مفاهیم آینده نگاری

آينده پژوهي

آينده پژوهي، اصول و رو شهاي مطالعه و سپس تصميم گيري، طرح ريزي و اقدام در خصوص علوم و فناوري مرتبط با آينده است. آينده پژوهي، تفكرات فلسفي و رو شهاي علمي و مدلهاي مختلف بررسي و مطالعة آينده را مطرح و با استفاده از آنها، آينده هاي بديل و احتمالي را ترسيم مي نمايد. لذا، آينده پژوهي، ابزاري براي معماري و مهندسي هوشمندانه آينده است به دليل تنوع موضوع هاي مطرح در آينده پژوهي، بهتر است به جاي رشته هاي مستقل، آن را حوز هاي چند رشته اي يا فرارشته اي بناميم . با اين همه، هر نامي كه براي آن برگزينيم، آينده پژوهي امروز نه تنها وجود دارد بلكه در شكل گيري آينده ي بشر نيز نقشي مهم ايفا مي كند. حوزه هاي موضوعي بالقوه در آينده پژوهي، از نظر تعداد با شمار پديده هاي متنوع موجود در جهان برابري مي كنند.

بنابراين آينده پژوهي الزاما چند رشته اي يا فرارشته اي است؛ اين حوزه هم موضوع هاي گوناگوني را در بر مي گيرد و هم كارشناساني را در خود جاي داده است كه در رشته هاي مختلف آموزش ديده اند. در واقع، حوزة فرارشته اي آينده پژوهي و تخصص آينده پژوهان قلمرو و مرز مشخصي ندارد. عملگرايي آينده پژوهان، آ نها را ترغيب ميكند تا وابستگي هاي متقابل و پيچيدة پديده ها را به يكديگر در محاسبات خود مورد توجه قرار دهند و نتايج هر اقدام )اجتماعي(  را با رويكردي كل نگرانه ارزيابي کنند

. از اين رو، آينده پژوهان هر دانشي را از هر حوز هاي اگر بر پديدة در حال بررسي تأثيرگذار باشد، مطالعه خواهند کرد. آينده پژوهي به رغم ماهيت فرارشته اي خود، از ويژگي هايي برخوردار است كه به ناچار آن را در زمرة علوم اجتماعي قرار مي دهد  علمي اجتماعي، وحدت آفرين و فرارشته اي.  البته برخي مطالعات آينده پژوهي به موضوع هايي نظير تغييرات مبتني بر فناوري مي پردازند؛ موضوع هايي كه در نگاه اول چندان اجتماعي به نظر نمي رسند اما حتي در اين قبيل پژوهش ها نيز تقريباً هميشه، ملزومات يا پيامدهاي اجتماعي چنين تغييراتي مورد توجه قرار دارند؛ تقريباً هميشه ملزومات يا پيامدهاي روا نشناختي، سياسي، اقتصادي، اجتماعي يا فرهنگي در سطح جامعه مد نظر قرارمي گيرند.

به بيان ديگر، آينده پژوهي گرچه بدون ترديد از جنبه هاي اجتماعي برخوردار است و در جايگاه يك علم ، بيشتر رنگ و بوي اجتماعي دارد اما الزاما فرارشته اي و وحدت آفرين نيز هست. براي پاسخگويي به نيازهاي اطلاعاتي نقش آفرينان اجتماعي بايد دانش هاي نامتجانس  نظير دانش هاي زيستي و فيزيكي  در قالب بسته هايي تركيبي و كل نگر، و با طرحي ويژه ، بازآرايي شوند؛ به گونه اي كه بتوان از آ نها كاملاً متناسب با شرايط معينِ تاريخيِ حاكم بر اهداف برنامه ريزي بهره گرفت.

تعاريف و مفاهيم

آينده نگاري، آينده پژوهي، آينده نگري و آينده شناسي هر يک تعاريف جداگانه اي دارند و از روش هاي متفاوت برخوردار بوده و اهداف ويژه اي را دنبال مي کنند. آينده پژوهي مشتمل بر مجموعه تلا ش هايي است كه با استفاده از تجزيه و تحليل منابع، الگوها و عوامل تغيير و يا ثبات، به تجسم آينده هاي بالقوه و برنامه ريزي براي تحقق آنها مي پردازند. آينده نگري، نگاشتن و تدوين رمان، نمايش نامه، فيلم نامه، و نيز مقاله و متون مربوط به آينده مي باشد که معمولاً از عنصر تخيل علمي برخوردار است. آينده نگاري ها بعضاً نقش پيش فر ض هاي آينده پژوهي را ايفا کرده اند.

آينده شناسي مطالعاتي چندرشته اي و فرارشته اي است که به منظور شناخت وضعيت ممکن يا مطلوب يک جامعه در آينده صورت مي گيرد. آينده شناسي فرآيندي است که به پيش بيني چندين رويداد مختلف در آينده مي پردازد. در اين تعريف، واژه پيش بيني به مثابه گزاره اي به کار مي رود که گوياي احتمال نسبي وقوع برخي از فرآيندهاي کلي يا رشته اي از وقايع است. آينده شناسي، بخشي از علوم طراحي و يک شکل جديد طراحي و تکنولوژي اجتماع است .

تاریخچه آینده نگري

آینده نگرها همواره از ابتداي تاریخ بشر وجود داشته اند ولی آینده نگري مورد نظر ما تاریخ چندان طولانی ندارد. با توجه به دیدگاه مردم عادي که نگاهی به آینده دارند و سعی در درك تغییرات دارند، حیطه و زمینه مطالعات آینده (که گرایش به بررسی وابستگی هاي متقابل دارد) به اواخر قرن گذشته بازمی گرد د. این نوشته « پیش بینی بازتاب توسعه علمی و مکانیکی روي زندگی و تفکر انسان » تفکرات بخصوص در کتاب آقاي ولز  کاملاً آشکار شد. وي که از او به عنوان پدر مطالعات آینده نام برده میشود، در نوشته هاي پربار خویش به هر دو جنبه خیالی و غیر خیالی در خصوص آینده از جمله سناریوسازي پرداخته است.

باید اقرار کرد که مطالعات آینده نگر، در واقع، پدیدهاي است که پس از جنگ جهانی دوم در میان سایر علوم سر برآورد. در آن زمان در بسیاري از اوقات ارتش آمریکا نیازمند آن بود که در خصوص پدیده هاي آینده که تا پیشاز این ناشناخته بودند، کسب اطلاعات کند. بارزترین نمونه این حالت، زمان آماده باش جنگ هسته اي بود که میتوانست به بدترین مصیبت و فاجعه بشري منجر شود. در آن زمان در ایالات متحده، کارشناسان و سیاستمداران دریافتند که باید تمام برنامه ریزي ها در جهت مقابله به مثل سریع طراحی و عملیاتی شود.

چرا که وقتی موشکها پرتاب شده باشند، براي نشستن و تصمیمگیري در خصوص اینکه چه باید کرد بسیار دیر است. از سوي دیگر نیاز شدیدي به اطلاع از دانش و تکنولوژيهاي جدید، احساس می شد، چرا که در برنامه ریزي هاي بلندمدت، بخشهاي مختلف ارتش، نه تنها می بایست تکنولوژي هاي در دسترس امروز را بشناسند بلکه باید بدانند کدام یک از آنها در آینده نیز قابل استفاده است و همچنان در آن زمان هم در دسترس خواهند بود. این مسئله به پیش بینی در عرصه تکنولوژي منجر شد.

مؤسسه رند یک سازمان پژوهشی بود که به وسیله اداره امور دفاعی براي این منظور ایجاد شد. در این مؤسسه بعدها متخصصین آینده نگري از قبیل تدگوردون، تکنیک هاي آینده نگري فراوانی از قبیل روش دلفی را ابداع نموده و آن را بسط و توسعه دادند. وي در دهه 1960 میلادي این روش را با یک  ادبیات سلیس و آزاد انتشار داد. البته باید توجه داشت دهه 60 میلادي دربر گیرنده تغییرات و آشفتگیهاي فراوانی در زمینه هاي سیاسی و اجتماعی بود و بسیاري از مردم در آن زمان به همین دلیل به سوي آینده نگري گرایش پیدا کرده بودند.

همچنین اولین رشته تحصیلی در زمینه آینده نگري در دانشگاه ییل به وجود آمد و متعاقب آن انجمن ها و گروههاي پژوهشی مختلفی در زمینه آینده نگري در اواخر دهه 60 و اوایل دهه70 میلادي بنیان نهاده شدند. در آن زمان این برنامه به شاخه علوم سیاسی دانشگاه اوهایو هم تسري یافت و درجه کارشناسی ارشد مطالعات آینده نگري در دانشگاه هوستون اعطا شد.

منبع

رنجبر طزنجی، محمد علی(1393)، آینده نگاری توریسم درمانی با رویکرد برنامه ریزی سناریو مبنا، پایان نامه کارشناسی ارشد، مدیریت اجرایی، دانشگاه پیام نور

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید