قصه گویی چیست؟

قصه و قصه گویی به قدمت تاریخ بشر ریشه دارد. افراد هنگام بیان داستان رابطه های معنادار را کشف می کنند و نسبت به وضعیت خود بینش عمیق تری به دست می آورند .اندیشمندان  قصه گویی را شیوه ای طبیعی برای ساختن جهان می دانند . در این دیدگاه ارائه درسهای اخلاقی در چارچوب قصه برای سازمان دادن به یادگیری ها در زندگی مطرح شده است . به این ترتیب که اگر قصه ها در برگیرنده ی اعمال و پیامدهای آن باشند موجب رشد اخلاقی می شوند. از این نظر اهمیت قصه در رشد اخلاقی  توسط بسیاری از صاحب نظران مورد بحث قرار گرفته است . در کتاب های مقدس انجیل و قرآن نیز یکی از رویکردهای مهم برای آموزش و شیوه های درست زندگی و کشف حقایق  استفاده از استعاره ها  حکایت ها و قصه های اقوام و مردمان مختلف است . به همین دلیل همواره یکی از عمده ترین و رایج ترین راههای انتقال تجربه و سرگرمی  قصه گویی و گوش سپردن به قصه ها بوده است .

در میان فیلسوفان  باستان  افلاطون نخستین اندیشمندی بود که بر اهمیت قصه  برای کودکان و نوجوانان در کتاب خود تاکید کرده است . متخصصان آموزش و پرورش دو هدف متمایز برای قصه گویی کودکان مطرح کرده اند  هدف نخست : کارکرد اطلاعاتی  قصه گویی در ارائه بخشی از دانش درباره ی جهان و فرهنگ است و هدف دوم : کارکرد انتقادی  در آموزش و یاد دادن  است که شیوه های تفکر و عمل را به افراد می آموزد. قصه گویی پیشینه ای پیوسته به تاریخ پیدایش انسان دارد . علاقه به قصه و شنیدن خاطره ها و ماجراها را آفریننده دانا در نهاد انسان نهاده است. به همین دلیل هماره یکی از عمده ترین و رایج ترین راه های انتقال تجربه و سرگرمی قصه گویی و گوش سپردن به قصه ها بوده است .

هنر قصه گویی درطول زمان تغییر شکل یافته و موازی با گسترش رسانه های گروهی از یک سو و دست آوردهای روانشناسی یادگیری از سوی دیگر جامه های نو پوشیده تا همچنان بماند و توان رقابت خود را از دست ندهد . با اینکه در بعضی از جوامع پیشرفته امروز قصه گویی به عنوان یک هنر پرطرفدار یک شیوه آموزشی توانمند و یک سرگرمی پر جاذبه مطرح است در کشور ما توجه چندانی به قصه گویی نمی شود خانواده و بزرگترها  فرصت طلایی و مهربانی آفرین قصه گویی را به جعبه های جادویی سپرده اند تا گرفتار خویش باشند . آموزش و پرورش ما نیز در گریز از سنت ها و پرهیز از بهره گیری از نو آوری از آنچه در گذشته به عنوان قصه گویی داشته ایم  بریده و به دست آوردی که دنیای امروز قصه گویی دارد نرسیده است.

تعریف قصه گویی

 قصه معادل واژه لاتین  Tale در تاریخ ادبیات جهان  ، تعاریف وتعابیر مختلفی داشته است. قصه در تاریخ ادبی بیشتر ملت ها به معنا و مفهوم حکایت سرگذشت خبر و بیان حوادث شگفت انگیز گذشته در زمان حال است. بن مایه و زیر بنای بیشتر قصه ها ترویج اصول انسانی و ارزش های اجتماعی قومی سنتی اقلیمی فرهنگی قصه گو  راوی ،است. از این رو ارزش هایی مانند: برادری ، عدالت خواهی ، برابری ، شجاعت  عشق و مدد از نیروهای امدادی غیبی و گهگاه خدایی در قصه ها حضور آشکاری دارند . قصه یا داستان به نوشته ای گفته می شود که فکر نویسنده ی آن در قالب حکایتی به خواننده عرضه می شود خواه داستان جنبه ی تخیلی و غیر واقعی داشته باشد و خواه واقعیات زندگی با جامعه ی تخیل قرین شده باشد  .

از کتاب های داستانی و قصه ها می توان برای مخاطب قرار دادن حوزه ی وسیعی از مسائل مانند رفتارهای حمایت کننده  ترس از تنهایی  رازها و ارتباط ها و مانند آنها استفاده کرد . به عنوان نمونه شاید کتابی بتواند به کودک قدرت نه گفتن  را بیاموزد . همچنین قصه ابزار مناسبی برای کمک به رشد کودک است که در صورت اشتباه ضربه های جبران ناپذیری به رشد کودک وارد خواهد شد . کودکان با شنیدن قصه های  نامناسب  جوانانی بی اراده  و ترسو  و ضعیف النفس خواهند شد . در مقابل  قصه های مناسب می تواند  افرادی مسئول  شجاع و با اراده  پرورش دهند . زمانی که کودک قصه ای را می خواند  خود را به جای قهرمان آن تصور می کند  بنابراین  یکی از ویژگی های قصه باید این باشد که قهرمان قصه خواه انسان  خواه پری  یا حیوان به تنهایی از شایستگی های  لازم برای عبور از موانع زندگی برخوردار باشد.

حوادث قصه بایستی با یکدیگر مرتبط باشد و در مخاطب صورت های ذهنی قوی ایجاد کنند . زبان قصه بایستی ساده باشد تا کودک قادر به فهم و تقلید از آن گردد . از آنجا که کودکان بیشتر به محسوسات  توجه دارند تمام قصه ها می بایست در مورد مسائل و امور محسوس باشند  نه امور معقول و معنوی که از تصور آنها به دور است . قصه ها باید قادر باشند خاطره ها  و افکار  و اطلاعات و تجربه های مفید را به کودکان الهام کنند و تجربه های تازه ای در اختیار آنها قرار دهند و سر انجام اینکه قصه ها باید رنگ عاطفی داشته باشد و هیجان های متعددی را در شنونده برانگیزاند .

اهداف و ارزش های قصه گفتن

داستان وقصه نقش بسیار مهمی در تکوین شخصیت کودک دارد. از طریق قصه ها و داستان های خوب کودک به بسیاری از ارزش های اخلاقی پی می برد . پایداری  شجاعت نوع دوستی  امیدواری  آزادگی  جوانمردی  طرفداری از حق و حقیقت و استقامت در مقابل زور و ستم ارزش های هستند که هسته ی مرکزی بسیاری از قصه ها و داستانها را تشکیل و قصه ها ابزار بنیادین  معنادی دهی و الگوی طبیعی تفکر محسوب می شوند که ما پیش از مدرسه از طریق افسانه ها داستان های کودکانه و تاریخچه ی خانوادگی خود آنها را فرا می گیریم.

قصه گویی فعالیتی است که از انسانها انسان می سازد و افراد به وسیله ی قصه هایی که می شنود شکل داده می شوند . قصه گویی شیوه ای شگفت انگیز  برای بالا بردن درک رفتارهای شفاهی و عملی است و در برگیرنده ی بازنمایی هایی از خود و جهان و شخصیت های مختلفی است که افراد با آنها تعامل برقرار می کند و به این ترتیب روابط آنها را با دیگران از پیش شکل می دهند . استفاده از قصه ها و حکایت برای آموزش و شناساندن حقیقت  شیوه های درست زندگی کردن  اخلاقیات و روش های دست یابی به کمال و موفقیت  به اندازه ی تاریخ بشر قدمت دارد . اصطلاح قصه گویی این موضوع را ممکن است به ذهن برساند که قصه بخشی از ارتباط جدی محسوب نمی شود بلکه صرفا برای سر گرمی است در حالی که قصه ها به ما می گویند  در این جهان چگونه باشیم و این فرصت را می دهد تا دیدگاه خود را نسبت به واقعیت تغییر دهیم . به عبارت دیگر قصه ها بیانگر باورهای افراد درباره ی خودشان است .

قصه های  درباره انسانها  جانوران  موجودات خیالی  و اشیایی از قبیل ساعت  قطار  و انسان است . انسانها موجودات و اشیای خیالی در قصه های کودکان دارای شخصیت  باور  و فکر و احساس هستند . هنگامی که یک قصه گفته می شود موضوع شکل می گیرد  مسائل مختلف   آشکار می شود و شخصیت ها  و اشیای قصه با افکار  هیجانها و رفتار خاص پاسخ می دهند  هنگامی که یک کودک به قصه گوش می دهد ممکن است با یک شخصیت  و یا یک موضوع و یک حادثه در قصه همانند سازی کند  در نتیجه  همانند سازی  را به زندگی خود فرافکنی     می کند . علاقه ی  وی به افکار  و احساس ها  و رفتارهای شخصیت های قصه  به او اجازه می دهد تا  در تجارب شخصیت های قصه سهیم باشد  و باور  و افکارها و تجارب هیجانی  این شخصیت ها را بر خود فرافکنی کند ودر نتیجه  میتواند به صورت فرافکنانه بر روی پریشانی های هیجانی خود  کار کند.

قصه گویی هنر گوش دادن را تقویت می کند وچنانچه قصه ای که برای کودکان نقل می شود ارزش شنیدن  داشته باشد  آنان مشتاق یادگیری کلیدهایی می شوند که نمادها را برای آنها می گشایند  و معنا می کنند . کودک کاملا با شخصیت ها ی  حوادث قصه همراه می شود و آنها را با دیگر موقعیت های زندگی روزمره خود همسان می پندارد  شنیدن قصه  امکان تصویر سازی را برای کودک فراهم می سازد . کودک با شنیدن قصه ها اعمال و شخصیت های آن  را خلق می کند  و این توانایی بر رشد اجتماعی و شناختی کودک تاثیری مثبت دارد. قصه ها به کودکان فرصتی می دهد که خیالبافی هایشان  را بیان کنند  و موقعیت های متضاد را بررسی کنند و آنها را قادر می سازد به مسائل  و احساس های مهم بپردازند . کودکان  از راه تغییر و تبدیل قصه ها  و حکایت ها تشخیص می دهند  که تا چه  اندازه می توانند  تغییر کنند و درباره ی روایت های خود احساس به دست آورند ومسئولیت  قصه های خود را بپذیرند . داستان سرایی ابزاری حساس برای فهم افکار  کودکان و شناسایی  گرایش های آنان و کمک به  آنها برای درک دقیق ترجهان پیرامون خود است . قصه گویی به کودکان کمک می کند  وقایع چاره ناپذیررا شناسایی  کنند .

برای مثال کودک بیماری که باید به بیمارستان  برود احساس بهتری پیدا می کند . قصه گویی همچنین به کودکان در فهم این نکته کمک می کند که دیگران نیز تجربه هایی همانند  حوادث زندگی او دارند . مثلا  کودکانی  که در معرض سوء استفاده جنسی  قرار گرفته اند  هنگامی که می فهمند کودکان دیگر احساس  مشابهی با آنها  دارند  احساس بهتری  پیدا می کنند . کودکان  این موضوع را با خواندن قصه هایی می فهمند که  با شخصیت های آنها  تجارب  مشابهی داشته اند . بنابراین در قصه گویی کودکان از اینجا و اکنون رها می شوند  و فراتر از آنچه می بینند  و در دسترس است گام بر می دارند.

منبع

همتی،مسعود(1393)،اثر قصه درمانی بر کاهش علائم پرخاشگری کودکان دبستانی،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی بالینی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشکاه بوبوک دیدن نمایید