تعریف تاب آوری

تاب آوری و عوامل بازدارنده و تقویت کننده آن، در دو دهه اخیر  مباحث اصلی در تحقیقات مربوط به کودکان ونوجوانان بوده است. در سال 1950 در روانشناسی تحولی، پژوهش هایی در مورد آسیب پذیری، راهبردهای مقابله ای و مقاومت در برابر استرس انجام گرفت، که این پژوهش ها باعث گسترش مفهوم تاب آوری گردید.از دهه 1970، روانشناسان و پزشکان علاقمند به سبب شناسی آسیب های روانی، مطالعات بلند مدتی را در موردکودکانی شروع کردند که بدلیل مشکلات و نابسامانی های زندگی مثل عوامل محیطی(فقر)، عوامل بیولوژیک (والد اسکیزوفرنیک)، آسیب های قبل از تولد (تولد زودرس) یا دیگر رویداد های آسیب زا در معرض خطر جدی بودند. برخی از این پژوهشگران با مشاهده کودکان در خطری که عملکرد طبیعی داشتند، شگفت زده شدند. چنین مشاهداتی زمینه را برای پژوهش درباره پدیده‌ای با مفهوم “عملکرد مناسب در یک بافت خطرزا” فراهم نمود. در دهه 1970، مطالعه نظامدار تاب آوری در روانشناسی با مطالعه کودکان در معرض خطر شروع شد.

تاب آوری سازه ای است در زمینه روانشناسی مثبت که این روزها مورد توجه پژوهشگران و درمانگران قرار گرفته است. این مفهوم نوظهور که به معنای مقاومت موفقیت آمیز در برابر موقعیت های چالش انگیز است ،نقش مهمی در سازگاری فرد ایفا می کند و یک عامل مهم برای حل مشکلات و غلبه بر آنهاست.  نظریه تاب آوری می گوید انسان اسیر ضعف های انسانی تغییرناپذیر نیست؛ بلکه دارای توانایی های بالقوه نامحدودی است. هسته مرکزی اکثر تعاریف تاب آوری ، توانایی  bounce  back است. یعنی  بهبودی بعد از شکست و شرایط سخت.

اما لزوما منظور از این شرایط سخت شرایط خاص و بحرانی نیست، در واقع تاب آوری در هر موقعیتی برای فرد نیروی کمکی و مشکل گشاست. عوامل محافظ و خطر تاب آوری دو عامل مهمی هستند که در فرایند تاب آور شدن ،نقش مهمی ایفا می کنند؛ عوامل محافظ تاب آوری فرد را تقویت می کنند و عوامل خطر آن را ضعیف می کنند . در کل تاب آوری از طریق مبارزه با مشکلات و تسلیم نشدن در برابر آن ها شکل می گیرد و قوی می شود و هر چه فرد پایداری بیشتری نشان دهد و عوامل محافظ را جذب کند این نیرو در فرد قوی تر می شود و در دنیایی که ما همواره با تغییرات سریع و گاهی مشکل ساز روبرو می شویم ، ظرفیت تاب آور بودن بسیار مهم است. در فرهنگ لغت آکسفورد در توضیح کلمه تاب آوری آمده است: عمل به به جای خود برگشتن یا به عقب برگشتن، قابلیت ارتجاعی داشتن، ( در مورد اشخاص یا ذهن ها) بازگشتن از حالت افسردگی به حالت اولیه  و به دنبال آن برخورداری از حالت های شادمانی و سرزندگی.

در اصطلاح زبان شناسی واژه تاب آوری به توانایی یک شی برای بازیابی شکل و ساختار اصلی خود، پس از آنکه تحت تاثیر نیروهای خارجی تغییر شکل یافته باشد ، اشاره دارد. بنابراین اصطلاح تاب آوری می تواند به پدیده های رفتاری در مهندسی، فیزیولوژی، محیط زیست و رفتار آدمی در طیف وسیعی از موقعیت ها اطلاق شود.تاب آوری عاملی است که به افراد در مواجه و سازگاری با شرایط سخت و استرسزای زندگی کمک می کند و آنها را در برابر اختلالات روانی و مشکلات زندگی محافظت می کند. تاب آوری مفهوم جدیدی است که در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است.  تعیین عواملی که با توجه به ویژگی های فردی ، خانوادگی و اجتماعی به عنوان عومال تاب آور عمل کرده، از جمله علایق پژوهشگران حوزه تاب آوری به شمار می رود. تاب آوري یعنی اینکه افراد چگونه میتوانند مشکلات زندگی خود را در عین داشتن استرس و فشار با موفقیت سپري کنند. این سازه بر اساس رویکرد مبتنی بر نقاط قوت  بنا نهاده شده و حاکی از قابلیت افراد در کنار آمدن با مشکلات و خطرات میباشد.

تاب آوری که “مقاومت در برابر استرس”  یا ” رشد پس ضربه ای” نیز نامیده می‌شود، در امتداد یک پیوستار با درجات متفاوت از مقاومت در برابر آسیب های روانشناختی قرار می‌گیرد. گارمزی و ماستن در سال 1991 تاب آوری را یک فرایند توانایی، یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز با شرایط تهدیدکننده تعریف نموده اند. والر در سال 2001 نیز تاب آوری را سازگاری مثبت فرد در واکنش به شرایط ناگوار (آسیب ها و تهدیدات) می داند. البته تاب آوری، تنها پایداری در برابر آسیب ها یا شرایط تهدید کننده نیست و حالتی انفعالی در رویارویی با شرایط خطرناک نمی باشد،بلکه شرکت فعال و سازنده در محیط پیرامونی خود است. می توان گفت تاب آوری، توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی ، در شرایط خطرناک است.

باویر (2005) برای تعریف تاب آوری از استعاره فنر استفاده کرده است.وی بیان می دارد که تاب آوری همچون فنر، توانایی مقاومت در برابر فشار، انعطاف پذیری و احیاء مجدد را دارد. به هر حال تصویر یک فنر تمامی پیچیدگی های تاب آوری را نشان نمی دهد. به علاوه مفهوم مقاومت نسبت به تخریب عامل دیگری است که آن را متمایز می سازد و در واقع تاب آوری به معنای داشتن زندگی با معنا هنگام وجود ناگواری هاست . همچنین تاب آوری یک مولفه دیگر دارد و آن هم برگشت به یک حالت جدید و معنی دار است که لزوما به معنای برگشت به حالت اولیه نیست .

هاروی (2007) معتقد است تاب آوری به دانش آموزان این توانایی را می دهد که با یک رفتار مثبت و موثر با چالش ها مبارزه کنند و با شرایط جدید یا سخت سازگار شوند. کامپفر در سال 1999 باور داشت که تاب آوری ،بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر(در شرایط تهدید کننده) است و از این رو سازگاری موفق در زندگی را فراهم می کند. در عین حال کامپفر به این نکته نیز اشاره دارد که سازگاری مثبت با زندگی ،هم می تواند پیامد تاب آوری به شمار رود و هم به عنوان پیش آیند،سطح بالاتری از تاب آوری را سبب شود.وی این مساله را ناشی از پیچیدگی تعریف و نگاه فرایندی به تاب آوری می داند. تامپکینز و شوارتز (2009)نیز تاب آوری را عدم حضور آسیب شناسی روانی در یک کودک می دانند.شواهد جدید نشان می دهند که تاب آوری فردی می تواند نتایج درمانی مثبتی را برای راهنمایی نوجوانان در معرض خطر به سمت بهبود مهارت های مقابله و تقویت پیامدهای رفتاری داشته باشد.

تاب آوری فرایند تعامل باورها، نگرش ها، رویکردها و رفتارهایی است که به کودکان و نوجوانان کمک می کند که مدیریت بهتری در زمان ناکامی ها، و به دنبال آن بهبودی بهتری داشته باشند. تاب آوری به عنوان مقاومت موفقیت آمیز فرد در برابر موقعیت های تهدید آمیز و چالش برانگیز تعریف می شود و افراد تاب آور افرادی هستند که علارغم مواجهه با استرس های مزمن و تنیدگی ها، از آثار نامطلوب آنها می کاهند و سلامت روانی خود را حفظ می کنند.

لینکوانتی در سال 1992 تاب آوری را اینگونه تعریف می کند:‌ این ویژگی در بچه هایی است که،‌ علیرغم مواجه با استرس ها و ناکامی های مهم در زندگی شان، تسلیم مشکلات  تحصیلی، سوء مصرف مواد،‌سلامت روانی و بزهکاری نوجوانی نمی شوند. تاب آوری یک مفهوم وسیع است که تعاریف گسترده ای از آن ارائه شده است.مانند، قطب مثبت  غلبه بر پیش بینی های شکست، یک فرایند پویا که سازگاری مثبت را در بافت و موقعیت شدیدا دشوار در بر می گیرد، سازگاری روانی مثبت، توانایی برای رشد، بلوغ و افزایش شایستگی ها و عدم وجود نقص رشدی. کونور در سال 2006 تاب آوری را به عنوان روشی برای اندازه گیری توانایی فرد در مقابله با عوامل استرس زا و عواملی که سلامت روانی فرد را تهدید می کند،تعریف کرده است. بونانو در سال 2004، راه های به دست آوردن تاب آوری را: داشتن سرسختی،خودافزایی، مقابله سرکوب گرایانه، داشتن خلق و خو و احساسات مثبت می داند.

تاب آوری ازطرفی، به این دلیل که بشریت از ابتدا با تغییرات و دیگر موقعیت های پیچیده زندگی کنار آمده اند، یک ویژگی ذاتی است . به علاوه، ‌این مفهوم به عنوان توانایی پاسخ مثبت به آسیب ها، ‌استرس ها و شرایط زندگی ،‌به طریقی که فرد را قادر کند با واکنشی مثبت به زندگی برگردد،‌ تعریف شده است. تاب آور بودن به این معنی نیست که فردی سختی و درد و رنج را تجربه نمی کند یا مشکلات زندگی او سخت و نا امید کننده نیست. بلکه، یعنی اینکه حوادث، با وجود دشواری و نگران کننده بودنشان، در نهایت فائق آمدنی هستند.

همانطور که راتر  در سال 1990 ‌بیان می کند،‌ تاب آوری را نمی توان به عنوان یک ویژگی ثابت فردی در نظر گرفت، اگر شرایط محیطی تغییر کند ممکن است،‌ خطر باز می گردد. به عبارتی، ‌تاب آوری یک خصیصه بارز نیست که در بچه ها یا وجود داشته باشد یا وجود نداشته باشد، بلکه ،‌بچه ها در مراحل متفاوت زندگی بر مبنای تعامل عوامل محیطی و فردی تاب آور می شوند. تاب آوري ماهیتی چندگانه دارد. ممکن است فرد در یک بعد تاب آور باشد، اما در ابعاد دیگر تاب آوري نداشته باشد. پژوهشگران  عنوان می کنند تاب آوري از مشکلات روانشناختی در جوانان و نوجوانان پیشگیري می کند و از آنها در برابر تأثیرات روانشناختی حوادث مشکل زا محافظت می کند.

منبع

پاخیزان، فریده(1396)، رابطه بین سواد اطلاعاتی با تاب آوری در دانش آموزان اول متوسطه، پایان نامه کارشناسی ارشد تکنولوژی آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه.

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید