معرفی اجمالی فرآیند تحلیل شبکه‌ای (ANP)

ANP نظریه‌ی جدیدی است کهAHP را برای پرداختن به مسائل اداری وابستگی و باز خورد در یک مدل توسعه داده و به این منظور از رهیافت ابر ماتریس استفاده می‌کند. اگر چه هر دو فرآیند اولویت مقیاس‌های نسبی را با انجام مقایسات زوجی به دست می‌آورند ولی تفاوتى‌هایی میان آنها وجود دارد. درAHP چهار شرط(معکوس،همگنی ، وابستگی و انتظارات)وجود داشت که کلیه‌ی محاسبات و قوانین این تکنیک بر اساس این شروط بود.در فرآیند تحلیل شبکه‌ای،شرط سوم سلسله مراتبی نقض می‌شود زیرا که در یک سلسله مراتب بایستی وابستگی‌ها به صورت خطی از بالا به پایین و یا بالعکس باشد و چنانچه وابستگی دو طرفه باشد(یعنی وزن معیارها به وزن گزینه‌هاو وزن گزینه‌ها به وزن معیارها وابسته باشد)،مسأله دیگر از حالت سلسله مراتبی خارج شده و تشکیل یک شبکه یا سیستم غیرخطی یا یک سیستم بازخورد را می‌دهد.در این حالت برای محاسبه‌ی وزن عناصر،نمی‌توان از قوانین و فرمولهای سلسله مراتبی استفاده نمود بلکه می‌بایست برای محاسبه‌ی وزن از تئوری‌ شبکه‌ها کمک گرفت.

AHP و ANP دو مفهوم مختلف هستند که توسط آقای ساعتی معرفی شدند. ایشان ابتدا AHP را توسعه داد که با استفاده از آن بتواند با مسائل مختلف چند معیاره با دو رویکرد کمی و کیفی برخورد کند. از نظر رویکرد کیفی،AHP این امکان را به محقق می‌دهد که اهداف کلان را به اهداف جزء تقسیم نموده و این تقسیم بندی را تا رسیدن به گزینه‌ها ادامه دهد. از نظر رویکرد کمی،این روش با لحاظ کردن مقایسات زوجی،امکان محاسبه‌ی وزن گزینه‌ها را میسر می‌سازد. برای انجام مقایسه‌ی زوجی نیز، مقیاس‌های 9 نقطه ای در نظر گرفته شده است.این مقیاس با در نظر گرفتن اعداد1تا9 به ترتیب اهمیت،تصمیم گیرنده را در فرآیند مقایسه کمک می‌کند(عدد یک برای ارجحیت یکسان و عدد9 برای نمایش بیشترین ارجحیت).

با این وجود،مدلAHP با توجه به اصل سوم خود،شرط سلسله مراتبی را به صورت یک طرفه و فقط از بالا به پایین و یا بر عکس دارا می‌باشد.این اصل باعث می‌شود که نتوان مسائلی را که رابطه‌ی متقابل بین گزینه‌ها و معیارها وجود دارد تحلیل و بررسی نمود.به علت وجود این شکاف،تکنیکANP توسط ساعتی توسعه داده شد.بنا به تعریف آقای ساعتی،ANP مدل کلی و عمومی و کامل‌تری از AHPاست که اجازه‌ی تحلیل مسائل مختلف را با داشتن رابطه‌ی متقابل بین عناصر می‌دهد(ساعتی ، 2001 ) . این ارتباط متقابل را گاهی سیستم‌های بازخورد نیز می‌نامند. ایشان برای محاسبه‌ی وزن این دسته از مسائل،روشی تحت عنوان ابر ماتریس را توسعه داد ابر ماتریس، اثر وزن‌های عناصر مرتبط با هم را با در نظر گرفتن یک ماتریس،با شرکت همه‌ی گزینه‌ها و عناصر تعدیل می‌کند.

مقایسه روش های AHP و ANP

تئوری تصمیم گیری مشهورتر یعنیAHP ،یک نوع خاص ازANP است و هر دو از مقایسه‌ی زوجی بین عناصر و معیارها در یک صفت یا خاصیت مشترک برای تعیین وزن و اولویت هر عنصر در موضوع تصمیم گیری استفاده می‌کنند. اگرچه بسیاری از مسائل تصمیم گیری بهتر است باANP مورد مطالعه قرار گیرند لکن پیشنهاد می‌شود ، موضوعات مورد مطالعه‌ای که دارای وابستگی‌های متقابل یا سیستم بازخورد نیستند،از طریق مدل AHP مطالعه شوند.هر یک از دو تکنیک مفاهیمی را به کار می‌برند که لیست نمودن آنها برای ارائه‌ی یک شناخت کلی از هر دو مدل می‌تواند مفید واقع شود .

با توجه به مفاهیم فوق،تفاوت‌هایی را می‌توان میان دو تکنیک تشخیص داد که برخی از آنها عبارتند از:

ANP با مجاز شمردن وابستگی،ازAHP که فقط شامل حالت استقلال است،فراتر می رود. از این رویAHP به عنوان حالت خاصی ازANP به شمار می‌رود.
ساختار شبکه‌ای ANP ،به محقق این امکان را می‌دهد که هر مسأله ی تصمیم گیری را بدون نگرانی از اینکه چه چیزی اول می‌آید و چه چیزی بعداً ، طراحی نماید.
ANP یک ساختار غیر خطی است در حالیکه یک سلسله مراتب، با یک هدف در بالاترین سطح، و گزینه‌ها در سطح زیرین،ساختار خطی دارد .

گام های فرایند تحلیل شبکه

برای طراحی یک مدل شبکه‌ای ، مراحلی در نظر گرفته شده است که محقق را قادر خواهند ساخت مدل مورد نظر خود را با کمک نرم افزار طراحی نماید.اگرچه برخی از این مراحل شبیه تکنیکAHP است لکن شرح مختصر آن برای حفظ تمامیت الگو ضروری می‌باشد.

تعریف هدف مسأله‌ی تصمیم
تشخیص لزوم وجود هر یک از عناصر استراتژیک: منظور این است که محقق،عناصر استراتژیک مورد نیاز خود را برای طراحی شبکه‌ی مورد نظر تشخیص دهد. ممکن است هر چهار عنصر یا یکی از آنها انتخاب شده و یا هیچ یک از آنها مورد نیاز نباشد.
ايجاد سلسله مراتب كنترل براي هر يك از عناصر: هر يك از عناصر استراتژيك داراي يك زير شبكه است كه اين زير شبكه،خودش نيز مي‌تواند زير شبكه‌ي ديگري داشته باشد.لذا لازم است محقق براي هر يك از عناصر چهارگانه،زير شبكه‌اي تعريف نمايد.اين زير شبكه، مي‌تواند به دو صورت طراحي شود.

شبكه‌ي تصميم: در حالتي است كه زير شبكه‌ي مورد نظر، آخرين لايه‌ي شبكه بوده و خوشه‌ي گزينه‌ها در آن قرار داشته باشد. در اين حالت كل مدل داراي دو لايه است كه لايه‌ي اول با وجود عناصر استراتژيك،لايه‌ي اصلي و لايه‌ي دوم با حضور خوشه‌ي گزينه‌ها ،لايه‌ي تصميم ناميده مي‌شود.

شبكه‌ي كنترل : در حالتي است كه زير شبكه‌ي مورد نظر،آخرين لايه‌ي شبكه نبوده و خوشه‌ي گزينه‌ها(كه مي بايست در آخرين لايه‌ي شبكه قرارداده شود)در اين لايه وجود ندارد.در اين لايه،خوشه‌ها و عناصري وجود دارند كه خود آنها داراي زير شبكه مي‌باشند و خوشه‌ي گزينه‌ها در آن زير شبكه‌ها قراردارد. لايه‌هايي از شبكه‌،كه واسط بين لايه‌ي اصلي و لايه‌ي تصميم هستند،لايه‌ي كنترل ناميده مي‌شوند. بايد توجه داشت كه يك شبكه‌ مي‌تواند يك لايه‌ي اصلي،يك لايه ي تصميم و تعداد ي لايه‌ي كنترل داشته باشد.

برقراري ارتباط مورد نياز ميان عناصر مورد نظر: براي پيشگيري از اشتباه،ابتدا براي هر خوشه، جدولي با سه ستون طراحي نموده و نام آن را در ستون وسط قرار مي‌دهند. سپس خوشه‌هاي موثر را در سمت چپ،و خوشه‌هاي متأثر را در ستون سمت راست، در يك سطر مي‌آورند. همچنين مي‌توان به هريك از اين جداول، سطرهايي اضافه نمود و نام عناصر مرتبط به هم را در آن‌ها قرار داد.
انجام مقايسه‌هاي زوجي ميان عناصر مرتبط: مقايسات زوجي در خصوص هر يك از عناصر داخل خوشه‌ها ،بر حسب تأثير آن بر روي هر عنصر در خوشه‌ي ديگر و يا عناصري در خوشه‌ي خودش انجام مي‌گيرد. هنگام مقايسه‌ي عناصر در هر يك از زير شبكه‌هاي عناصر هزينه‌ها و تهديدات بايستي سؤال مقايسه به صورت مثبت مطرح شود به اين ترتيب كه، كداميك از دو عنصر مورد مقايسه بر حسب معيار مورد نظر، داراي بيشترين هزينه يا بيشترين تهديد مي‌باشند؟در اين حالت عنصر پرهزينه يا تهديدزا ارجحيت بيشتري به خود اختصاص خواهد داد.نرم افزار به گونه‌اي طراحي شده است كه در سنتز نهايي خود از تقسيم(حاصل ضرب منافع و فرصت‌ها)بر(حاصل ضرب مخارج و ريسك‌ها)استفاده مي‌ نمايد. در اين حالت اعداد بزرگتر براي عناصر هزينه و ريسك مطلوبيت كمتري را در نتيجه‌ي نهايي منجر خواهد شد. همچنين ممكن است،افراد براي چهارچوب بندي سوالات،هنگام انجام مقايسه‌هاي زوجي،يا تأثير عوامل و يا تأثر آنها را مدنظر قرار دهند. آقاي ساعتي معتقد است كه در هر مدل، بايد از يك نوع سوال براي مقايسه‌هاي زوجي استفاده نمود. براي هر نمونه سه عنصرC, B, A را در نظر بگيريد كه قرار است دو به دو با هم بر اساس معيارX مقايسه شوند. در مقايسه‌ي اول، سؤال مي‌شود كه كداميك از عناصرB,A بيشترين تأثير را بر معيارX دارند؟و در مقايسه‌ي دوم، سؤال مي‌شود كه كداميك از عناصرA,C بيشترين تأثر را از معيارX مي‌پذيرند؟به عقيده‌ي آقاي ساعتي اين گونه طرح سؤال در يك مدل، ممكن است بر نتايج قضاوت‌ها تأثير منفي بگذارد لذا بهتر است در يك مدل، همواره يكي از سؤالات فوق براي مقايسه‌ي زوجي مورد استفاده قرار گيرد.
انجام مقايسه‌هاي زوجي ميان خوشه‌هاي مؤثر بر يكديگر: از جدول موجود در بند چهارم مي‌توان انواع و تعداد مقايسه‌ها را به دست آورد.در اينجا سؤال اصلي اين است كه يك خوشه با توجه به عناصر خود چه تأثيري بر خوشه‌هاي ديگر گذاشته و يا از آنها متأثر خواهد شد.
محاسبه‌ي اولويت‌هاي محدودِ ابرماتريس تصادفي: اين محاسبه توسط برنامه انجام شده و در اين مرحله ابر ماتريس محدود به دست مي آيد.
ايجاد يك مدل رتبه بندي براي تعيين اولويت هاي عناصر: در حالت معمول، تئوريANP ارجحيت يكساني براي هر يك از چهار عنصر استراتژيك قائل است. ولي در صورتي كه محقق بخواهد ارجحيت هاي مختلفي براي هر يك از آنها در نظر بگيرد، بايستي يك مدل رتبه بندي و معيارهاي مورد نظر خود را ايجاد و بر اساس آن، هر يك از عناصر استراتژيك را ارزيابي و رتبه بندي نمايد.
سنتز گزينه‌ها در سطح معيارهاي كنترل با استفاده از وزن هر يك از عناصر.
راهبري تحليل حساسيت بر روي نتايج نهايي.

ابرماتریس

آقای ساعتی بنیاد تئوریکANP را بر اساس ابزار قدرتمندی به نام ابرماتریس،برای سیستم هایی با وابستگی متقابل و بازخورد بنیان نهاد.ابر ماتریس،ماتریس جزء بندی شده‌ای است که در آن هر زیر ماتریس از مجموعه‌ای از روابط میان دو خوشه تشکیل می‌شود،ابر ماتریس یک ماتریس دو در دوی عناصر در عناصر است. لذا برای هر عنصر،یک ابر ماتریس تشکیل می‌شود که بردارهای حق تقدم که از مقایسه‌ی زوجی حاصل شده‌اند،در ستون مناسبی به عنوان زیر ستون ظاهر می‌شوند. آقای ساعتی فرمول ابرماتریس خود را به صورت زیر بیان نموده است.سیستم تصمیم گیری موجود با ساختار غیر سلسله مراتبی را به N زیر مجموعه تقسیم نمائید. فرض کنید که نشان دهنده‌ی تعداد عناصر زیر مجموعه‌ی و بوده بیانگر وزن عنصرKام از زیر مجموعه‌یi ام در مقایسه با عنصر اول از زیر مجموعه‌یi ام باشد.

منبع

یونسی ،محمد (1393)، اولویت بندی تامین کنندگان شرکت نیروی محرکه، پایان نامه کارشناسی ارشد، مدیریت بازرگانی، دانشگاه آزاد اسلامي

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید