« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »توان‌بخشی شناختی به کمک رایانه
استفاده از نرم‌افزارهای رایانهای برای توان‌بخشی در طول دهه گذشته روز به روز افزایش یافته است. تعداد زیادی برنامه رایانهای برای توان‌بخشی یا بازآموزی شناختی منتشر شده است که ادعا می‌کنند همانند یا بهتر از روش‌های مداخله سنتی توان‌بخشی شناختی به بیماران کمک می‌کنند، در حوزه‌ی توان‌بخشی شناختی، کاربرد رایانه نقش مهمی را ایفا نموده است و طی دهه گذشته، توسعه توان‌بخشی شناختی به کمک رایانه، سه مرحله را پشت سر گذاشته است: بازی‌های ویدیوئی، نرم‌افزارهای آموزشی، نرم‌افزارهای ویژه توان‌بخشی شناختی کاربرد اولیه بازی‌های ویدئویی به عنوان بازآفرینی درمانی در اواخر دهه 1970 و به سرعت در اوایل دهه 1980 با بکار گیری اولین رایانه‌ها شخصی و نرم‌افزارهای آموزشی قابل دسترس پیگیری شد. در اواسط دهه 1980 پلت فرمهای مکنتاش و آی بی ام به موازات زبان‌های برنامه‌ریزی ساده ارائه گردیدند که این امکان را در اختیار افراد قرار می‌داد تا بدون داشتن تخصص‌های فنی زیاد، بتوانند نرم‌افزار خودشان را گسترش دهند. متخصصان توان‌بخشی اقدام به تولید نرم‌افزارها کردند، در واقع تاریخچه اولیه توان‌بخشی شناختی به کمک رایانه به موازات توسعه و رشد بازی‌های ویدیویی و رایانه‌های شخصی می‌باشد و متعاقب رشد توان‌بخشی و ارتباطات از راه دور، توان‌بخشی الکترونیکی یا آنلاین، واقعیت‌های مجازی، سیستم‌های ویژه و غیره، به‌کارگیری نرم‌افزارهای توان‌بخشی شناختی جایگاه ویژه‌ای پیدا کردند .
پیشرفت‌های تکنولوژی طی دهه گذشته به پیشرفت‌های متناظری در حوزه توان‌بخشی شناختی نیز منجر شده است . بسیاری از برنامه‌های توان‌بخشی شناختی مبتنی بر رایانه یا برنامه‌های آموزشی مدعی ارائه درمان‌هایی در سطحی معادل یا بهتر از روش‌های مداخلات سنتی می‌باشد. بسیاری از متخصصان، به‌کارگیری رایانه‌ها را به خاطر انعطاف‌پذیری و مقرون به‌صرفه بودن آن، توصیه کرده‌اند . علیرغم مشکلات روش‌شناختی پیش روی هنگام مقایسه مستقیم بررسی اثربخشی توان‌بخشی شناختی رایانه ای . یافته‌های بسیاری، روند کلی مثبتی را برای چنین مداخلاتی و درمان افراد مبتلا به آسیب‌های مغزی، به اثبات رسانده است.
برنامه cogmed، (http://www.cogmed.com) پرکاربردترین برنامه رایانهای در مدارس و کلینیک‌های سی کشور مختلف دنیا برای توان‌بخشی حافظه کاری است . این برنامه بر پایه هشت نوع تمرین مختلف برای تقویت حافظه کاری دیداری , فضایی و کلامی است که در آن سطوح دشواری مختلفی برای یادگیری در نظر گرفته شده است. Brain Ware Safari یک برنامه رایانهای است که برای تقویت چهل ویک مهارت شناختی ازجمله حافظه کاری در قالب بازی‌های چندرسانه‌ای در کودکان شش تاپانزده سال در آمریکا ساخته شده است . سایر برنامه‌های رایانهای تقویت حافظه کاری، حافظه جنگل (http://www.junglememory.com) که بر پایه سه نوع تکلیف؛ و cognifit (http://www.cognifit.com) که با تکالیف شنیداری، دیداری و ترکیبی، به تقویت حافظه کاری می‌پردازند .
از نظر آرم استرانگ و مک گیور و همکاران مزایای بهره‌گیری از رایانه‌ها به عنوان ابزارهایی در توان‌بخشی شناختی عبارت‌اند از:
- رایانه‌ها قادر به ارائه محرک‌هایی با کنترل بالا در فرمت استاندارد می‌باشند و می‌توانند داده‌ها را صحیح‌تر به‌طور یکپارچه و عینی‌تر نسبت به روانشناس یا ناظر ثبت نمایند.
- محرک‌های ارائه شده توسط رایانه‌ها می‌توانند جذاب، واضح و رنگی بوده که به تمرکز و مشارکت مراجعه‌کننده کمک کنند.
- رایانه بینهایت صبور و بسیار انعطاف‌پذیر می‌باشد و همچنین قادر به ارائه تمرین‌های متنوعی بر طبق نیازها و قابلیت‌ها مراجعه‌کننده در سطحی می‌باشد که چالش‌برانگیز باشد نه اینکه وی را مستأصل نماید. رایانه این مکان را در اختیار مراجع قرار می‌دهد که با آرامش در محیطی غیر تهدیدآمیز کار کنند.
- رایانه می‌تواند بلافاصله بازخورد را به نحوی روشن یکپارچه و بدون سوگیری ارائه نماید و نهایتاً اینکه برخی افراد می‌توانند کار با رایانه را کاری جدید و لذت‌بخش و چالش‌برانگیز یافته و سبب افزایش انگیزه آن‌ها شود و بنابراین به پیامدهای آموزشی مثبت منجر شود.
به‌طور خلاصه پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند که توان‌بخشی شناختی باعث بهبود حافظه می‌گردد کاشل و همکاران ، در پژوهش خود نشان دادند که با آموزش تصوری، یادآوری تأخیری موارد کلامی روزانه مرتبط مانند داستان‌ها و قرار ملاقات‌ها به‌طور معناداری افزایش یافته است. اُنیل-پیروزی و همکاران ، در پژوهش اثربخشی یک برنامه آموزش حافظه با تأکید بر راهبردهای درونی را مورد بررسی قرار دادند. گروه کنترل هیچ مداخله‌ای را دریافت نکرد. نتایج نشان داد که گروه مداخله بلافاصله بعد از اتمام درمان و یک ماه بعد از آن، عملکرد حافظه بهبود یافته را نشان داده است. افراد با آسیب خفیف تا متوسط بهبودی بیشتری در مقایسه با افراد دچار آسیب شدید نشان دادند و افراد با آسیب شدید گروه مداخله نیز نسبت به همتایان خود در گروه کنترل بهبودی بیشتری نشان دادند. راسکین و سهلبرگ ، در پژوهش خود اثربخشی آموزش حافظه آینده‌نگر را مورد بررسی قرار دادند. گروه کنترل وجود نداشت و نتیجه نشان داد که آزمودنی‌ها در زمان و وظایف حافظه آینده‌نگر بعد از دو دقیقه بهبود داشته‌اند اما در تأخیر طولانی‌تر ده دقیقه‌ای چنین نبوده‌اند. بلافاصله بعد از اتمام درمان، آزمودنی‌ها در توجه و عملکردهای اجرایی بر اساس مقیاس‌های عصب‌شناختی بهبود داشته‌اند.
تعمیم به حافظه روزمره نیز بهبود داشته است و نتایج تا یک سال بعد نیز ادامه داشت. آزمودنی‌ها در حافظه گذشته‌نگر تغییری نشان ندادند.الهاردت و همکاران در پژوهش خود اثربخشی برنامه تیچ- ام را به منظور تسهیل یادگیری و کاربرد فرآیندهای چند مرحله‌ای مورد بررسی قرار دادند. گروه کنترل وجود نداشت. نتیجه نشان داد که هر چهار شرکت‌کننده بلافاصله بعد از اتمام درمان و نود ویک روز بعد از آن بهبودی معناداری را نشان دادند. در ایران مطالعات بسیار کمی در مورد توان‌بخشی حافظه صورت گرفته است. تنها دو مطالعه در مورد توان‌بخشی رایانهای حافظه کاری صورت گرفته است؛ یک مطالعه توسط قمری گیوی، نریمانی و محمودی که به بررسی اثربخشی نرم‌افزار پیشبرد شناختی بر کارکردهای اجرایی، بازداری پاسخ و حافظه کاری کودکان بیش‌فعال پرداخته‌اند و مطالعه دیگر به بررسی اثربخشی تمرین رایانهای بر عملکرد حافظه کاری دیداری فضایی دانش‌آموزان دچار مشکلات ریاضی پرداخته است .
فدراسیون اروپایی انجمن‌های عصب‌شناختی، توان‌بخشی شناختی را برای افراد مبتلا به صدمات مغزی اکتسابی توصیه می‌کند . شواهد نشان می‌دهد توان‌بخشی شناختی برای درمان اختلالات حافظه بعد از صدمه به مغز مفید است .آسیب مغزی تروماتیک ممکن است در اثر برخورد سر با یک مانع، ضربه یا تکان شدید سر اتفاق افتد و عملکرد طبیعی مغز را مختل می‌سازد. شدت علائم و سطح ناتوانی پس از آسیب مغزی بستگی به‌شدت آسیب اولیه دارد، اما در اغلب موارد آسیب مغزی با عوارض جسمی، احساسی و شناختی همراه است. اختلالات حافظه، شایع‌ترین شکایت به دنبال آسیب به سر می‌باشند. آمارها نشان می‌دهند چهل تا شصت درصد از بیماران آسیب مغزی، گرفتار اختلال حافظه می‌شوند و این مشکلات در صورت عدم مداخله نه‌تنها پایدار، بلکه ناتوان‌کننده و مقاوم به درمان می‌شوند. حافظه، قابلیت دریافت اطلاعات، اندوزش و بازیابی آن‌ها می‌باشد. انواع حافظه بر اساس روش‌های مختلف دسته‌بندی مطرح گردید.
در هفته‌ها و ماه‌های اول، در عملکرد آسیب‌دیده حافظه بعد از آسیب غیر پیش‌رونده تا اندازه‌ای بهبودی رخ می‌دهد؛ همچنین یقیناً بسیاری از افراد، دچار مشکلات مادام‌العمر حافظه، می‌شوند. همچنین بیان شد که برای افراد مختلف، بهبودی، معنی مختلفی دارد، برخی تنها به بهبود عملکردهای شناختی اشاره دارند، برخی دیگر بر نرخ و میزان زنده ماندن تمرکز دارند و عده‌ای دیگر، فقط بهبود زیستی مثلاً ترمیم ساختارهای مغز را در نظر می‌گیرند. در ادامه مکانیسم‌های بهبودی، شامل برطرف شدن ادم یا تورم مغز، دایاشیسیز، انعطاف‌پذیری یا تغییرات در ساختار نظام عصبی و نوزایش یا رشد مجدد بافت عصبی، می‌باشند مطرح گردید. یافته‌های پژوهش‌های منتشرشده، گیج‌کننده است، برخی گزارش‌ها نشان‌دهنده پیشرفت چشم‌گیر و برخی دیگر، چنین چیزی را نشان نمی‌دهند. اگرچه، چیزی که واضح است این است که ما می‌توانیم با توان‌بخشی، بهبود طبیعی را بهبود دهیم.
علاوه بر مرور بسط یافته /بازیابی، راهبردهای توان‌بخشی دیگری نیز وجود دارد که عبارت‌اند از: PQRST، و روش مشابه SQR3. همچنین چگونگی بهبود یادگیری جدید، مطرح گردید. سه روش، به‌تفصیل مطرح گردید که عبارت‌اند از یادگیری بدون خطا (EL)، بازیابی بافاصله ، که با نام مرور بسط یافته نیز شناخته می‌شود و روش محو سرنخ‌ها (VC). یادگیری EL، روشی آموزشی است که به‌موجب آن، در زمان یادگیری یک مهارت جدید یا کسب اطلاعات جدید تا حد امکان از اشتباه کردن افراد جلوگیری می‌شود. به طرق مختلف ازجمله ارائه دستورالعمل‌های کلامی یا نوشتاری یا راهنمایی فرد از طریق انجام یک تکلیف می‌توان این روش را انجام داد. اصل این روش، جلوگیری از اشتباه تا حد ممکن، در طول یادگیری و به حداقل رساندن امکان پاسخ‌های اشتباه می‌باشد: به‌منظور استفاده از اشتباهاتمان ، یادگیری کوشش و خطا ما باید بتوانیم اشتباهاتمان را به یاد آوریم.
افراد با عملکرد ضعیف حافظه نمی‌توانند این کار را انجام دهند، پس درواقع ارائه پاسخ اشتباه می‌تواند آن پاسخ را تقویت کند. حافظه‌ی آشکار، نظامی است که به ما اجازه‌ی اصلاح اشتباهات را می‌دهد؛ حافظه ناآشکار، برای انجام این کار را مجهز نشده است و افراد دچار یادزدودگی، وابسته به حافظه‌ی ناآشکار هستند. در حال حاضر، شواهد قابل‌توجهی وجود دارد که برای افراد دچار آسیب‌های شدید حافظه، یادگیری EL نسبت به یادگیری پرخطا، برتری دارد ما پژوهش‌های که بازیابی بافاصله با یادگیری EL را ترکیب کرده‌اند و یا تنها بکار برده‌اند را بررسی کردیم. ترکیب این دو روش، نتایج بهتری نشان داده است. به نظر می‌رسد این روش، برای افراد دچار بیماری پیش‌رونده و غیر پیش‌رونده، یک راهبرد یادگیری قدرتمند است.
منبع
شریفی،علی اکبر(1394)، ساخت یک برنامه رایانهای توان‌بخشی شناختی و بررسی تأثیر آن بر بهبود عملکرد حافظه،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی تربیتی،دانشگاه پیام نور
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید