« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »ایجاد و مدیریت کتابخانه های دیجیتال
اصول و پایه های ایجاد کتابخانه های دیجیتالی
با توجه به تعاریف ارایه شده در مورد کتابخانه دیجیتال میتوان بیان نمود که زیربنای اصلی یک کتابخانه دیجیتال وجود یک مخزن برای نگهداری اطلاعات میباشد.با توجه به بحث ملی بودن این پروژه حتما باید به این نکته توجه کرد که فضای لازم برای نگهداری این اطلاعات باید بسیار وسیع و دارای استانداردهای لازم در این زمینه باشد.فضایی که برای این کار در نظر گرفته می شود باید به گونهای باشد که بتواند حجم عظیمی از منابع اطلاعاتی مانند کتابها،مجلات،مقالات و … رادر خود جای داده و به علاوه شامل اطلاعاتی برای جستوجوی کاربر در منابع مختلف باشد به عنوان مثال اطلاعات کتابشناختی نیز باید در این منبع جای داشته باشند. نکته بعدی در مورد مخزن یا منبع اطلاعاتی ما امنیت آن میباشد.برای یک کتابخانهی ملی ما نیاز به یک منبع امن و مطمئن داریم که هم در نگهداری اطلاعات و هم در دستیابی غیرمجاز به اطلاعات عمل کند.
مسئله کلیدی بعدی در مورد زیر ساخت های لازم برای کتابخانه دیجیتال نحوه ذخیره سازی اطلاعات درون مخزن و چگونگی دستیابی به اطلاعات ذخیره شده است.همانطور که میدانیم در یک کتابخانه دیجیتال بر خلاف اینترنت که اطلاعات به صورت طبقهبندی نشده ارایه میگردند و دارای ساختار منظمی نمیباشند باید کلیه اطلاعات بهصورت طبقهبندی شده و موضوعی قرار بگیرند که اگر نگاهی به حجم عظیم اطلاعاتی که در یک کتابخانه ملی دیجیتال نگهداری میشود نگاهی بیفکنیم متوجه این موضوع خواهیم شد که ارایهی یک الگوریتم مطمئن و دقیق برای ذخیره اطلاعاتی به این وسعت به نحوی که دستیابی موضوعی به آنها به طور کامل و صحیح انجام گیرد کار بسیار پیچیده و مشکلی میباشد.
به هر حال باید توجه کنیم که آنچه که یک کتابخانه دیجیتال را به طور محسوس از اینترنت جدا می کند همین نحوه ی ذخیرهسازی و دستیابی به اطلاعات میباشد.در یک کتابخانه دیجیتال برای دستیابی به یک موضوع نباید با مسئلهای مانند جستوجوهای اینترنتی مواجه شویم بنابراین در درجهی اول باید اطلاعات به صورت دقیق و کلاسبندی شده به مخزن راه یابند.باید توجه کنیم که نحوه ذخیره سازی اطلاعات در یک کتابخانه دیجیتال با یک کتابخانه معمولی بسیار تفاوت دارد بهعنوان مثال اطلاعات کتابشناختی یا شناسه کتاب در یک کتابخانه معمولی میتواند شامل نام کتاب، نویسنده کتاب و مختصری راجع به محتوی کتاب باشد اما در یک کتابخانه دیجیتال باید به هر کتاب بعنوان یک شی نگاه کرد و اطلاعات مربوط به آن را به طور کامل در مخزن ذخیره کرد.باید توجه داشته باشیم کهکتابخانه دیجیتال به معنای الکترونیکی نمودن کتب نیست.هر کتاب در سیستم کتابخانه دیجیتال باید به عنوان یک شی با تمام خصوصیات منحصر بفردش ذخیره شود و محتوی موضوعی کتاب نیز باید به طور کامل مشخص باشد تا به هنگام جستوجو به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد.بنابراین میتوان گفت که ارایهی یک سیستم بهینه برای ثبت و جستوجوی اطلاعات یکی از مهمترین قسمتهای ایجاد یک کتابخانه ملی دیجیتال میباشد.
مسئله ی بعد نحوهی دستیابی به اطلاعات موجود می باشد که از دو جنبه قابل بحث میباشد.
نخست آنکه باید نحوهی دسترسی کاربران به منابع به طور دقیق مشخص گردد.باید توجه کرد که منظور از دسترسی همگانی به اطلاعات موجود در یک کتابخانه ملی، دسترسی بی قید و شرط به کلیه اطلاعات نیست. هر کاربر باید پس از تایید توسط سیستم به قسمتهای خاصی از اطلاعات دسترسی داشته باشد که این موضوعات باید در سیستم نرمافزاری کتابخانه به دقت مورد بررسی قرار بگیرند.دوم آنکه کاربران پس از دستیابی به منبع و کتابی خاص باید در استفاده از آن منبع محدودیتی داشته باشند.بهعنوان مثال همهی کتابها نباید قابلیت ذخیره شدن توسط کاربران را داشته باشند واستفاده از بعضی منابع نیز نمیتواند به صورت رایگان و همگانی باشد.در مورد دستیابی به اطلاعات باید به بحث دسترسی غیر مجاز به منابع نیز بسیار توجه کرد که در بحث مخزن نیز توضیح داده شد که یکی از مهمترین مسایل در ایجاد کتابخانه دیجیتال ،امنیت اطلاعات و جلوگیری از دسترسی غیر مجاز به اطلاعات میباشد.پیش بینی و ارایه یک سیستم حفاظتی که در سطح ملی و حتی بینالمللی بهتواند پاسخگوی نیاز ما باشد را می توان مهمترین مسئله در این زمینه نامید.بحث بعدی نحوه سرویسدهی به کاربران و ارتباط بین کتابخانههای دیجیتال و کاربران است.باید توجه کنیم که بحث کتابخانه دیجیتال یک بحث ملی است بنابراین باید به خیل عظیمی از کاربران سرویس ارایه شود.با توجه به اینترنتی و آنلاین بودن کتابخانه دیجیتال میتوان بیان نمود که بستر ارتباطی مناسب و استفاده از اینترنت پر سرعت که جوابگوی تعداد زیادی از کاربران باشد نیاز اصلی و اساسی یک کتابخانه دیجیتال در سرویسدهی به کاربران است.باید به این نکته توجه کرد که شبکهی لازم باید جوابگوی طرحی ملی باشد و بهتواند ترافیک موجود را به خوبی سازمان دهی کند. بنابراین ارایه یک شبکهی ملی که هم از امنیت بالایی برخوردار باشد و هم بهتواند پاسخ گوی نیاز کاربران باشد مهمترین مسئله در دسترسی کاربران به کتابخانه دیجیتال ملی می باشد.با توجه به مواردی که در بالا به صورت فهرست وار ارایه شد میتوان بیان نمود که طرح ایجاد یک کتابخانه ی دیجیتال ملی یک طرح عظیم است که نیازمند بررسیهای دقیق و کارشناسانه در این زمینه است.مباحثی که در این مقاله ارایه شد به صورت کلی بودند و برای اجرای این طرح باید تمام جزئیات به صورت دقیق بررسی شوند که نیازمند تحقیقات گسترده است .
مدیریت کتابخانه های دیجیتال
با اینکه کمتر از دو دهه است که اندیشه کتابخانههای دیجیتال مطرح شده (دهه 1990)، این پدیده به مرکز گردآوری و تولید منابع اطلاعاتی گوناگون و قرارگاهی برای ارتباط میان متخصصان، کتابدارن و کاربران تبدیل شده است. به دنبال چنین تحولی در خدمات اطلاع رسانی، کتابخانهها به عنوان بخشی از شبکه جهانی یا ملی لحاظ میشوند که نقشی تعیین کننده در شکلگیری روابط علمی میان پژوهشگرا ن و دانشمندان ایفا میکنند. در واقع، میتوان گفت کتابخانهها برای تحقق اصل کاربرمداری و سهولت در پاسخگویی به نیازهای مراجعان، از نوع سنتی به سوی کتابخانه خودکار، الکترونیکی و دیجیتال سوق داده شده اند. اما حرکت از محیط چاپی به دیجیتال آن قدر گسترده و پر دامنه است که اساسا ماهیت کتابخانه ها و علم کتابداری را معرض تغییر پارادایم قرارداده و به زعم)، برنامهریزی و پیشبینی امور کتابخانهها را با مشکل مواجه کرده است؛ به همین دلیل، کتابخانهها و مدیران آنها در اندیشه بازساختاربندی و باز مهندسی خدمات سنتی خود و بهویژه تعیین چگونگی مدیریت پدیده کتابخانههای دیجیتال هستند؛ بهطوری که نه تنها به توانند رسالت اصلی کتابخانه را در قبال جامعه و میراث فرهنگی بشر انجام دهند؛ بلکه با استفاده از نوآوریهای موجود، به فرایندهای تولید تااشاعه اطلاعات، سرعت، گستره، روزآمدی، کارآمدی، کیفیت و بهرهوری بیشتری بدهند.
آموزش
از آنجا که حوزه کتابخانههای، نسبتا جدید است و آن را میتوان در مقابل کتابخانههای سنتی و مهارتهای خاصشان در نظر گرفت، طبیعی است که در متون موجود، به بحث آموزش و ملزومات تعامل با کتابخانه های دیجیتال پرداخته باشنددر این زمینه اینگونه گفته اند :
آموزش کتابخانههای دیجیتال ، موضوع پیچیدهای است؛ تا حدی بدین علت که شامل بسیاری از سطوح فنآوری میشود و نیز بدین علت که حوزههای آن، از جمله خلق، محتوا، بازنمون، سازماندهی، دسترسی، استفاده و مباحث اجتماعی، قانونی و فرهنگی آن جدید هستند. میتوانیم متون مرتبط با آموزش کتابخانه های دیجیتال را به «کاربران» و «کارمندان» تفکیک کنیم؛ همانگونه که در این زمینه، چنین میگویند:
«دسترسی به مجموعههای دیجیتال ، مشخصا به تسهیلات دسترسپذیری ، تجهیزات و مهارتهای لازم برای کاربران و کارمندان آنها ،هر دو ، نیاز دارد».و نیز آموزش ، بهویژه آموزش کارمندان را رمز موفقیت سازمانها و مراکز اطلاعرسانی در این شرایط نوظهور میداند.
الف) آموزش کارمندان (کتابداران) : یکی از عناصر تعیین کننده در دوام و موفقیت این کتابخانهها، نیروی انسانی متخصص (کتابداران ) است. با توجه به رویکرد حاکم در مدیریت منابع انسانی در کتابخانههای سنتی، باید گفت که چنین رویکردی در کتابخانههای دیجیتال نیز چه بسا جدیتر، ضروری است؛ زیرا محیط پویا و البته رقابتی دیجیتال، توجه به نیروی انسانی متخصص و مدیریت کردن مهارتها و صلاحیتهای آنها را دو چندان کرده است. در این راستا فتاحی وصانعی و نیک کار و فرزین، بر آموزش فنآوریهای جدید اطلاعات (از جمله کتابخانههای دیجیتال) تاکید کردهاند و آن را در افزایش بهرهوری دخیل میدانند. افزون بر آن، در مقالهای به نام «وجوه کیفیت در خدمات مرجع دیجیتال » خدمات مرجع دیجیتال خود، بخشی از خدمات کتابخانههای دیجیتال است – بر امر آموزش و داشتن متخصصان آموزش دیده تاکید شده است.
در این زمینه، نیروی انسانی متخصص، صرفا محدود به کتابداران و کارکنان حوزه کتابداری، اعم از فهرست نویسان، نمایهسازان و آرشیویستها نیست، بلکه با توجه به ماهیت کتابخانههای دیجیتال، شامل حوزههای مختلف، از جمله علوم رایانه نیز هست.
با نگاهی به برنامه آموزشی گروههای کتابداری، چنین استنباط میشود که اهمیت تربیت کتابداران و آشناسازی ایشان با مباحث نظری و عملی کتابخانههای دیجیتال، به خوبی درک شده است ؛به طوری که درسی بامضمون «کتابخانههای دیجیتال»، در قالب عناوین متفاوت، مثل «مبانی کتابخانههای دیجیتال»، «کتابداری دیجیتال»، «فنآوری و خط مشی کتابخانههای دیجیتال »، «نظامهای اطلاعاتی رایانهای : کتابخانه های دیجیتال » و نظایر آنها در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری ارایه میکنند، مدیران کتابخانه های دیجیتال باید در نظر داشته باشند که کتابخانههای دیجیتال به کتابداران دیجیتال نیاز دارند. از آنجا که انتظار میرود برخی از کارمندان، هم دانش آموخته قبل از دهه 1990 – یعنی قبل از پیدایش کتابخانههای دیجیتال – باشند، تمام کارمندان، اعم از آشنا و ناآشنا به نظریه و عمل کتابخانههای دیجیتال، در قالب آموزشهای غیررسمی مستمر، باید مهارتهای لازم برای کار در این کتابخانهها را یاد بگیرند. میتوان گفت که برای تحقق ملزومات شغلی در کتابخانههای دیجیتال، در مجموع، کتابداران باید مهارتهاو ویژگیهای زیر را داشته باشند.
هارت هاي مورد نياز براي کارمندان کتابخانه های دیجیتال عبارتند از :
- فرمول بندی راهبردهای جست وجو
- ارزيابي وبسايتها
- راهنمايي و آموزش كاربران
- يكپارچه سازي منابع شبكهاي
- تحليل و تفسير اطلاعات
- فهرستنويسي و سازماندهي اطلاعات ديجيتال
- فنآوريهاي تصويرسازي و ديجيتالي كردن
- طراحي رابط كاربر و پورتال
- مديريت پروژه
- او.سی.آر
- زبانهاي نشانه گذاري از جملهاچ.تی.ام.ال،اس.جی.ام.ال و به ويژه ایکس.ام.ال
- نمايهسازي
- فنآوري پايگاههاي اطلاعاتي
- برنامه نويسي
- فنآوري وب
- آشنايي با ابزارهاي كاوش وب
- مديريت نشريات الكترونيكي
- معماري اطلاعات
- سواد اطلاعاتي
- فراداده
- سنجش الکترونیکی و روشهای ارزیابی کتابخانه های دیجیتال
ويژگيهاي شخصي ـ اخلاقي مورد نياز براي كارمندان كتابخانه هاي دیجیتال
- ساختار دانشي مركب: اين بدان معناست كه دانش كتابداران ديجيتال نبايد محدود به يك حوزة معيّن باشد. آنها بايد به حوزههايي همچون علوم كتابداري، علوم رايانه، برخي فنآوريهاي خاص، علوم ارتباطات و… اشراف نسبي داشته باشند.
- تيزهوشي اطلاعاتي: يعني سرعت در پاسخگويي به منابع خارجي، مهارتدريافتناطلاعات مفيد، هوشياري در ارایة فعالانة خدمات اطلاعاتي و هوشياري در افزودن ارزش اطلاعات.
- توانايي اطلاعاتي بالا: يعني توانايي فيلتر كردن اطلاعات و ارزيابي سودمندي آن، توانايي كسب اطلاعات به بهترين شكل ممكن، توانايي پردازش، سازماندهي و مديريت اطلاعات و توانايي اشاعه اطلاعات براي كاربر مناسب، در زمان مناسب و مكان مناسب.
- شخصيت عالي: يعني داشتن نيت نوآوري، روحية گروهي بالا، انعطاف‌پذيري بالا، قدرت تخيل و آيندهنگري مناسب، عطش يادگيري مداوم، خطرپذيري، روابط عمومي بالا، تغييرپذيري، استقلال كاري و شكاكيت سازندة ذاتي، مهارتهاي رويارويي، بهويژه مهارت حل مسئله، احترام به قوانين حرفهاي و مديريت بحران.
ب) آموزش كاربران: ركن ديگر قابل توجه در متون مربوط به آموزش كتابخانههاي ديجيتال، كاربران هستند كه خود، شامل كتابداران، استادان، دانشجويان، پژوهشگران و نظاير آنها ميشود. كاربران، در واقع، عنصر اصلي مراكز اطلاعرساني به شمار ميروند، زيرا پويايي و بقاي كتابخانهها در مفهوم عام، به استقبال كاربران و استفاده از منابع گنجانده شده در آنها وابسته است. در اين راستا، «كلارك» معتقد است «علت وجودي كتابخانة ديجيتالي، كاربران هستند».
استفاده از كتابخانه، به ويژه در مورد كتابخانههاي ديجيتال، جديتر است؛ زيرا با توجه به تغيير محمل و ضرورت داشتن برخي مهارتهاي استفاده از اطلاعات، مسایلی پيش مي‌آيد؛ مثل دل كندن از حال و هواي مأنوس سنتي و منابع چاپي، اضطراب رايانه‌اي، (تكنوفوبيا) و نظاير آنها. بنابراين، به مديران كتابخانههاي ديجيتال پيشنهاد ميشود برنامه‌هاي آموزش كاربران را در سرلوحه طرحهاي راهبردي خويش قرار دهند، زيرا در افزايش استفاده از كتابخانههاي ديجيتال و ارتقاي اقبال عمومي كاربران، مؤثر واقع خواهد شد. «آدامز» و «بلندفورد»در اين زمينه اظهار ميكنند كه «آموزش اين باور كه كتابخانههاي ديجيتال، پشتيبان هستند، را تقويت ميكند».
اگر مديريت كتابخانههاي ديجيتال در آموزش مهارتهاي جديد و لازم ـ كه پيشتر تشريح شد ـ به كتابداران موفق عمل كند، در تحقق آموزش كاربران گام بلندي برداشته است؛ زيرا در انتقال مهارتهاي لازم به كاربران و تبيين اهميت فراگيري آنها دغدغة كمتري خواهد داشت.
مهمترين برنامة آموزشي مورد نياز كه بايد جزو اولويتها قرار گيرد، رشد مهارتهاي سواد اطلاعاتي است. سواد اطلاعاتي، توانايي شناسايي ابزارهاي لازم براي مفهوم سازي، بازيابي، ارزيابي و مديريت اطلاعات، تعريف ميشود. پر استنادترين تعريف از سواد اطلاعاتي را انجمن كتابداران آمريكا در سال ۱۹۹۸ ارایه داده است:«براي با سواد اطلاعاتي شدن، فرد بايد بتواند تشخيص دهد كه چه زماني به اطلاعات نياز دارد و قادر باشد آن را مكانيابي و ارزيابي كند و از آن استفادة مؤثر نمايد».
استادان و اعضاي هيئت علمي در زمرة كاربران نهايي قرار ميگيرند. موارد ضروري براي رشد مهارتهاي سواد اطلاعاتي در اين گروه از كاربران، شامل توانمندسازي ايشان در توسعه اطلاعات استادان و مدرسان را مفهومسازي، ارزيابي و مديريت كنند.
در مجموع، براي تحقق رسالت آموزشي كتابخانههاي ديجيتال كه در بلندمدت، به ارزش افزودهاي محسوس و افزايش ميزان استفاده و بهرهوري اين سازمانهاي نوظهور خواهد انجاميد، مديريت كتابخانههاي ديجيتال، بايد با همكاري كتابداران و در واقع، نيروهاي انساني متخصص و حتي برخي كاربران خبره، كارگاههاي آموزشي، همايشها و دورههاي آموزشي فشردة متنوعي برگزار كند. در اين راستا، «كولتي» و همکارانش موضوعات زير را براي ارایه در کارگاههاي اين چنيني پيشنهاد ميكنند:
- مفهومسازي اطلاعات ـ كه دركي از چگونگي ذخيرهسازي و سازماندهي اطلاعات به دست ميدهد.
- آشنايي با جستوجوي متون و نوشتار حوزههاي مختلف
- جستجوي پايگاههاي اطلاعاتي الكترونيكي
- مباني اينترنت
- وبنوردي كه مبتديان را با چگونگي استفاده از وب آشنا ميكند.
- جستوجوي پيشرفتة وب
- جستوجو و بازيابي كه شامل دانلود كردن، پرينت گرفتن و پست الكترونيكي ميشود.
- شيوة ارزيابي اطلاعات ـ كه اين موضوع بايد در تمام كارگاههاي جستوجو لحاظ شود.
در كنار اين مهارتها ميتوان به طراحي صفحات وب، آمايش تصاوير ديجيتال، طراحي پايگاه، كار كردن با چندرسانهايها، مهارتهاي ای.سی.دی.ال بويژه آشنايي با اصول نرم‌افزارهاي صفحه گسترده مثل اکسلو نظاير آن اشاره كرد.
سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مورد نیاز کتابخانه دیجیتال
سخت‌افزار:
- اسکنرهای مناسب کار با بررسی کامل از طرف کمیته کتابخانه دیجیتال به منظور اسکن هر چه بهتر و سریعتر منابع و اشیای مختلف
- دوربینهای دیجیتال مناسب با کارکرد مورد نظر
- سخت‌افزارهای مبدل میکروفرمها به دادههای دیجیتال
- سیستم‌های کامپیوتری ذخیره اطلاعات
- سیستم‌های کامپیوتری برای تهیه نسخه پشتیبان از اطلاعات موجود
نرم‌افزارها : نرمافزار مناسب انتخاب شده باید دارای شرایط زیر باشد:
- تبعیت از استانداردهای بینالمللی فرمت تولید و نشر منابع الکترونیکی و دیجیتال و نیز ذخیره و بازیابی مانند دوبلین کور، Z۳۹٫۵۰ و غیره
- قابلیت دسترسی در محیط وب
- دارای رابط کاربری کاربرپسند
- قابلیت کنترل واژگان
- امکان انجام جستجوی ساده و پیشرفته در فیلدهای مختلف
- پشتیبانی نرمافزار از مدارک به خط و زبانهای مختلف
- قابلیت پشتیبانی از منابع چندرسانه‌ای
نرم افزار کاربردی کتابخانههای دیجیتالی با گسترش تولید نرمافزار در عرصههای ذخیره و بازیابی اطلاعات و بانکهای اطلاعاتی ، کتابخانهها نیز از این امکان بیبهره نمانند، و دیری نگذشت که کامپیوتر در انجام بسیاری از امور کتابخانهها بخصوص کتابخانههای دیجیتالی مورد استفاده قرار گرفت و این امر موجب تولید نرم افزارهای کتابخانهای شد. در واقع نرم افزار کتابخانهای، نرم افزاری است که برای ذخیره و بازیابی اطلاعات مدارک و انجام امور مربوط به کتابداری، از جمله جستجوی اطلاعات ایجاد شده است. بدیهی است با سپردن امر فوق به نرم افزارها، اولا دسترسی به اطلاعات با سرعت بیشتری انجام میپذیرد، ثانیا بسیاری از کارهای کتابخانه دیجیتالی با دقت و کارآیی بیشتر و هزینه و نیروی کمتر انجام خواهد شد.
تجهیزات دیجیتالی : دیجیتالسازی کردن یکی از روشهای عمده ساخت آثار دیجیتالی است. دیجیتالسازی تبدیل هرنوع محمل ثابت یا آنالوگ (مانند کتاب، مقالههای نشریات، عکس، نقاشی، میکروفرم) به شکل الکترونیکی از طریق اسکن، نمونهبرداری یا حتی تایپ است. ساخت مجموعه دیجیتالی چندین معیار برای انتخاب موارد خاص را در پی دارد. این معیارها عبارتند از، توانایی بالقوه آنها برای استفاده طولانی مدت، ارزش فکری یا فرهنگی آنها.
تنوع دستگاه‌هاي ديجيتالي هرچند حداقل در ايران زياد نيست، ولي همين چند محصول نيز با وجود آنكه عرضه آنها جنبه انحصار دارد، باعث سردرگمي و ترديد مديران براي تهية دستگاه مناسب ميشود. چند عامل مهم در تصميم‌گيري و يا تعلل براي تهيه دستگاه‌هاي ديجيتال سازي نظير اسكنركتاب، آرشيو رايتر، اسكنر رول فيلم و … نقش دارد. برخي از اين عوامل به قرار زير است:
عامل اول : نبود پيشبيني بودجة كافي براي تهيه دستگاه‌هاي ديجيتال‌سازي مورد نياز: ايجاد كتابخانه ديجيتالي از اقلام سرمايه‌بر و هزينه‌بر است. بدون بيش‌بيني بودجه كافي و جذب منابع مالي از ساير سرفصلهاي بودجه‌اي نمي‌توان كتابخانه ديجيتالي ساخت. اختصاص بودجه‌اي مستقل و قابل توجه، ضرورت دارد.
عامل دوم ، بهاي قابل توجه دستگاه‌هاي ديجيتال‌سازي: از آنجا كه تجهيزات كتابخانه ديجيتال گران است و اغلب اين تجهيزات توسط نمايندگان شركتهاي خارجي در ايران عرضه ميشود، كمتر كتابخانه‌اي توانايي تخصيص هزينة كافي را داردبهويژه براي كتابخانههاي كوچك و متوسط، اين عامل بسيار تأثيرگذار است. كمترين بهاي دستگاه مناسب براي ديجيتال‌سازي در كتابخانهها، حدود 300 ميليون ريال است.
عامل سوم ، نبود سابقه و تجربة كافي كار عملي كتابخانه و مؤسسه‌هاي ديگر با دستگاه‌هاي ديجيتال‌ساز: يكي از شيوه‌هاي رايج براي تهيه اقلام سرمايه‌اي، استعلام از كم و كيف يك دستگاه مشخص در ساير مؤسسه‌هاي دارندة دستگاه است. در خصوص تهية دستگاه‌هاي ديجيتال‌سازي، به علت اندك بودن سفارشهاي دستگاه‌هاي ديجيتال‌سازي و همچنين تفاوت نوع دستگاه‌ها و تجربه ناچيز كتابخانهها در كار ديجيتال‌سازي حرفهاي، اين شيوه در ايران دست كم در اين سالها، چندان كارساز نيست. از اينرو، مديران به خاطر نبود سابقه و تجربه موفق براي تهيه تجهيزات ديجيتالي، با مشكلات بيشتري روبرو مي‌شوند.
عامل چهارم ، نبود دانش كافي در برخي از مؤسسه‌ها از نحوة كاركرد دستگاه‌هاي ديجيتال‌ساز : شواهد نشان ميدهد برخي از كتابخانهها و مؤسسه‌ها با وجود تهيه دستگاه ديجتيال‌سازي، به سبب تجربه اندك كاركنان خود از نحوة كار با اين دستگاه‌ها، سرمايه زيادي را بدون استفاده گذاشته و بهرهوري لازم را ندارند.
عامل پنجم ، تأثير نوع منابع بر انتخاب دستگاه ديجيتالي : هر ميزان تنوع منابع يك كتابخانه براي ديجيتال شدن بيشتر باشد، فعاليت ديجيتال‌سازي پيچيده‌تر ميشود، زيرا براي هر نوع منبع يك نوع دستگاه ديجيتال‌سازي مناسب است. در واقع، هر يك از منابع از جمله سند، نشريه (مجله و روزنامه)، كتاب، ميكروفيلم و ميكروفيش، دستگاه‌هاي خاص خود را مي‌طلبد. حتي درباره يك نوع منبع، در صورت وجود منابع نفيس و قديمي كه بيشتر شكننده است، بايد اسكنر مناسبي تهيه شود كه سلامت منبع را پس از اسكن ضمانت كند.
گفتني است، پشتيباني هر يك از قابليتها، بهاي اسكنر را به طور قابل ملاحظه‌اي افزايش ميدهد. اين مدير بايد با توجه به بودجه و ميزان دارا بودن منابع خاص كتابخانه، نسبت به تهيه اسكنرهاي حرفهاي تر اقدام كند و يا اسكن منابع خاص خود را به مؤسسه‌هاي بزرگ و يا شركتهاي خصوصي بسپارد. چنانچه هر يك از اين مقوله‌ها به درستي تصميم‌گيري و اجرا نشود، چالش آفرين است.
به طور كلي، هر يك از اين عوامل به تنهايي مي‌تواند روند ديجيتال‌سازي را مختل و يا بسيار كند كند. مديران براي اجراي هر پروژه‌اي نيازمند بودجه كافي و براي تصميم‌گيري تهية دستگاه مناسب، نيازمند اطلاعات كافي و روشنگر هستند.
استانداردها در کتابخانههای دیجیتالی
استانداردهای کتابخانههای دیجیتالی از چند جنبه قابل بررسی و مطالعه اند. این کتابخانهها به دلیل اینکه در محیط شبکه قرار میگیرند، تفاهمنامههای شبکهای را باید رعایت کنند که از جمله به او-ای- ایی Z39.50 می توان اشاره کرد. از سوی دیگر برای نگهداری آرشیوهای دیجیتالی در کتابخانههای دیجیتال ، ،قالبهای استانداردی تهیه شده است که در نگهداری منابع در مخازن دیجیتالی این قالبها و فرمتها باید مورد توجه سازمانهای تولید کننده آرشیوهای قرار گیرد. برخی از این قالبها و فرمتها، زبانهای نشانهگذاری متن از قبیل اچ . تی . ام .ال. اس. جی . ام . ال و ایکس .ام. ال می باشند. نوع دیگری از این فرمتها برای نگهداری منابع دیجیتال پی.دی .اف است. برای سازماندهی و بازیابی اطلاعات در کتابخانههای دیجیتالی نیز استانداردهای ابردادهای طراحی شدهاند که هدف آنها دستیابی به منابع دیجیتالی این کتابخانههاست. در طراحی کتابخانههای دیجیتالی باید یکی از این قالبها یا استانداردهای ابردادهای در نظر گرفته شود .از جمله این استانداردها به ابرداده دوبلین کور، مارک و برخی دیگر می توان اشاره کرد.
هزینه و مسایل مالی کتابخانههای دیجیتالی
کتابخانههای دیجیتالی همانند سایر مراکز از فنآوریهای نوین استفاده می کنند که به علت ماهیت این فنآوری ها دارای محدودیتهایی هستند و همواره سعی در مرتفع ساختن این محدودیتها دارند. از جمله این محدودیتهای موجود در این زمینه میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
موانع مالی: اطلاعات هرگز واقعا ٌ رایگان نبوده است. همواره هزینههایی در خلق و تولید، سازماندهی و اشاعه آن منظور است. کتابخانههای عمومی با قابلیت دسترسی آزاد، از طریق وضع مالیات و یارانههای دولتی تا حد زیادی هزینههای واقعی اطلاعات را از کاربران کتابخانه مخفی کرده و خدمات کتابخانه را به عنوان یک کالای عمومی در دسترس همگان قرار داده است.«کتابخانههای دیجیتال » واقعیتها و روابط اقتصادی جدید و متفاوتی را در کتابخانهها باعث میشوند. هزینه دسترسی به اطلاعات سابق بر این از کاربران پنهان بود ، به احتمال زیاد در عصر دیجیتال «کاربران» ملزوم به پرداخت هزینه دسترسی به خدمات و مجموعههای دیجیتال خواهند بود.
تصوری که از عصر اطلاعات وجود دارد بر این فرض استوار است که اطلاعات بدون هزینه در دسترس عموم خواهد بود. این فرض بر اساس عادات و رسومی است که سابق بر این کتابخانه ها حاکم بوده است.
این عقیده وجود دارد مبنی بر اینکه ؛ هر فنآوری که فراهم کردن دسترسی به اطلاعات دیجیتال و پایان دادن تمامی محدودیت ها را وعده میدهد، در عمل تنها دسترسی به مقدار ناچیزی از اطلاعات را فراهم میکند.
آن چیزی که برای برخی از کاربران مقرون به صرفه است، برای بقیه کاربران چنین نیست. «کتابخانههای دیجیتال» ممکن است متعلق به بخش خصوصی بوده، مجموعهها و خدمات خود را تنها برای مشترکین به صورت پرداخت هزینه برای هربار استفاده و یا هزینه صدور مجوز استفاده فراهم کنند. در حال حاضر، کتابخانهها در مورد آینده چنین برداشتی دارند که، مجوزهای محدودکننده برای استفاده از محملهای متنوع دادهها و اطلاعات گریبان گیرشان خواهد بود. اغلب، کاربران برای برآوردن شرایط و محدودیتهای ارایه دهندگان اطلاعات، از منابع دیجیتال در محل استفاده میکنند.
گزارش نهایی تولیپ بر این نظر اشاره دارد که «ایجاد کتابخانههای دیجیتال فرایندی پرهزینه و زمان بر خواهد بود». همچنین ایجاد سرمایهگذاریهای بیشتر در محتوای دیجیتال «مسئله بیاهمیتی نخواهد بود». «واقعیت های سخت اقتصادی» موید این نکته هستند که ایجاد و توسعه مجموعههای دیجیتال مستلزم هزینههای سنگین برای پیادهسازی، اخذ مجوز، آموزش، ارتقاء، توسعه و پشتیبانی از زیر ساختهای فنی است. علاوه بر این، این گزارش به یک مسئله حیاتی حل و فصل نشده نیز اشاره دارد، «که چگونه میتوان گذر از کتابخانه های فیزیکی به کتابخانههای دیجیتال را مقرون بهصرفه و دارای توجیه اقتصادی کرد». الگوهای اقتصادی برای ایجاد کتابخانه دیجیتال در شرایط هزینه سودمندی واقعی، نه به روشنی تشریح و نه پیاده سازی شده است».
مسایل حفاظت و نگهداري منابع ديجيتالي
جدي‌ترين مشكل كتابخانههاي ديجيتالي، يكپارچه كردن رسانه ديجيتال در درون مجموعه‌هاي سنتي است. منابع ديجيتالي همانند ساير منابع الكترونيكي جديد چون لوح فشرده (سي‌دي و دي‌وي‌دي) به خاطر ماهيت خاص آنها مستقيماً وارد مجموعه كتابخانه نمي‌شود. هنگامي‌كه اطلاعاتدرقالبهاي ديجيتالي قرار ميگيرند، ماهيت، ارزش، هدفها و ساختار متفاوتي را پذيرفته‌اند. ماهيت محيط كاملاً متفاوت ديجيتالي، بر چالشهاي موجود در حفاظت منابع افزوده است. نگراني كتابخانهها براي منابع كاغذي، مسئله دما و رطوبت و آلودگيهاي شيميايي و زيستي است؛ اما براي حفاظت منابع ديجيتالي بجز آن، عوامل ديگري از جمله كيفيت و عمر محمل ذخيره و دسترسي به محتواي مدارك به قالب ذخيره شده براي ساليان متمادي نيز مطرح است. با توجه به اينكه محمل ذخيره منابع ديجيتالي بين 2 تا 5 سال با آمدن فنآوري برتر، با جايگزيني فنآوري اخير، از رده خارج ميشود، كتابخانهها بايد دایم در حال انتقال اطلاعات از يك محمل به محمل ديگر و از يك قالب به قالب ديگر باشند تا كاربران قادر به بازيابي و نمايش محتواي اطلاعاتي ديجيتالي باشند. اين وضعيت يعني تغيير محمل و قالب دادهها بسيار هزينه‌بر است و احتمال زياد دارد در زمان انتقال اطلاعات از يك قالب به قالب ديگر، بخشي از اطلاعات تحريف و گم شود. بر همين اساس، مديران همواره به خاطر پذيرفتن مسئوليت انتخاب محمل و قالب، با توجه به وجود هزينه‌ها و احتمال ريزش اطلاعات، دچار چالش مي‌شوند. براي رفع اين نگراني، تا آمدن محمل ثابت با فنآوري ديجيتالي، تركيب ذخيره به شكل ديجيتالي و آنالوگ از طريق ميكروفيلم پيشنهاد ميشود. البتهچنانچه در آينده جايگزين مناسبي براي ميكروفيلم عرضه شود، به خاطر هزينة قابل توجه تهيه ميكروفيلم، بهتر است به لحاظ اقتصادي روي محملهاي جايگزين ذخيره شود.
عدم وضوح قوانین مربوط به حق مولف: اگر کتابخانهها بهطور نظاممند، اقدام به جمع آوری اطلاعات دیجیتالی در مقیاسی بزرگ کنند، ایجاد دسترسی موثر به این منابع میتواند مسئله ساز باشد. در واقع حق تالیف میتواند مانعی برای کتابخانهها در ایجاد دسترسی به اطلاعات دیجیتال جمعآوری شده باشد. مسئله حق تالیف باید به نحوی مدیریت شود که اطلاعات دیجیتال تولید شده، بهوسیله کتابخانه دیجیتال توزیع شده، منافع تولید کنندگان و مصرف کنندگان اطلاعات تامین شود. در غیر این صورت، حق تالیف به یک مانع غیر قابل عبور در مسیر توسعه مجموعههای دیجیتال تبدیل می شود .
پدلی یک راهنمای دقیق و عملی و کورنیش شکلی از پاسخهای به «پرسشهای متداول » را ثبت نمود. موسسه ویژه متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی راهنماهایی شامل نورمن را به منظور حق مولف کتابخانههای صنعتی و تجاری منتشر نمود. متن کامل توسط وال به عنوان منبع منظم مرجع به منظور کنترل جزییات قانونگذاری و تعابیر احتمالی آن برای مشاوره مراجعه کنید.
قانون حق مولف خیلی سریع در حال تغییر است، به خصوص با تاثیر معیارهای اتحادیه اروپایی، و متون حرفهای باید به منظور توسعه بهطور اجمالی بررسی شود. تغییرات در روش حق انحصاری چشمگیر است که این کار به منظور کاهش دامنه استثناء رفتار عاذلانه که در زمان نگارش به نسخههای جداگانه با گسترش محدود به منظور «پژوهش و مطالعات تخصصی» مجوز میدهد، صورت میگیرد.
آژانس مجوز حق مولف بهعنوان عاملی برای بسیاری از ناشران در مدیریت هزینههای با مجوز حق مولف عمل کرده و دامنهای از بیانیهها را در مورد خدماتش و اطلاعات گسترده روی وب سایت آن پیشنهاد می کند. آژانس مجوز حق مولف خدمت قابل توجهی را پیشنهاد نمیکند و سازمانهایی وجود دارند که مجوزهایی را برای منابع خاص پیشنهاد میکنند، برای مثال آژانس مجوز روزنامه.
قانون حق مولف دیجیتالی، نقض روشهای فنی را که از سوی دارندگان حق مولف برای محدود کردن دسترسی به آثار اعمال می شود منع کرده است. همچنین ایجاد یا توزیع روشهایی برای نابودی چنین فنآوری را منع میکند. با این حال ، استثنائی را نیز قایل شده است، که همگی پیچیده هستند و نیاز به تفسیر دقیق دارند: تولید کنندگان نرمافزارا میتوانند به منظور ایجاد امکان قابلیت کار متقابل به مهندسی معکوس نظامهای حفاظتی بپردازند، سازمانهای مجری قانون مجازند فنآوری امنیتی را نادیده بگیرند، و کتابخانهها به منظور تصمیمگیری در مورد تهیه مواد میتوانند به وارسی آنها بپردازند. در نهایت، بهکاربران اجازه داده شده است فنونی را که به جمعآوری اطلاعات خصوصی در باره کاربران و استفاده میپردازد شناسایی و خنثی کنند.
مدیریت حقوق دیجیتالی امکان دسترسی را از این راهها فراهم میآورد :
- کنترل دسترسی و کپی برداری (رمز عبور، رمزنگاری)
- اطلاعات مدیریت حقوق (فرادادهها ، ملاحظات حق مولف ، واتر مارکها )
مدیریت حق مولف و متمم دستور کار محیط دیجیتال به صاحبان حق مولف حقوق انحصاری برای ارتباطات الکترونیک آثارشان (ایمیل)، میزبانی روی اینترنت ، را ارایه میدهد. همچنین پیشبینیهای خاصی را برای کتابخانهها و موسسات آموزشی گسترش داده است.
قانون حمایت در مقابل بهره برداری غیر مجاز (دزدی انتشاراتی ) را از این را هها فراهم میآورد :
- تحریم در مقابل از سر راه خود برداشتن و دورزدن اقدامات حمایتی فنآوری
- تحریم در مقابل به هم ریختن و خراب کردن اطلاعات مدیریت حقوق
- مسئولیت و تعهد برای تجاوز و تخطی، که شامل فراهمآورندگان خدمات اینترنت میشود
- ملاحظات مربوط به حق مولف
- یک آگهی یا اعلان حق مولف در منابع دیجیتالی دارای ویژگیهای زیر است:
- بیانگر مالکیت حق مولف است
- مشخص میکند که از اثر چگونه میتوان استفاده کرد
- این پتانسیل را دارد که یک جزء از مدیریت حقوق دیجیتال باشد.
- در رابطه با شرایط و استحقاق استفاده از اثر، موجب اطمینان بخشی میگردد و اطلاعات مدیریت حق مولف را میتوان در بطن خود اثر جا داد.
در تهیه پیشنویس ملاحظات مربوط به حق مولف ، نکات زیر باید مورد توجه قرار گیرند :
- هرنوع وب سایتی به طور جهانی دسترس پذیر است
- تشخیص انواع مختلف استفاده (مانند کپی، چاپ، ذخیره، اسکن، بارگذاری، شبکه و میزبانی )
- تعیین انواع مختلف کاربران و اینکه استفاده، شخصی یا آموزشی یا تجاری
- واگذاری حقوق استفاده از اثر تحت مجوزهای قانونی (آموزشی و دولتی ) و استثنائات فروش منصفانه
- توجه به ملاحظات حق مولف در مورد اجازه استفادههای مشخص(اجازه استفاده آموزشی)
امروزه قوانین حق مولف هنوز در مورد منابع دیجیتالی دارای محدوده روشنی نیستند. از آنجایی که منابع قابل ارایه در کتابخانههای دیجیتالی قابل بازیابی در سراسر جهان هستند. لذا قوانین مربوطه نیز باید بین المللی بوده و بهتوانند در تمامی کشورها به اجرا در آیند. بنابراین هنوز سیاستهای دستیابی به این منابع بر اساس قوانین حق مولف، جهانی نشدهاند و این امر باعث ایجاد سردرگمیهایی برای کاربران، کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی، تولید کنندگان اطلاعات و ناشران در مورد عدم آشنایی با حقوق خود شده است. از طرف دیگر این قوانین بیشتر به دلایل اقتصادی مورد استفاده قرار میگیرند و توجه چندانی به مسایل مربوط به ترویج یادگیری مد نظر نیست. به هرحال به این مسئله توجه کنیم که این قوانین نباید باعث محدودیت دستیابی کاربران به اطلاعات شود.
نبود روابط عاطفی میان کاربر و کتابخانه : فرآیند اجرایی کتابخانههای سنتی به علت ماهیت خاص خود به صورت تعامل رو در رو صورت می گرفت.در صورتی که در کتابخانههای دیجیتالی به علت استفاده از بسترهای شبکهای حجم این تعاملات به صورت چشمگیری کاهش یافته است. لذا روابط عاطفی که در تعامل رودررو وجود داشت در کتابخانههای دیجیتالی در حال فراموشی است.
استاندارد نبودن نظامهای ارتباطی : در بسیاری از کشورها از جمله ایران سیستم ارتباطی استانداردی برای ارتباطات دیجیتالی وجود ندارد. زیرا نظامهای ارتباطی موجود برای اهداف دیگری تهیه شدهاند و نیازیهای مربوط به انتقال دادههای مورد استفاده در کتابخانههای دیجیتالی مورد توجه نبوده است و لذا توانایی پاسخگویی به نیازهای فنآوریهای نوین اطلاعاتی را ندارند . فنآوریهای نوین اطلاعاتی نیازمند زیرساختار مربوط به خود است که قبل از اجرا باید فراهم شود و تا زمانی که زمینه محیا نشده نمیتوانیم انتظار استفاده بهینهای از آن داشته باشیم.
عدم هماهنگی مابین متخصصان رایانهای و کتابداری و اطلاعرسانی : حوزهی مربوط به کتابخانه دیجیتالی به علت چند وجهی بودن نیاز به تخصصهای مختلفی از جمله رایانه، کتابداری و اطلاع رسانی، جامعه شناسی، حقوق، روان شناسی و غیره دارد. لذا همواره در مورد مالکیت این حوزه میان متخصصان مختلف از جمله رایانه و اطلاعرسانی اختلاف نظر وجود داشته است. این اختلاف نظرها باعث بروز ضعفهایی در پیادهسازی و استفاده از این کتابخانهها شده است.
برخوردهای مقطعی و سطحی مدیران موسسات : حرکت به سمت محصولات نو یکی از افتخارات مدیران است و این مانند تبی زود گذر همهی موسسات را در بر میگیرد. همین مسئله باعث بروز مشکلاتی در فرآیند ایجاد کتابخانههای دیجیتالی کاربر مدار می شود.ایجاد کتابخانههای دیجیتالی به علت استفاده از فنآوریهای نوین، باعث انگیزش مدیران موسسات شده است و آنها غالبا به حرکت به سوی دیجیتال تمایل دارند. به همین دلیل اکثر فعالیتها در این زمینه به علت عدم برنامهریزی صحیح و انجام مطالعات مقدماتی مناسب با شکست مواجه میشوند. این امر باعث تقبل هزینههای سنگین توسط موسسات مختلف میشود.از این رو پیشنهاد میشود که همواره در جهت ایجاد چنین کتابخانههایی با برنامهریزی صحیح و انجام مطالعات مقدماتی مورد نیاز حرکت کنیم تا در آینده شاهد محصولاتی با قابلیتهای مناسب و مطابق با نیازهای کاربران باشیم.
عدم توجه به استانداردهای مورد نیاز : یکی از دلایل حرکتهای سطحی و مقطعی که در بالا اشاره شد، میتواند عدم توجه به استانداردهای مورد نیاز کتابخانههای دیجیتالی باشد. عدم توجه به استانداردهای موجود در مراحل مختلف باعث بروز اشکالاتی در سیستم از جمله در ذخیره، بازیابی و ارایهی خدمات مناسب به کاربران خواهد شد.
هزینه نسبتا بالای ایجاد: ایجاد کتابخانههای در مراحل نخستین نیاز به هزینههای نسبتا بالایی دارد که همواره به عنوان یکی موانع ایجاد چنین کتابخانههایی است. ولی باید به این مسئله نیز توجه داشته باشیم که هزینههای بعدی این کتابخانهها مانند هزینه نگهداری آنها در مقایسه با سایر کتابخانهها بسیار پایین است. در مجموع اگر مقایسهای میان هزینههای کتابخانههای دیجیتالی با کتابخانه سنتی داشته باشیم متوجه میشویم که هزینه کتابخانههای دیجیتالی به مراتب کمتر از کتابخانههای سنتی است.
لزوم داشتن مهارت جستوجو و بازیابی اطلاعات: علاوه بر دسترسی به اینترنت، داشتن مهارت جستوجو و بازیابی اطلاعات توسط کاربران و کتابدارن این گونه از کتابخانهها، امری است که نباید از آن غافل شد. بسیاری از مراجعین فاقد مهارتهای لازم برای جستوجوی اطلاعات مورد نظر خود هستند که در اینجا نقش کتابداران کتابخانههای مجازی برجسته می شود که در آن، با هدایت و مشاوره اطلاعاتی خود به مراجعین در به دست آوردن و استفاده از منابع اطلاعاتی مد نظر، یاریگر باشند.
موانع مالی: موانع مالی در هر سازمانی میتواند باعث بروز مشکلاتی شود. اکثر پایگاههای اطلاعاتی رایگان نیستند و سازمان باید توانایی پرداخت هزینههای یاد شده را داشته باشد.
حفاظت از منابع اطلاعاتی بودجه : چالشهای اساسی در این بخش عبارتند از: جلوگیری از آسیبهای احتمالی، امنیت اطلاعات و جلوگیری از ورودهای غیرمجاز با توجه به داشتن بار مالی اشتراک پایگاههای اطلاعاتی و در صورتی که مرکز اطلاع رسانی خود نیز اقدام به دریافت وجه در قبال اطلاعات ارایه شده به مراجعین نماید چه از نقطه نظر اینکه هکرها و نفوذگران به شبکهی اینترنت نتواند به کتابخانههای دیجیتالی آسیب وارد نمایند، مسئله امنیت و حفاظت از منابع اطلاعاتی در کتابخانههای دیجیتالی دارای اهمیت است.
مدیریت کتابخانههای دیجیتالی
پیترگراهام از کتابخانههای دانشگاه راجرز اعتقاد دارد که برای پیاده سازی کتابخانه پژوهشی دیجیتال، تعهدات دراز مدت سازمانی، مالی و حقوقی لازم است. امور فنی به سادگی و تنها با هزینه کردن پول قابل انجام هستند. اما بر خلاف امور فنی ، تعهدات سازمانی است که دستیابی به آنها بسیار مشکل خواهد بود. سیاستها ، فقدان اولویت بندی، و عدم احساس مسئولیت میتواند باعث تاخیر و طولانی شدن پروژه شود.مدیریت زیر ساخت فنی «کتابخانه دیجیتال » مانع قابل توجهی برای اکثر کتابخانههاست، به ویژه کاهش بودجه کتابخانهها ادامه داشته و هزینههای توسعه و نگهداری مجموعه در حال افزایش است. برای مدیریت کردن کتابخانه دیجیتال موارد زیرباید رعایت شود:
- سازماندهی دانش دیجیتال و اطلاعات
- انتشار اطلاعات دیجیتال بر اساس کامپیوتر
- فراهمآوردن خدمات مرجع دیجیتال و خدمات اطلاعرسانی الکترونیکی
- فراهمآوردن و دستیابی دانش استخراج شده را از مخازن دانش
- وظیفهای که در قبال دیجیتالی کردن کتابخانه بهصورت وسیع و ذخیره فرآیند دیجیتال داریم به کار گیریم.
- دسترسی جهانی و بازیابی دانش دیجیتالی و در نهایت دسترسی به تمامی فهرستنویسی و طبقهبندی اسناد دیجیتالی و دانش دیجیتالی را فراهم نماید.
کتابداران در عصر الکترونیک : کارشناسان خصوصیاتی را برای کتابداران عصر الکترونیک بر می‌شمرند که عبارتند از:
- همانند مشاوران اطلاعاتی عمل میکنند و بهترین منابع را برای گشایش گروهها و برآوردن نیازهای اطلاعاتی مردم نشان می‌دهند.
- کاربرد منابع اطلاعاتی الکترونیکی را به مردم آموزش می‌دهند.
- منابعی را که استفاده کنندگان خاصی به آنها آشنایی دارند، موجب جست وجو قرار می‌دهند .
- وظیفه بازکاوی اطلاعات را انجام می‌دهند، یعنی تالیف و ترکیبی از نتایج پژوهش‌های منابع متعدد به عمل می‌آورند و برآیندگزیده و ارزیابی شده را به متقاضی عرضه کنند و در صورت امکان مستقیما به رایانه او ارسال کنند.
- با ایجاد بایگانیهای مختلف و ارتباط با پایگاههای اطلاعاتی، مراجعه کننده را در دریافت اطلاعات مورد علاقه خودش یاری می‌نمایند.
کتابدارن لازم است طرز کار با نرم‌افزارهای رایانهای و ابزارهای الکترونیکی، مهارتهای سودمندی را از طریق شبکه‌های نرمافزاری در اشاعه اطلاعات الکترونیکی بیاموزند.
کتابداران کتابخانههای دیجیتالی : نیاز ما در اختراع است. پیدایش کتابخانههای دیجیتالی نیاز به ایجاد یک عنوان شغلی جدید به نام کتابدار دیجیتال برای سازماندهی منابع دانش دیجیتالی را بوجود میآورد. کتابخانههای دیجیتالی بزرگ به مثابه انبارهای دانش بشری در حال پیدایش هستند پس لازم است کتابداران دیجیتالی امور زیررا انجام دهند:
- ادارهی کتابخانههای دیجیتالی
- نشر اطلاعات دیجیتالی که به صورت رایانهای نگهداری می شود
- ارایهی خدمات مرجع دیجیتالی و خدمات اطلاعرسانی الکترونیک
- کاوش اطلاعات از انبارهای دانش بهوجود آمده
- پرداختن به وظیفهی دیجیتالی کردن ، فرایند ذخیره سازی دیجیتالی و حفاظت دیجیتالی
- ایجاد امکان دسترسی و بازیابی به دانش دیجیتالی
- حمایت از حق مولف الکترونیکی
وظایف کتابدار دیجیتالی : کتابداران دیجیتالی که در واقع اداره کنندگان کتابخانههای دیجیتالی میباشند. وظایف مهمی به شرح ذیل بر عهده دارند.
- مدیریت کتابخانههای دیجیتالی
- سازماندهی و مدیریت اطلاعات دیجیتالی
- اشاعه اطلاعات دیجیتالی
- پردازش اطلاعات دیجیتالی
- مدیریت تبدیل منابع
- ارایه امکان دستیابی و بازیابی منابع دیجیتالی
- حمایت از حق مولف الکترونیکی
- مشاوره درطراحی رابطه کاربری
منبع
صیاد هنرور، زهره (1392)، دیدگاه مدیران و کتابداران در مورد ایجاد کتابخانه دیجیتال، پایان نامه کارشناسی ارشد، کتابداری و اطلاع رسانی ، دانشگاه آزاد اسلامی
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید