مفاهیم ومبانی سازگاری

واژه‌ی سازگاری در لغت‌نامه دهخدا به معنای موفقیت در کار، حسن سلوک و… به کار رفته است. در روانشناسی مفهوم سازگاری از واژه‌ی انطباق در زیست‌شناسی گرفته شده است که یکی از پایه‌های نظریه‌ی تکامل داروین ، است و به ساختارهای بیولوژیکی و فرایندهایی که زنده ماندن انواع موجودات را تسهیل می‌کند و لازمه‌ی بقای نوع می‌باشد، ‌اشاره دارد.برای سازگاری تعاریف متعددی ذکر شده است برخی از این تعاریف عبارتند از: سازگاری به طول کلی، رابطه‌ای است که هر ارگانیسم نسبت به وضع موجود و با محیط خود برقرار می‌سازد. مفهوم ضمنی آن این است که فرد درگیر فرایند مستمر و پرمایه برای ابراز استعدادهای خود، واکنش نسبت به محیط و در عین حال تغییر دادن آن به گونه‌ای موثر و سالم می‌شود .لازاروس ، سازگاری را به عنوان عامل مهم در کاهش تعارضات رایج میان حوزه‌های درونی و بیرونی رفتار آدمی‌معرفی می‌کند. سازگاری را می‌توان بعنوان یک ویژگی شخصیتی و یا معادل ومحصول ترکیبی ازچندویژگی شخصیتی وعوامل اجتماعی، خانوادگی ونظایرآن درنظر گرفت.

کارل راجرز، در تعریف سازگاری می‌گوید: منظور از سازگاری،‌انطباق متوالی با تغییرات و ایجاد ارتباط بین خود و محیط است به نحوی که حد اکثر خویشتن‌سازی را همراه با رفاه اجتماعی، ضمن رعایت حقایق خارجی امکان‌پذیر می‌سازد، به این ترتیب سازگاری به معنی همرنگی با جماعت نیست. سازگاری یعنی شناخت این حقیقت که فرد باید هدفهای خود را با توجه به چارچوبهای اجتماعی، فرهنگی تعقیب نماید .مک دانلد ، می‌گوید: وقتی می‌گوییم فردی سازگار است که پاسخهایی که او را به تعامل با محیطش قادر می‌کند. آموخته باشد و به طریق قابل قبول اعضای جامعه‌ی خود رفتار کند تا نیازهای او ارضا شوند یک فرد در یک موقعیت اجتماعی خاص می‌تواند خود را به راههای گوناگون با آن موقعیت تطبیق دهد یا سازگار کند. نیوکاوکپل ، بیان می‌کند که سازگاری فرآیندی است در حال رشد شامل توازن بین آن چه افراد می‌خواهند و آنچه جامعه‌شان می‌پذیرد یا به عبارت دیگر سازگاری فرآیند دو سویه است از یک طرف فرد به صورت موثر با اجتماع تماس برقرارمی‌کند و از طرف دیگر اجتماع نیز ابزارهایی را تدارک می‌بیند که فرد از طریق آنها توانایی‌های بالقوه خویش را واقعیت بخشد .

چاپلین، سازگاری را تغییر در فعالیتها به منظور فائق آمدن بر موانع و ارضای نیازهای خود تعریف می‌کند. وی سازگاری را نوعی حل مسئله می‌داند که در آن ارگانیسم یا فرد نیازی دارد که نمی‌تواند با روش‌های قبلی برآورده کند. در چنین موقعیتهایی رفتار تغییر داده می‌شود تا این که پاسخ منجر به ارضا شود. فرد در حالت سازگاری نقش فعالتری در موقعیت ایفا می‌کند، به همین دلیل سازگاری با مفاهیم سازش، انطباق و هم‌نوایی تفاوت دارد .سازگاری یک ساختار فیزیولوژیکی یا کالبدشناختی، یک فرآیند زیست‌شناختی، یا یک الگوی رفتاری است که در طول تاریخ به بقا و تولید مثل کمک کرده است . سازگاری از راه انتخاب طبیعی به وجود می‌آید و باید قابل انتقال از راه وراثت باشد .در روانشناسی سازگاری فرآیندی کم و بیش آگاهانه فرض می‌شود که بر پایه‌ی آن فرد با محیط اجتماعی، طبیعی، یا فرهنگی انطباق می‌یابد، این انطباق مستلزم آن است که فرد خود را تغییر داده یا این که فعالانه تغییراتی در محیط ایجاد نماید و در نتیجه هماهنگی لازم بین فرد و محیط ایجاد شود .

به طور کلی سازگاری را توانایی آمیزش، انطباق، مصالحه، همکاری و کنار آمدن با خود،‌محیط و دیگران تعریف کرده‌اند. در فرایند سازگاری وقتی فرد با یک موقعیت جدید روبرو می‌شود، با مراجعه به طرحواره‌های شناختی موجود در سیستم شناختی و پردازش تجربیات ذخیره شده سعی می‌کند برخورد مناسبی با آن شرایط داشته باشد .هافمن ، سازگاری را تغییر دادن پیوسته تلاشهای شناختی و رفتاری برای کنترل فشارهای خاص بیرونی یا درونی که خستهکننده یا فراتر از توانایی شخصی ارزیابیشونده میداند و به زبان سادهتر سازگاری تلاشی است برای کنترل استرس به شیوههای موثر. پیاژه ، سازگاری را جنبه برخورد و سازش با محیط، در تعامل بین فرد و محیط میداند و با توجه به تحولاتی که در فرد و محیط پیرامون وی در طول عمر انسان رخ میدهد، سازگاری را فرایندی پویا میدانند .نیوکاوکپل، بیان میکند که سازگاری فرایندی است در حال رشد شامل توازن بین آنچه افراد میخواهند و آنچه جامعهشان میپذیرد یا به عبارت دیگر سازگاری فرایند دو سویه است از یک طرف فرد به صورت موثر با اجتماع تماس برقرار میکند و از طرف دیگر اجتماع نیز ابزارهایی را تدارک میبیند که فرد از طریق آنها تواناییهای بالقوه خویش را واقعیت بخشد.

ملاک‌های سازگاری مطلوب

معیارهای معینی برای ارزیابی کفایت سازگاری یک فرد نسبت به محیط ابداع شده‌اند. برای مثال ویژگیهای زیر برای ارزیابی به عنوان پیشرفت و سازگاری خوب اهمیت زیادی دارند.

آسودگی یا آرامش روان‌شناختی : یکی از ضروری‌ترین علائم ناتوانی در سازگاری این است که شخص لحاظ روان‌شناختی به گونه‌ای احساس ناراحتی نماید که ممکن است حالت‌های افسردگی ، اضطراب ، وسواس فکری ، اندیشه مربوط به گناه ؛ احساس گناه یا ترس از بیماری و… را در بر گیرد. فردی که بتواند از اختلال‌های روانی رها باشد، مطمئناً از سازگار خوبی برخوردار می‌باشد.
کارایی شغلی: هر فرد باید برای برخورداری از سازگاری بهنجار در محیط شغلی از کارایی و کفایت لازم برخوردار باشد.
پذیرش اجتماعی: بعضی از افراد از نظر اجتماعی مورد پذیرش هستند، یعنی افرادی هستند که دیگران آنها را به راحتی می‌پذیرند،‌این گونه افراد در سازگاری موفق‌تر هستند.
نشانه‌های جسمانی: یک شخص بهنجار دارای سازگاری خوب باید از نظر جسمانی نیز نسبتاً آرامش نسبی داشته باشد یعنی این که نباید از نشان‌های جسمانی متعدد آزاردهنده رنج بکشد.

تالن، نیز معیارهای زیر را برای سازگاری مطلوب بر می‌شمارد:

احساس‌های ذهنی خوب: شخصی که از سازگاری خوبی برخوردار است باید از ترس‌های روان رنجوری و اضطراب رها باشد و از لحاظ روان‌شناختی احساس آسودگی و آرامش فکری داشته باشد.
پیشرفت شخصی و اجتماعی: فرد باید برای سازگاری بهتر توانایی‌های بالقوه خود را برای منفعت شخصی و رفاه جامعه تا جایی که امکان دارد شکوفا کند و از آنها به نحو احسن استفاده نماید.
توانایی کار کردن: بر این اساس سازگاری به عملکرد فیزیکی و فعالیت ذهنی مناسب و متناسب با قابلیت‌های فرد اطلاق می‌شود.

ویژگیهای افراد سازگار

برای شناخت سازگاری باید ویژگیهای افراد سازگار را بشناسیم. بسیاری از روان‌شناسان ویژگیهای زیر را نمودار سازگاری خوب می‌دانند:

کارآمدی ادراک : افراد سازگار در تفسیر وقایع و همچنین نسبت به توانایی‌های خود واقع‌بین هستند. آنها ادراک نادرستی از گفتار و کردار دیگران و توانایی‌های خود ندارند. بدین معنی که خود را همیشه بیشتر یا کمتر از آنچه هستند یا توانایی دارند،‌ارزیابی نمی‌کنند .
عزت نفس: افراد سازگار برای خود، شأن و احترام قائل هستند و خود را با ارزش و مورد قبول اطرافیان می‌دانند و به این دلیل در روابط اجتماعی متکی به خود هستند. آنها به راحتی می‌‌توانند روابط نزدیک و رضایت‌بخش با دیگران برقرار کنند.
توانایی کنترل رفتار خود: افراد با سازگاری خوب اطمینان دارند رفتار خود را کنترل می‌کنند و این احساس توانایی در خود، انگیزه افراد در برقراری روابط خوب و محبت با دیگران است .
توانایی تحمل و مقابله با ناکامی : فرد سازگار در وضعیت‌های متعارض و مواقع ناکامی‌قادر به شناخت و پذیرش و تصمیم‌گیری مناسب خواهد بود و از پذیرش مسئولت واهمه ندارد .
انعطاف‌پذیری : فرد سازگار به خوبی می‌تواند خود را با موقعیت‌های مختلف و گاهی متضاد وفق دهدوحد اکثرانعطاف‌پذیری رادررفتارهای اجتماعی و شخصی بروز دهد.
احساس امنیت ؛ اعتماد به دیگران : فرد سازگار نسبت به دیگران بدبین نیست و به دیگران اعتماد دارد و به همین دلیل قادر به برقراری ارتباط و میل به رابطه اجتماعی در او زیاد است .