روش‌های نوين تدريس

روش كنفرانس (گــــرد هم‌آیی)

اين روش با روش سخنراني تفاوت دارد زيرا درروش سخنراني، معلم مسئول دادن اطلاعات به دانش آموزان است. درحالی‌که در اين روش اطلاعات توسط دانش آموزان جمع‌آوری و ارائه می‌گردد. اين روش می‌تواند مشخص كند كه دانش آموزان تا چه اندازه می‌دانند. اين روش يك موقعيت فعال براي يادگيري به وجود می‌آورد. نقش معلم در كنفرانس صرفاً هدايت و اداره كردن جلسه و جلوگيري از مباحثاتي است كه منجر به انحراف از موضوع كنفرانس وروال منطقي آن شود،اين روش براي كليه دروس و سنین مختلف کاربرد دارد.

روش شاگرد ـ استادي

 قدمت اين روش به زماني كه انسان مسئوليت آموزش دهي انسان‌های ديگر را چه از طريق غيررسمي و چه از طريق رسمي به عهده گرفت، می‌رسد؛ و قدمت آن به صدر اسلام برمی‌گردد مسجد نخستين موسسه‌ای بود كه چنين دستگاهی را براي تعليم و تربيت مسلمان‌ها به‌کاربرده است. از روش‌های تعليمي كه درروش شاگرد ـ استادي حائز اهميت است، روش حلقه يا مجلس است، كه پيامبر عظيم‌الشان اسلام از اين روش به مردم آن زمان آموزش می‌داد. همه افراد در كودكي دوست دارند نقشي غير از نقش واقعي خود بازي كنند، روش شاگرد ـ استادي به اين نقش خيالي، جامه عمل می‌پوشاند. در اين روش به دانش آموزان اجازه داده می‌شود كه نقش معلم را ايفا كنند. هدف اساسي اين روش آن است كه شاگرد، معلم گردد و از اين طريق تجارب تازه و ارزشمندي به دست آورد. در اين روش، در صورت فقدان معلمان متخصص، تعداد زيادي از دانش آموزان مهارت خاص را آموخته‌اند و می‌توان از آن‌ها استفاده كرد .

روش چند حسـي (مختلط)

 استفاده از اين روش مستلزم به كار گرفتن همه حواس است و جريان يادگيري از طريق تمام حواس صورت می‌گیرد. از طريق کاربست اين روش می‌توان، مطالب و مهارت‌ها را درك كرد، ارتباط مؤثرتری برقرار كرد، مهارت‌ها و مطالب را از يك موقعيت به موقعيت ديگر تعميم داد. در يادگيري روش چند حسي به‌طورکلی از همه حواس استفاده می‌شود، به‌بیان‌دیگر، يادگيري بصري كه 75% از مجموع یادگیری ما از طريق ديدن است، يادگيري سمعي كه 13% از مجموع يادگيري ما از طريق شنيدن است، لمس كردن، كه 6% از مجموع يادگيري ما از طريق لمس كردن است، چشيدن كه 3% از مجموع يادگيري ما از طريق چشيدن است و بوييدن كه 3% از مجموع يادگيري از طريق بوييدن است.

روش حل مسئلـه

اين روش يكي از روش‌های فعال تدريس است. اگر نظام آموزشي بخواهد توانايي حل مسئله را به دانش آموزان یاد دهد، البته مسئله به معني مشكل و معضل نيست، به‌بیان‌دیگر مسئله موضوعي نيست كه براي ما مشكل ايجاد كند، بلكه رسيدن به هدف در هر اقدامي، به‌نوعی حل مسئله است، در اين روش آموزش در بستر پژوهش انجام می‌شود و منجر به يادگيري اصيل و عميق و پايدار در دانش آموزان می‌شود. در اين روش ابتدا معلم بايد مسئله را مشخص، سپس به جمع‌آوری اطلاعات توسط دانش آموزان پرداخته شود و بعد از جمع‌آوری اطلاعات براساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده دانش آموزان فرضیه‌سازی و درنهایت فرضیه‌ها را آزمون و نتیجه‌گیری شود.

اگر روش حل مسئله درست انجام شود می‌تواند منجر به بارش يا طوفان فكري گردد. يعني اگر معلم روش تدريس حل مسئله را به‌درستی انجام دهد، دانش آموزان می‌کوشند تا براي حل مسئله با استفاده از تمام افكار و اندیشه‌هایی كه دارند، در كلاس راه‌حلی بیابند و آن را ارائه دهند. به‌بیان‌دیگر اگر معلم درروش تدريس حل مسئله به‌درستی عمل كند، منجر به روش تدريس بارش مغزي نيز می‌شود. به‌طورکلی اگر نظام آموزش و پرویش بخواهد در جهت تقويت زمینه‌های بالقوه خلاقيت نقش مهمي ايفا كند همانا کاربست روش‌های تدريس حل مسئله و بارش فكري در كلاس درس توسط معلمان است .

روش پروژه‌ای

 روش تدريس پروژه‌ای به دانش آموزان امكان می‌دهد تا قدرت مديريت، برنامه‌ریزی و خودکنترلی را در خودشان ارتقاء بخشند. در اين روش دانش آموزان می‌توانند با توجه به علاقه‌ی خود موضوعي انتخاب و بطور فعالانه در به نتيجه رساندن آن موضوع شركت نمايند. بر این اساس در اين روش دانش آموزان ياد می‌گیرند كه چگونه به‌طور منظم و مرحله‌ای كاري را درس انجام دهند و اين روش باعث تقويت اعتمادبه‌نفس در دانش آموزان می‌شود زيرا بين آن‌ها و معلم رابطه صحيح آموزشي برقرار است و درنهایت اين روش باعث تقويت همكاري، احساس مسئوليت، انضباط كاري صبر و تحمل در انجام امور و تحمل عقايد ديگران و مهارت‌های اساسي پژوهش در دانش آموزان می‌شود.

شيوه سخنراني

معلم بطور شفاهي اطلاعات و مفاهيم را، در عرض مدتي كه ممكن است از چند دقيقه تا يك ساعت يا بيشتر طول بكشد، در كلاس ارائه می‌دهد. در سخنراني می‌توان معلم را با عنوان پیام‌دهنده و دانش‌آموز را بعنوان پيام گيرنده تصور كرد. از اين نظر سخنراني شیوه‌ای است یک‌سویه، براي انتقال اطلاعات، كه معمولاً فراگير در آن نقش غیرفعالی دارد. محتواي سخنراني را معلم قبل از ورود به كلاس تعيين می‌کند. روش سخنرانی دارای معایب و محاسنی است، مزایای آن:

1. برنامه‌ریزی نمودن روش سخنرانی آسان و هزینه آن نسبت به سایر روش‌ها اندک است
2. می‌توان فراگیران را دورهم جمع نمود و روی یک موضوع یا نکته متمرکز شد
3. می‌توان مقدار زیادی از مواد و مطالب آموزشی را در مدت کوتاهی ارائه نمود
4. می‌توان به‌آسانی برنامه زمان‌بندی‌شده یا زمان صرف شده روی موضوعات را کنترل کرد
5. یک روش آشنا برای فراگیران است و با آن راحت خواهند بود
6. می‌توان این روش را برای گروه‌های بزرگ تاجاییکه سخنران دیده وصدایش شنیده شود، استفاده کرد
7. می‌توان از این روش هنگامی‌که امکانات فیزیکی محدود است استفاده کرد.

 محدودیت‌های روش سخنرانی:

• فراگیران اغلب غیرفعال هستند
• اجرای سخنرانی اثربخش مشکل است
• اگر از سخنرانی به مدت خیلی طولانی بدون مشارکت فراگیران استفاده شود آموزش خسته‌کننده و کسالت‌آور می‌شود
• هنگام سخنرانی مشکل است قضاوت نمود که فراگیران در حال آموختن و یادگیری هستند یا نه
• بیشترین فراگیری وبخاطر سپاری فراگیران زمانیست که بطورفعال درفرآیند آموختن درگیر هستند
• به مهارت‌های کلامی کافی نیاز دارد؛ 8. ارتباط یک‌طرفه است .

شيوه بازگویی

 شیوه‌ای است كه معلم بكار می‌برد تا فراگير را در به یاد سپردن اشعار، قواعد، فرمول‌ها، تعاريف و اصطلاحات تشويق كند. در بازگويي معمولاً معلم از دانش‌آموز انتظار دارد كه موضوع به یاد سپرده را كلمه به كلمه بيان كند. شيوه بازگويي مطالب، باآنکه اغلب در کلاس‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد، ولي متأسفانه ضرورتاً دلالت بر تحقق يادگيري نمی‌کند. كاربرد اين شيوه تنها نشان می‌دهد كه دانش‌آموز مطالب موردنظر را به یاد سپرده است. گاهي هدف معلم اساساً اين است كه دانش‌آموز موضوعي را به خاطر بسپارد تا براي درك مفهوم خاصي از آن را بكار برد، در اين روش صورت بكار گرفتن اين شيوه ممكن است مفيد باشد.

شيوه پرسش و پاسخ

شيوه پرسش و پاسخ شیوه‌ای است كه معلم به‌وسیله آن فراگير را به تفكر درباره مفهومي جديد يا بيان مطالبي فراگرفته شده تشويق می‌کند. معلم، وقتی‌که می‌خواهد مفهوم دقيقي را در كلاس مطرح نمايد يا توجه فراگيران را به موضوعي جلب كند شيوه پرسش و پاسخ را به كار می‌برد و نيز بدین‌وسیله فراگير را تشويق می‌کند تا اطلاع خود را درباره موضوعي بيان كند ممكن است براي مرور كردن مطالبي كه قبلاً تدريس شده‌اند مفيد باشد، يا وسيله خوبي براي ارزشيابي ميزان درك فراگير از مفهوم موردنظر باشد.

 شيوه تمريني

معلم معمولاً به‌وسیله تمرين، فراگير را به تكرار مطلب يا كاربرد آن تشويق می‌کند تا فراگير در موضوع موردنظر تبحر لازم را كسب كند. مثلاً معلم انگليسي از فراگير می‌خواهد كه با تكرار شفاهي اصطلاحات، تلفظ صحيح آن‌ها را فراگيرد، يا بعد از يافتن طرز ساختن جملات شرطي، پنج جمله شرطي بسازد. ممكن است معلم رياضي، پس از درس دادن مفهوم مشتق و طرز مشتق‌گیری از توابع، از دانش آموزان بخواهد كه ده مسئله در رابطه با اين موضوع حل كنند. در تمام موارد بالا معلم، با استفاده از شيوه تمريني، دانش آموزان را به تكرار يا كاربرد مفاهيم موردنظر تشويق می‌کند.

شيوه بحثي

در شيوه بحثي، دانش آموزان فعالانه در يادگيري شركت می‌کنند و مفهوم موردنظر را از يكديگر می‌آموزند. در اين شيوه معلم را می‌توان به‌عنوان محرك، شروع‌کننده بحث و راهنما تصور كرد. معلم طوري سؤال يا مسئله را مطرح می‌کند كه دانش آموزان را به پاسخگويي يا حل مسئله تشويق كند. اين شيوه در دو مورد زير، كاربرد خاصي دارد:

1. وقتی‌كه معلم می‌خواهد مفهوم جديدي را به فراگيران بياموزد (مانند موقعيت بالا) و انتظار دارد كه همه آن‌ها مفهوم را به شكلي واحد دریابند در اين صورت معلم سعي می‌کند كه بحث را به جهتي بكشاند كه شكل صحيح مفهوم از آن نتیجه‌گیری شود.
2. هدف معلم اين است كه ذهن دانش‌آموز را به تكاپو و جستجو وادارد. در اين صورت معلم مسئله‌ای را عنوان می‌کند كه تا دانش آموزان راه‌حل آن را پيشنهاد كنند. دراين موقعيت معلم سعي میکند موضوع بحث را به‌دلخواه خودکنترل نكند تا راه‌حلی را كه خود درنظر دارد به كلاس تحميل نكرده باشد.

شيوه نمايشي

در اين شيوه معلم معمولاً، براي فهماندن مطلبي خاص به فراگیران، از وسايل و اشياء گوناگون استفاده می‌کند. درصورتی‌که معلم نتواند براي فهماندن مطلب درسي آزمايش انجام دهد، شيوه نمايشي می‌تواند شيوه خوبي براي روشن‌تر كردن مفهوم براي فراگيران باشد.

شيـوه آزمايشـي ؛ روش اجرا كردن يا يادگيري به‌وسیله عمل

آزمايش فعاليتي است كه در جريان آن فراگيران با به كار بردن وسايل و مواد بخصوصي درباره مفهومي خاص عملاً تجربه كسب می‌کنند. آزمايش معمولاً در آزمايشگاه انجام می‌گیرد، اما نداشتن آزمايشگاه مجهز يا وسايل مناسب در مدرسه نبايد دليلي براي انجام ندادن آزمايش در كلاس وسايل بسيار ساده‌ای لازم است كه معلم و حتي دانش‌آموز می‌تواند به‌آسانی آن‌ها را تهيه كند. آزمايش، گاهي به‌منظور آشنا كردن دانش آموزان با جنبه‌های عملي يك مفهوم، مورداستفاده قرار می‌گیرد.

براي این کار معلم دستور عمل انجام آزمايش را در اختيار فراگيران می‌گذارد و انتظار دارد كه دانش آموزان با استفاده از دستور كار سرانجام به نتيجه يكساني برسند. در موارد ديگر آزمايش بمنظور فراهم آوردن محيطي مناسب براي حل مسئله تلقي می‌شود. در این صورت معلم جهت كلي فعاليت را مشخص می‌کند و فراگيران را بر آن می‌دارد تا در اجراي آزمايش به‌طور مستقل تصمیم‌گیری و نتیجه‌گیری كنند. آزمايش براي تدريس مفاهيم علوم تجربي به‌ویژه فيزيك، بسيار لازم است و بدون آن دانش‌آموز نمی‌تواند مفاهيم موردنظر را به‌درستی فراگيرد .

شيوه گردش علمي

گردش علمي به دانش آموزان امكان می‌دهد كه از طريق مشاهده طبيعت، وقايع، فعالیت‌ها، اشياء و مردم تجزيه علمي به دست آورد. در گردش علمي دانش آموزان با مشاهده واقعیت‌ها می‌توانند مفاهيمي را كه در كلاس موردبحث قرار می‌گیرد، بهتر در ذهن خود بپرورانند و معلم می‌تواند با استفاده از اين شيوه كنجكاوي فراگيران را درباره موضوعي خاص برانگیزد. در بعضي موارد، می‌توان از گردش علمي براي جمع‌آوری اطلاعات لازم براي انجام گرفتن آزمايش، يا يك پروژه، بهره گرفت. مثلاً اگر هدف درس شناختن کانی‌های داراي ارزش اقتصادي باشد می‌توان دانش آموزان را به چند معدن برد تا کانی‌های مختلف را جمع‌آوری كنند و آنها را در كلاس، بعد از آزمایش‌های لازم، بشناسند.

استفاده از منابع ديداري و شنيداري :

استفاده از منابع ديداري و شنيداري در تدريس را در حقيقت نمی‌توان شيوه مستقل و مجزا دانست. معلم در هرگونه تدريسي می‌تواند از وسايل ديداري و شنيداري كمك بگيرد. گاهي می‌توان در تدريس از وسايلي نظير راديو، تلويزيون و ضبط و پخش صوت، نمودار و نقشه استفاده كرد. مثلاً معلم در هنگام سخنراني ممكن است از عكس استفاده كند، يا براي نمايش دادن يك رابطه علمي از نمودار كمك بگيرد. در مواردي كه معلم می‌خواهد يك موضوع اجتماعي را تدريس كند، ممكن است بحث راديويي مناسبي را كه روي نوار ضبط‌شده است براي فراگيران پخش كند. به‌طورکلی كاربرد صحيح منابع ديداري و شنيداري براي برانگیختن كنجكاوي دانش آموزان و تشويق آن‌ها به فراگيران بسيار مؤثر است.

 الگوي كاوشگري به شيوه حقوقي

اين الگو براي كمك به دانش آموزان در بررسي مسائل اجتماعي از قبل عدالت، برابري، فقر، قدرت، تقويت رشد عمومي و اجتماعي آن‌ها براي توجيه و حل این‌گونه مسائل به شيوه مذاكره است. در اين الگو معلم آغازگر، کنترل‌کننده جو براي ايجاد يك فضاي مثبت كاري و عقلي، باز و پويا است و به فراگيران تفهيم می‌کند كه يكديگر را مستقيم ارزيابي ننمايند و به عقايد و نظرات همديگر احترام بگذارند. اين الگو بيشتر براي دوره‌های دبيرستان و دانشگاه كاربرد دارد و درنهایت باعث تقويت روحيه همدلي، قضاوت منطقي در خصوص مسائل اجتماعي تحليل مناسب مسائل روز و تقويت كار دسته‌جمعی در دانش آموزان می‌شود. مثال: فرض كنيد بعضي از دانش آموزان با سهمیه‌ای شدن كنكور سرا سری مخالف هستند، معلم از طريق شركت سهامي فكر با دانش‌آموزان به بررسي اين مهم می‌پردازد و درنهایت به كمك خود دانش آموزان آن‌ها را قانع می‌نماید.

الگوي آموختن كنترل خود

هدف اين الگو ايجاد تغيير رفتار مناسب در دانش آموزان است. مثال: دانش‌آموزی كه در امتحان دچار اضطراب می‌شود يا از درس رياضي می‌ترسد، به او می‌آموزد كه چگونه رفتار خود را تغيير داده و موجب كاهش اين اضطراب و ترس در خود شود. در اين الگو معلم حامي دانش آموزان است و يك فضاي مثبت ايجاد می‌کند تا آن‌ها به اصلاح رفتار خود بپردازند. اين الگو در سنين مختلف و همه دوره‌های تحصيلي كاربرد دارد و درنهایت دانش آموزان را قادر به توصيف، توضيح، پیش‌بینی، كنترل و تغيير رفتار خود می‌نماید. به‌طورکلی معلم از طريق اين الگو می‌تواند تغييرات مطلوب را در رفتار دانش آموزان ايجاد نمايد.

الگوي ايفاي نقش

هدف اين الگو، رشد همدلي با ديگران و بررسي مسائل و واقعیت‌ها و ارزش‌های اجتماعي در عمل است. اين الگو می‌تواند باب افتتاح گفتگو درباره‌ی ارزش‌ها و چگونگي اثر آن‌ها در زندگي روزانه باشد. در اين الگو معلم مسئول شروع و هدايت دانش آموزان است. به‌نحوی‌که آن‌ها را قادر به تحليل رفتار، ارزش‌های فردي، همدلي، حل مسائل ميان فردي، نقش ارزش‌ها در مسائل اجتماعي و آسودگي در ابراز عقايد نمايد. اين الگو در همه برنامه‌های آموزشي و پرورشي و سنين مختلف کاربرد دارد. به‌طورکلی اين الگو باعث افزايش فهم دانش آموزان در بهبود و گسترش ارزش‌های اجتماعي می‌شود. براي مثال: معلم می‌تواند از طريق اين الگو مسائل خوب و بد اجتماعي و يا رفتارهاي خوب و بد را توسط دانش آموزان به نمايش بگذارد و سپس در مورد آن به كمك فراگيران به بحث و ارزشيابي بپردازد. بدين ترتيب معلم از طريق عمل (نمايش) به بررسي مسائل اجتماعي، رفتاري و ارزشيابي آن توسط دانش آموزان می‌پردازد.

روش كارگاهي

روش تدريس كارگاهي يكي از روش‌های مؤثر ياددهي و يادگيري است كه در بيشتر موارد با روش سخنراني، سمينار، كنفرانس و سمپوزيوم يكسان بكار برده می‌شود. براي درك بهتر روش كارگاهي ابتدا به مفاهيم ذکرشده می‌پردازیم و سپس روش كارگاهي را شرح می‌دهیم. روش سخنــــراني قبلاً تشريح شده و در اينجا از شرح آن خودداري می‌نماییم.

سمينار

عده‌ای صاحب‌نظر هستند، كه دورهم جمع شده و تبادل‌نظر می‌کنند. البته تعداد افراد در سمينار محدود باشد، حداكثر 100 نفر كه به گروه‌های كوچك 10 الي 15 نفري تقسيم می‌شود و تبادل‌نظر می‌کنند و درنهایت كل گروه‌ها به تبادل‌نظر می‌پردازند.

كنفرانس

محققي به نظریه‌ای رسيده است، آن را براي ديگران مطرح می‌کند.

سمپوزيوم

ترکمندی،بیان کرده است سمپوزیوم مانند سمينار است،تنها تفاوت آن با سمينار در اينست كه افرادي كه در سمپوزيوم شركت می‌کنندسطح آگاهي‌شان از ديگران برتروتخصصی‌ترست درسطح بالاتري از سمينار قرار دارد.

روش تدريس كارگاهي

مرحله ارائه درس کوتاه

دراين مرحله مباني نظري موردبحث توسط مدرس كارگاه تبيين و تحليل می‌شود.

مرحله فعاليت و كار

دانش آموزان، دانشجويان و يا كارورزان و مربيان شرکت‌کننده در كارگاه به گروه‌های كوچك 2 الي 3 نفره يا انفرادي تقسيم و بر روی موضوعات تعیین‌شده فعالیت می‌نمایند.

مرحله مشاركت:

در اين مرحله مجدداً دانش آموزان شرکت‌کننده در كارگاه كه به گروه‌های 2 الي 3 نفره يا انفرادي تقسیم‌شده بودند، دورهم جمع می‌شوند، كه به بحث و بررسي جمع‌بندی موضوعات تعیین‌شده می‌پردازد. (حداكثر زمان اين مرحله از كل زمان كارگاه است). بديهي است كه در اجراي كلاس كارگاه آموزش بايد از روش مهارت‌آموزی ؛ ابتدا و انتهاي فعاليت كاملاً مشخص‌شده است؛ سود جست. كاربست روش تدريس كارگاهي می‌تواند نتايج آموزش را تضمين كند. البته با رعايت نكات زير:

مرحله درسي كوتاه و فشرده

• معلم ابتدا اهداف و انتظاراتي كه از كارورزان و دانش آموزان دارد، دقيقاً بيان و تحليل می‌نماید و از طريق آزمون تشخيصي، رفتار ورودي آن‌ها را می‌سنجد.
• معلم مباني نظري هر محور كلي را در سالن عمومي تبيين و تحليل نموده و به رفع اشكالات كارورزان يا دانش آموزان در ابعاد نظري می‌پردازد. البته بهتر است قبل از تشكيل كارگاه مباني نظري را (به‌منظور تسلط دانش آموزان) براي آن‌ها ارسال كند.
• سپس معلم (مدرس) دانش‌آموزان را به گروه‌های كوچك كاري تقسيم نموده و يك نفر به‌عنوان مسئول و گزارش‌گر و يك نفر به‌عنوان منشي انتخاب كه جلسات كارگاهي را اداره و نكات كليدي را يادداشت نمايند.

زمان بهينه براي اين مرحله حداكثر معادل كل زمان كارگاه آموزشي است.

مرحله فعاليت گروهي و انجام وظايف انفرادي

• در اين مرحله كار مسئول گروه كاري، همانا استخراج مفاهيم كليدي براساس مباحثات همه كارورزان است، سپس منشي گروه كاري كليه نكات كليدي را (كه در موردتوافق اكثريت گروه است) نوشته و طبقه‌بندی می‌نماید. شايسته است كه منشي جلسه كليه نكات مطروحه را بر روي تابلو نوشته تا كليه دانش آموزان آن‌ها را مشاهده و سرانجام پس از نهايي شدن روي كاغذ منعكس نمايد.
• زمان بهينه براي اين مرحله حداكثر معادل كل زمان كارگاه آموزشي است.
• محل تشكيل گروه‌های كاري بايد جدا از يكديگر باشد.

مرحله مشاركت و جمع‌بندی

• كليه دانش آموزان در سالن عمومي جمع شده و سپس مسئولين گروه‌های كاري به ترتيب گزارشي از نتايج مباحثات بر روي موضوعات مطروحه را ارائه و سپس نكات كليدي مشخص و توصیه‌های كاربردي به عمل می‌آورند.
• زمان بهينه براي اين مرحله همان حداكثر معادل كل زمان كارگاه آموزشي است. در پايان يعني مرحله ارزشيابي و بازخورد كارگاه، مدرس به اجراي آزمون پس خروجي پرداخته و آن را با آزمون پيش ورودي مقايسه می‌نماید و نگرش دانش آموزان را نسبت به كارگاه (البته بدون ذكر نام) دريافت می‌کند.

الگوي دريافت مفهوم

اين الگو براي یاددادن نحوه طبقه‌بندی كردن، نحوه فكر كردن و چگونگي دريافت مفهوم به دانش آموزان اهميت دارد. در اين الگو معلم به‌عنوان حامي و هدایت‌گر فرضیه‌های دانش‌آموزان است به‌نحوی‌که از قبل مفاهيم را انتخاب و در نمونه‌های مثبت و منفي سازمان می‌دهد و فراگيران را جهت نيل به اين مفهوم هدايت می‌کند. اين الگو دانش آموزان قادر به مفهوم‌سازی پيشرفته، مفاهيم خاص، استدلال استقرايي، تسلط و آگاهي به چشم‌اندازها، دورنماها، تحمل ابهام و حساسيت به استدلال منطقي در ارتباطات می‌نماید.

 مراحل الگوي تدريس دريافت مفهوم به شرح زير است:

• عرضه مطالب و شناسايي مفهوم
• آزمون دستيابي به مفهوم
• تحليل راهبردهاي تفكر.

الگوي تفكر استقرايي

اين الگو باعث بهبود ظرفيت تفكر، گردآوري، سازمان‌دهی و كنترل اطلاعات و نام‌گذاری مفاهيم می‌شود. به‌بیان‌دیگر اين الگو باعث گردآوري اطلاعات سازمان‌دهی و كنترل مطالب می‌شود. در اين الگو معلم آغازگر فعاليت است، زيرا فعالیت‌ها از قبل بوسیله معلم تعيين می‌شوند، اما جو همكاري و دوستانه بين معلم و شاگردان وجود دارد. تماس يكايك دانش آموزان براي دسترسي به اطلاعات فراهم نمايد. اين الگو منجر به افزايش آگاهي فردي و رشد خودکنترلی دانش آموزان می‌گردد و در همه سطوح تحصيلي كاربرد دارد .

مراحل تدريس الگوي تفكر استقرايي:

• تكوين مفهوم
• تفسير مطالب
• كاربرد اصـول يا عقايد

الگوي آموزش كاوشگري

اين الگو باعث تقويت استدلال فراگيران، شناخت مفاهيم، فرضیه‌ها و آزمون آن‌ها در دانش آموزان می‌شود. در اين الگو جو همكاري بين معلم و شاگردان وجود دارد، ولي سيستم اجتماعي بيشتر توسط معلم به ترغيب فراگيران جهت آغاز كاوشگري می‌پردازد و شیوه‌های كاوشگري را به آن‌ها ياد می‌دهد، اين الگو منجر به يادگيري و تقويت مهارت‌های جريان علمي، كاوشگري خلاق، تقويت روح خلاقيت، استقلال در یادگیری، تحمل ابهام و موقتي بودن دانش در دانش آموزان می‌شود.

مراحل تدريس این الگو:

• مواجه نمودن فراگيران با مسأله
• گردآوري داده‌ها در خصوص مسئله و اثبات آن
• طبقه‌بندی داده‌ها واطلاعات
• تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
• تحليل جـريان كاوش

الگوي پيش سازمان دهنـــده

اين الگو باعث يادگيري بامعنا در دانش آموزان می‌شود و در آن معلم، ساخت ذهني را در دست دارد و همواره مطالب قبلي تميز دهنده را در دست دارد و همواره مطالب يادگيري را به سازمان دهندگان ارتباط می‌دهد و به شاگردان كمك می‌کند تا مطالب جديد را از مطالب قبلي تميز دهند اين الگو منجر به تقويت مفاهيم، درون سازي معنی‌دار اطلاعات و افكار، عادت به تفكر منظم و منطقي و تقويت روحيه كاوشگري در دانش آموزان می‌شود و براي كليه سطوح تحصيلي مناسب است.

مراحل پيش سازمان دهنده:

• از طريق روشن كردن منظور درس به‌وسیله مثال و تكرار
• ارائه مطالب، يا وظيفه موردنظر براي دانش آموزان با يك نظم منطقي
• تحكيم سازمان شناخت از طريق يادگيري فعال و توافق مجدد و يك نظم منطقي
• تحكيم سازمان شناخت از طريق يادگيري فعال و توافق مجدد و يكپارچه.

الگوي يادسپاري

اين الگو باعث تأکید بر پردازش اطلاعات، افزايش يادسپاري و دروني كردن اطلاعات در دانش آموزان می‌شود. معلم و شاگردان به‌صورت يك گروه براي دادن مطالب جدید جهت يادسپاري تلاش می‌کنند. اين الگو نياز به‌عکس، وسايل مجسم، فيلم و ساير مطالب ديداري و شنيداري دارد. معلم شاگردان را در تعيين موضوع‌ها، جهت‌ها و تصويرهاي كليدي ياري می‌کند. اين الگو دانش آموزان را در تسلط بر حقايق و افكار سيستمي براي يادسپاري تقويت قدرت ذهني و افزايش يادسپاري كمك و در تمام مراحل و سنين كاربرد دارد.

مراحل تدريس اين الگو:

• توجه به مطالبي كه بايد يادسپاري شوند. از طريق خط كشيدن زير آن‌ها
• ايجاد ارتباط از طريق فنون كلمه كليدي و كلمه جايگزين
• بسط تصاوير
• تمرين و یادآوری به‌منظور آموخته شدن كامل.

الگوي رشد عقلي

اين الگو باعث سازگاري و متناسب نمودن آموزش با مراحل رشد فراگيران می‌شود. در اين الگو كاوشگري در جوي اجتماعي و عقلي آزاد همراه است. معلم بايد جو تسهیل‌کننده‌ای ايجاد تا شاگرد احساس خود را آزادانه بيان كند. اين الگو منجر به تقويت جنبه‌های انتخابي رشد شناختي و جنبه‌های عاطفي و اجتماعي در دانش‌آموزان می‌شود.

مـراحل تدريس این الگو عبارت‌اند از:

• به وجود آوردن موقعيتي كه مطابق رشد دانش‌آموز باشد.
• كاوشگري از طريق دريافت پاسخ‌های دانش آموزان.
• انتقال از طريق بررسي استدلال دانش آموزان.

الگوي كاوشگري علمي

اين الگو باعث آموزش علمي به سبک‌های مشخص و آموزش مفاهيم بنيادي در دانش آموزان می‌گردد. رسالت معلم در اين الگو پرورش كاوشگري، ايجاد جوي توأم با همكاري و داشتن انعطاف است. اين الگو منجر به دانش علمي تعهد به كاوشگري علمي، ژرف‌اندیشی و روح مهارت همكاري در دانش آموزان می‌شود.

مـراحل اين الگو عبارت‌اند از:

• فراهم آوردن زمينه جستجو براي دانش آموزان
• تعيين مسئله از سوي دانش آموزان
• مشخص كردن مسئله در هر جستجو توسط دانش آموزان
• دانش آموزان به حدس در خصوص راه‌های توضيح مشكل می‌پردازند.

الگوي تدريس غیرمستقیم

اين الگو باعث مشاركت فراگيران در يادگيري شده و به آن‌ها ياد می‌دهد كه چگونه خود را به فراگيري مطالب پرداخته و مسائل را حل نمايند. معلم نقش هادي، راهنما و تسهیل‌کننده را دارد و دانش‌آموز آغازکننده به‌نحوی‌که معلم به دانش آموزان كمك می‌کند تا مسائل را تعريف و براي حل موفقیت‌آمیز آن‌ها اقدام نمايند. همچنين معلم بايستي مكاني آرام توأم با جو مثبت و اطلاعات موردنیاز براي دانش آموزان فراهم نمايد. اين الگو دانش آموزان را قادر به افزايش آگاهي فردي، رشد خود، هدف‌های اجتماعي و تحصيلي متنوع می‌نماید .

مراحل تدريس اين الگو:

• تعريف موقعيت توسط فراگير به‌نحوی‌که معلم ابراز احساسات را ترغيب می‌کند.
• كشف مشكل به‌وسیله دانش آموزان
• رشد بينش توسط بحث دانش آموزان درباره مسئله و حمايت معلم از آن‌ها
• برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری توسط دانش آموزان
• يكپارچگي از طريق توسعه بينش دانش آموزان در خصوص مسئله و حمايت معلم از آن‌ها.

الگوي بدايع پردازي ؛ افزايش تفكر خلاق

هدف اين الگو افزايش تفكر خلاق و مشکل‌گشایی در مواقع خاص، بر هم زدن سنت‌های متداول و گسترش افق‌های فردي و اجتماعي در دانش آموزان است. معلم سؤا لاتی از دانش آموزان می‌نماید، ولي پاسخ دانش آموزان كاملاً باز است و معلم بايستي كمك كند تا شاگردان تفكر خود را بسط دهند اين الگو باعث رشد خلاقيت و نوع آوري، همبستگي گروه و بر هم زدن سنت‌ها در نزد انظار می‌شود .

مراحل تدريس این الگو:

• توصيف وضعيت جديد به كمك معلم.
• قياس مستقيم به‌نحوی‌که معلم قياس مستقيم (مقايسه ساده از دو موجود يا دو مفهوم) را پيشنهاد و از شاگردان می‌خواهد آن‌ها را توصيف كنند.
• قياس شخصي به‌نحوی‌که معلم شاگردان را به قياس مستقيم (شدن) ترغيب می‌کند.
• مقايسه قیاس‌ها از طريق شاگردان.
• تــوضيح تفاوت‌ها به كمك شاگردان.
• اكتشاف به كمك شاگردان.
• قياس زايي، شاگردان مجدد به بيان شباهت‌ها و تفاوت‌های قياس می‌پردازند.

الگوي آگاهي يابي

اهداف اين الگو كمك به دانش آموزان براي توسعه آگاهي از توانایی‌های خويشتن در تفكر و احساسات گروهي، مناسب انساني و ايجاد تصور ذهني از خود است. معلم بايد در اين الگو انعطاف‌پذیر باشد. اين الگو منجر به افزايش آگاهي، خود یکپارچگی روابط ميان فردي می‌شود.

مـراحل اين الگو:

• مشخص كردن تكليف براي شاگردان از طريق ايجاد محيط امن براي آن‌ها.
• بحث و تحليل در خصوص گام اول.

الگوي ديدار  در كلاس درس

اين الگو براي كمك به فراگيران در پذيرش مسئوليت رفتار و شرايط اجتماعي است معلم بايستي داراي شخصيتي صميمي و ماهر در فنون بحث ميان فردي باشد و بيشتر اقدامات كنترل، ولي با دانش‌آموزان سهيم است. اين الگو باعث استقلال و خود محبت دهي و آزاداندیشی می‌شود.

مــــراحل این الگو:

• استقرار فضايي از پذيرش مشاركت ؛ تشويق دانش آموزان براي مشاركت و سخن گفتن
• طرح مسئله براي بحث به‌وسیله دانش آموزان يا معلم و بررسي پيامدهاي آن
• بررسي قضاوت ارزشي توسط فراگيران در خصوص مسأله
• تعيين اقدام ديگر جايگزين از طريق توافق دانش آموزان كه كدام مسئله را پيگيري نمايند.
• التزام علمي دانش آموزان در برابر جمع
• پيگيري رفتاري از طريق سنجش رفتارهاي جديد ایجادشده در دانش آموزان.

الگوي پژوهش گروهي (تفحص گروهي)

اين الگو براي كمك به دانش آموزان در تقويت مردم‌سالاری، تشریک‌مساعی و آموزش آن‌ها از طريق همكاري كاوشگرانه در فهم و مسائل اجتماعي و تحصيلي است در اين الگو معلم مانند يك مشاور عمل می‌کند و بايستي بتواند به درخواست‌های دانش آموزان پاسخ دهد و به كمك آن‌ها نیازمندی‌های آموزش را فراهم آورد. اين الگو نيازمند يك جو مثبت براي استدلال و مذاكره است و در همه سنين و سطوح تحصيلي و انجام كارهاي گروهي كاربرد مناسبي دارد. اين الگو درنهایت منجر به كاوشگري منظم، كنترل و پويش مؤثر گروهي، تقسیم‌کار، مردم‌سالاری، تعهد و تمايل نسبت به كاوشگري و هم كوششي در دانش آموزان می‌شود.

الگوي آموزش آزمايشگاهي

اين الگو باعث افزايش فهم اجتماعي، مهارت، توانايي يادگيري و تقويت كار گروهي در دانش آموزان می‌شود. معلم در اين الگو نقش مشاور را ايفا نموده و دانش آموزان را حمايت می‌نماید. درنهایت منجر به تقويت يادگيري و آموزش در بستر پژوهش در آن‌ها می‌شود. اين الگو براي كليه دروس به‌ویژه علوم دقيقه و در تمام دوره‌های تحصيلي و سنين مختلف كاربرد دارد.نقش معلم در این روش هدایت شاگردان و نظارت بر کار آن هاست. و در این روش چون یادگیری باثبات تر و مؤثر تر خواهد شد. حس کنجکاوی را در فرا گیرندگان ارضا می کند، باعث غعال شدن ذهن شاگردان و خستگی کمتر می شود. 

 الگوي كاوشگري علوم اجتماعي

اين الگو باعث درك مسائل اجتماعي، از قبيل مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی، فرهنگ شناسي، مهارت عقلي، آموختن اطلاعات، تشكيل مفاهيم و استفاده مناسب از مفاهيم در دانش آموزان می‌شود. در اين الگو معلم موقعيت كاوشگري را ايجاد و از دانش آموزان می‌خواهد تا به بررسي و نتیجه‌گیری در مورد آن بپردازند. اين الگو در تمام سنين و دوره‌های تحصيلي به‌ویژه در درس علوم اجتماعي كاربرد دارد؛ و درنهایت باعث تقويت فهم و درك دانش آموزان در خصوص مسائل اجتماعي می‌شود.

الگوي يادگيري در حد تسلط آموزش مستقيـــم

نظريه اجتماعي يادگيري

هدف اين الگو ايجاد و تقويت مهارت‌های اساسي، مطالب آموختني از ساده به مشكل و دادن مطالب درسي به‌صورت انفرادي به دانش آموزان و استفاده از فنّاوری ديداري و شنيداري و دانش آموزان است. در اين الگو معلم حامي دانش آموزان است و به آن‌ها كمك می‌کند تا مستقل ياد بگيرند. اين الگو درنهایت دانش آموزان را قادر به تسلط بر محتواي علمي، تقويت انگيزه درس خواندن، توانايي كنترل خود و تقويت عزت‌نفس می‌نماید. اين الگو در همه دوره‌های آموزشي و سنين مختلف كاربرد دارد .

الگوي آموزش براي رشد مفهوم و مهارت

اين الگو معمولاً به دو صورت زير است:

الگوي نظريه و عمل:

مانند يك مهارت رياضي كه در آن مهارت با نشان دادن ممارست، بازخورد و نظارت در هم می‌آمیزد تا دانش‌آموز بر آن مهارت تسلط يابد.شبیه‌سازی كه از توصيف موقعیت‌های زندگي ايجاد می‌شود.مثال: معلم در درس جغرافيا، كره زمين است و يا از مولاژ استفاده می‌کند و اندام‌ها و دستگاه‌های مختلف بدن انسان را نشان می‌دهد. در اين الگو معلم نقش هادي و راهنما را دارد و بايستي يادگيري با تشكيل شركت سهامي فكر بين دانش آموزان و معلم انجام گيرد اين الگو در همه سنين و سطوح تحصيلي كاربرد دارد و درنهایت باعث افزايش مفاهيم و مهارت‌های آگاهي درباره سيستمهاي اجتماعي، همدردي، آگاهي از تنش تغيير و احساس اثربخشی در دانش آموزان می‌شود.

روش ایفای نقش

ایفای نقش، روشی است که می‌تواند برای تجسم عینی موضوعات و درس‌هایی که برای نمایش مناسب باشند، به کار رود. در این روش، فرد یا افرادی از دانش آموزان، موضوعی را به‌صورت نمایش کوتاه اجرا می‌کنند.ایفای نقش، به معنایی که در اینجا به کار می‌رود، به مهارت‌های خاص هنری مثل بازیگری در تئاتر و سینما نیازی ندارد، بلکه معلم بنا به موقعیت، هدف و موضوع موردنظر، به‌عنوان یک روش از آن استفاده می‌کند تا موجب تکوین شخصیت فردی و اجتماعی فراگیران گردد. اگر دانش آموزان مهارت‌های زندگی کردن را کسب کنند، در تمام شئون زندگی با موفقیت بیشتری زندگی می‌کنند ..

در این روش، دانش آموزان براساس علایق خویش، نقش‌های موردنظر را انتخاب می‌کنند و با نظارت معلم و همکاری همکلاسان، به ایفای نقش می‌پردازند. از این طریق، آموزش قوانین و روابط اجتماعی حاکم بر جامعه بهتر انجام می‌شود و به یادگیری مؤثر و کارآمد می‌انجامد، زیرا دانش آموزان ضمن شناخت هنجارهای اجتماعی، به تحلیل آن‌ها می‌پردازند و در حین ایفای نقش، نگرش خود را تثبیت می‌کنند و نوعی ارتباط عاطفی و انسانی با دیگران برقرار می‌سازند .

منبع

منصوری،فرحناز(1394)،بررسی تدریس اثربخش ازدیدگاه معلمان ودانش آموزان مقطع متوسطه،پایان نامه کارشناسی ارشد، روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاداسلامی ایلام

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید