انگیزه های شروع مصرف مواد

اگرچه مکانیزم های جسمی و عصبی اعتیاد به مواد مخدر شناخته شده است اما بایستی عوامل روانی-اجتماعی و انگیزه های روانی سوء مصرف را برای شناخت و درمان هرچه بهتر این عارضه فردی-اجتماعی شناخت. شاید تا به حال از خود پرسیده اید که چرا با وجود این همه تبلیغات منفی و همچنین نمود بد شکل، انگ اجتماعی و عارضه های جسمانی افراد باز به سمت مصرف مواد مخدر گرایش دارند و این مسئله به حدی است که در بعضی از خانواده ها با وجود نمود عینی فرد معتاد و شاهد بودن درد و رنج شخصی دیگر اعضای خانواده باز به سمت مصرف این ماده خوفناک می روند که در زیر ما به این رفتارها هرچند به صورت اندک اشاره می کنیم که البته دلایل زیاد دیگری ممکن است وجود داشته باشد اما در زیر به آن اشاره ای نشده باشد یا که آن دلایل بیشتر جنبه ای اختصاصی داشته باشد.

افزایش توانایی جسمی

مصرف مواد مخدر به دلیل اثرات ذهنی نشئه آور باعث کاهش خستگی و احساس افزایش توانایی جسمی برای کارهای سنگین بدنی می گردد. این حالت باعث می شود که تعداد زیادی از افراد که کارهای سنگین دارند ابتدا برای افزایش توانایی ، شروع به مصرف گهگاه این مواد کنند. غافل از اینکه مصرف دراز مدت این مواد نه تنها با افزایش پیش رونده دوز مصرفی، باعث از دست رفتن نتیجه کار اقتصادی آنها می شود، بلکه حالت مزمن رخوت و افسردگی ایجاد می کند که هرگونه فعالیت شغلی ثمر بخش را مختل می کند. چنین علتی را در کسانی که به کارهایی مشغولند که نیازمند فعالیت های سنگین هستند مثل کارگران ساختمانی، نانوایان، یا مشاغلی که نیازمند بیداری طولانی می باشند مثل رانندگان کامیون و همچنین مشاغلی که نیازمند زندگی طولانی در محیط کارگاهی بیرون از شهر است مثل مهندسان می بینیم .

تعداد زیادی از معتادان ترکیبات تریاک را ابتدا با انگیزه افزایش توانایی جنسی مصرف می کنند، یکی از اثرات این مواد این است که انزال را به تاخیر می اندازد. احتمالا این اثر مطلوب مردانی است که دچار عارضه شایع انزال زودرس هستند. این افراد از کسانی که به اندازه خودشان نا آگاهند کمک می خواهند و بسیاری از این مشاوران ناآگاه نیز مصرف تریاک را راه حل مشکل می دانند. نکته مهم اینجاست که مصرف مداوم تریاک کاهش میل جنسی و حتی ناتوانی جنسی ایجاد می کند .

اختلالات روانپزشکی درمان نشده

یکی از مهمترین علل شروع سوء مصرف مواد مخدر و همچنین از علل مهم عود پس از ترک اعتیاد، اختلالات روانپزشکی درمان نشده است. بیماری های روانپزشکی از شیوع بالایی در جمعیت برخوردارند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت بیست وپنج  درصد جمعیت در هر مقطع زمانی نیاز به درمان روانپزشکی دارند. اختلالات روانپزشکی زیادی می توانند باعث وابستگی به مواد شوند. برخی از اختلالات روانپزشکی که بیشتر با وابستگی مواد ارتباط دارند شامل بیماری افسردگی و اختلالات اضطرابی است .

دردهای جسمانی مزمن

مصرف مواد افیونی برای آرامش بیشتر و راه حلی برای تسکین درد افرادی که با یک درد جسمانی مزمن مواجه هستند و همچنین آستانه درد پایینی دارند می تواند راه حلی ساده و مثمرثمر باشد.

 احساس لذت

مصرف مواد مخدر به دلیل فعل و انفعالات شیمیایی که در مدار پاداش مغز به وجود می آورد از جمله افزایش هورمون های سروتونین، دوپامین و نوراپی نفرین می تواند گرایش زیادی را در افرادی که به دنبال لذت و دریافت آن می باشند به وجود آورد.

 همانند سازی با بزرگترها

از دیگر عوامل سوء مصرف مواد مخدر در بین نوجوانان، همانند سازی با بزرگترهاست. با توجه به اینکه نوجوانی یکی از مراحل حساس رشد است و به نوعی فرد از کودکی به بزرگسالی وارد می شود مصرف مواد مخدر می تواند یک احساس بزرگسالی و یک نوع دفاع در برابر احساسات کودکی، حقارت و افراد بزرگسال دیگر باشد.

مقابله با استرس

همه ما روزانه با استرس های محیطی مختلفی مواجهیم، در واقع زندگی جریانی است از مواجهه با استرس ها و هر کدام از ما در برخورد با این مسئله از روش های مختلفی استفاده می کنیم. گاهی این روشها آگاهانه است و گاهی کاملا نا آگاهانه است. گاهی روش مقابله فرد با استرس روش پخته و کمال یافته ای است چنین فردی در برخورد با مشکلات از روش هایی استفاده می کند که نه تنها استرس ها باعث درهم شکستگی او نمی شوند بلکه از درون هر استرس بالنده تر بیرون می آید. اما وجود روش های ناپخته مقابله با استرس باعث در هم شکستگی فرد در مقابل استرس ها می شود و فرد با احساس شکست، یاس، ناامیدی و درماندگی از هر استرس بیرون می آید این احساسات منفی  یکی از زمینه های سوء مصرف مواد است .

 اصطلاحات مرتبط با اعتیاد

• مسمومیت ناشی از مواد: تجربه ناسازگارانه موقتی تغییرات رفتاری یا روانی در اثر تراکم مواد در بدن است.
• تحمل: حالتی در فرد مصرف کننده است و زمانی روی می دهد که فرد برای دستیابی به تاثیر مطلوب، به طور فزاینده ای به مقدار بیشتری از مواد نیاز دارد، یا زمانی که فرد احساس می کند بعد از مصرف یکسان مواد، تاثیر آن کمتر شده است.
• سوء مصرف: الگوی ناسازگارانه مصرف مواد که ضرف یک دوره  دوازده ماهه روی می دهد و به اختلال یا پریشانی شدید منجر شود که با یک مورد زیر یا بیشتر مشخص می شود:

1.  ناتوانی در برآوردن تعهدات
2.  مصرف مواد در موقعیت هایی که از لحاظ جسمانی خطرناک هستند
3.  مشکلات قانونی
4.  مشکلات میان فردی

• وابستگی به مواد: نوعی الگوی ناسازگارانه مصرف مواد است که با مجموعه ای از نشانه های شناختی، رفتاری، و فیزیولوژیکی ظرف دوره دوازده ماهه آشکار می شود که مصرف مداوم مواد آن را ایجاد می کند .
• وابستگی مشترک: به گروهی از الگوهای رفتاری اعضای خانواده اطلاق می شود که تحت تاثیر مصرف مواد یا اعتیاد عضو دیگری از خانواده قرار دارند .

 انواع مواد مخدر

محرک ها : این داروها تاثیر فعال کننده ای بر سیستم عصبی دارند که موجب برانگیختن سیستم عصبی سمپاتیک و تاثیرات مرتبط با این سیستم می شود. و پس از این حالت برانگیختگی و انرژی زیاد، یک حالت خمودگی یا افسردگی در فرد به وجود می آید به نوعی می توان گفت که در این حالت یک حالت شارژ و متعاقب آن دشارژ در فرد به وجود می آید. انواع این مواد را می توان آمفتامین ها، کوکائین ها، کافئین نام برد که این مواد از لحاظ ساختار شیمیایی، تاثیرات جسمانی و روانی و خطر بالقوه ای که برای مصرف کننده دارند و با یکدیگر متفاوتند.

 توهم زا ها :داروهایی هستند که تجربیات ادراکی نابهنجاری به شکل هذیان ها و توهمات که معمولا دیداری هستند،به وجود می آورند. مسمومیت با داروهای توهم زا، تغییرات ناسازگارانه رفتاری و روانی مانند اضطراب، افسردگی، عقاید عطفی، ترس از دست دادن عقل، تفکر پارانوئید و به طور کلی اختلال در عملکرد به وجود می آورند. تغییرات ادراکی ، مانند تشدید ادراک ها، احساس های منع شخصیت، توهمات و هذیان ها نیز بارز هستند. پاسخ های فیزیولوژیکی عبارتند از: گشادی مردمک ها، افزایش ضربان قلب، تعریق، تپش قلب، دید تار، لرزش و ناهماهنگی حرکتی. این واکنش در برخی افراد شدیدترند و امکان دارد اختلال های ناشی از مواد توهم زا، مانند دلیریوم، اختلال روانپریشی، اختلال خلقی اختلال اضطرابی به وجود آورد.داروهای توهم زا جند نوع هستند که برخی از آنها مصنوعی و برخی طبیعی می باشند.پرمصرف ترین داروی توهم زا عبارتند از: اسید لیسرجیک دی اتیلامید  ، سیلوسیبین^، که در قارچ های توهم زا یافت می شود. دی متیل تریپتامین، مسکالین، پیوت  ، دی متوکسی متیل آمفتامین DOM یا STP که مخفف ؛ صفا، آرامش و صلح  است.

مواد افیونی: مواد افیونی  داروهایی هستند که مواد طبیعی و داروهای مصنوعی و نیمه مصنوعی را شامل می شوند. مورفین و تریاک مواد افیونی هستند که به طور طبیعی یافت می شوند و از بوته خشخاش به دست می آیند. مواد افیونی نیمه مصنوعی ، مانند هرویین با تغییرات شیمیایی جزئی در داروی اساسی خشخاش تولید می شوند. هرویین بیشتر از هر ماده ای سوء مصرف می شود و بیش از همه اعتیاد آور است. اغلب هرویینی که در بازار فروخته می شود به شکل گرد است که با داروها و مواد پودر شده دیگری ترکیب شده است. گرچه اغلب مصرف کنندگان هرویین را مستقیما به داخل جریان خون تزریق می کنند، اما تعداد فزاینده ای از مصرف کنندگان آن را استنشاق می کنند، مواد افیونی مصنوعی نیز وجود دارند که متادون، کدئین، و داروهای ساختگی دیگری که تاثیر شبه مرفین دارند از آن جمله هستند. متادون برای افراد وابسته به هرویین تجویز می شود و به آنها کمک می کند با واکنش امن تر و کنترل شده تری بر اعتیادشان کنترل کسب کنند. کدئین معمولا برای تسکین درد و متوقف کردن سرفه تجویز می شود. مصرف کنندگان هرویین تاثیر این ماده را به صورت ؛ شتاب یا هجوم درک می کنند و این احساس بسته به مقدار مصرف دارو و سرعتی که این دارو به گیرنده های افیونی می چسبد، فرق می کند. همراه با احساس های لذت بخش، مصرف کنندگان عوارض جانبی ناخوشایندی را مانند برافروخته شدن پوست، خشکی دهان، احساس سنگینی در دستها و پاها، تهوع، استفراغ، وخارش شدید تجربه می کنند. بعد از این تاثیرات مقدماتی، تغییرات روانی و جسمانی ای مانند خواب آلودگی، ضعف کارکردهای شناختی، و کند شدن کارکردهای تنفسی روی می دهند که می توانند مهلک باشند .

 داروهای مسکن^،  خواب آور ، و ضد اضطراب. داروهای ذکر شده دامنه وسیعی از موادی را دربر می گیرد که موجب آرمیدگی، خواب، آرامش، و کاهش آگاهی از محیط می شوند. آنها داروهای کند ساز مغز هستند. همه آنها ارزش دارویی دارند و توسط شرکت های دارویی ساخته می شوند؛ بنابراین غیر مجاز نیستند. با این حال چون احتمال سوء مصرف این داروها زیاد است، از دهه 1970، دولت فدرال آنها را به طور جدی کنترل می کند. اصطلاح مسکن به دارویی اشاره دارد که بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر آرامبخش دارد و اصطلاح خواب آور به ویژگی های خواب آور این دارو ها اشاره دارد، داروهای ضد اضطراب، در مصرف کننده حالت ذهنی آرام تری به وجود می آورند. مسمومیت ناشی از مصرف این داروها، تغییرات رفتاری یا روانی ناسازگارانه ای را شامل می شود که رفتار جنسی یا پرخاشگرانه نامناسب، خلق بی ثبات، اختلال در قضاوت، و اختلال کلی در عملکرد از جمله آنهاست. تغییرات دیگر عبارتند از: نشانه هایی چون گفتار درهم برهم، ناهماهنگی حرکتی، راه رفتن نامتعادل، اختلال در توجه و حافظه، و منگی و حالت اغماء.

 باور های غیر منطقی

بحث باور های غیر منطقی در نظریه عقلانی, عاطفی   آلبرت الیس ، مطرح شده که جهت شناخت بیشتر نسبت به آن آنرا در قالب نظریه الیس شرح می دهیم:الیس در سال 1955 نظریه عقلانی, عاطفی را به عنوان یک نظام درمانی مستقل، معرفی و در آن زمینه آغاز به کار کرد. الیس از آن جهت شیفتگی خود را نسبت به  درمان سنتی روانکاوی از دست داده بود که ندرتا مددجویان او را از نشانه های مرضی خود رهایی می یافتند یا اگر از این نشانه رهایی می یافتند، گرفتار نشانه های مرضی جدیدی می شدند. الیس متوجه شد مددجویان او به آن دلیل پیشرفتی نشان نمی دهند که ذهن خود را بطور فعال با رشته ای از افکار غیر منطقی اشباع کرده اند و این افکار را نیز یاد گرفته اند .

الیس دریافت که تداعی آزاد آنقدر منفعل است و به گذشته گرایش دارد که عقاید فعلی بیماران را در مورد خودشان و دنیا به طور جدی به چالش می طلبد. او حمله مستقیم به نظام عقیدتی درمانجویان را آغاز کرد و آنها را وادار ساخت تا به طور فعال علیه فرض های غیر منطقی خود تلاش کنند. الیس ، دریافت که با این رویکرد عقلانی به درمان تناسب کامل دارد. الیس با برخورداری از تیز هوشی، بیان واضح و عینی افکار، عشق به مباحثه خردمندانه، اعتقاد راسخ به قدرت گفتگوی منطقی، و حس شوخ طبعی برای برطرف کردن خشم یا اضطراب غیر منطقی، توانست با رویکرد جدید خود بیشتر از رویکردهای قدیم روانکاوی قدیمی موثر واقع شود .

بر مبنای روانشناختی نظریه الیس وقتی حادثه فعال کننده(a) برای فردی رخ می دهد او بر طبق تمایلات ذاتی و سرشتی خود ممکن است دو شیوه برداشت متفاوت و متضاد از آن حادثه داشته باشد، یکی افکار، عقاید و باورهای منطقی و عقلانی  و دیگری عقاید و باورهای غیر منطقی و غیر عقلانی(ib).زمانی که فرد تابع افکار و عقاید عقلانی و منطقی باشد به عواقب منطقی (rc) دست یافته و دارای شخصیت سالمی خواهد بود. در صورتیکه فرد تابع افکار و باورهای غیر منطقی و غیر عقلانی باشد با عواقب غیر منطقی و غیر عقلانی (ic) مواجه خواهد شد. در چنین حالتی فرد دچار احساس اضطراب، نگرانی، افسردگی و یا دیگر انواع احساسات منفی خواهد شد.

در این نظریه نظام باورهای فرد جزء بسیار مهمی در شخصیت اوست. چنانچه این نظام باورها، منطقی، واقعی و درست باشد، رفتار و عواطف فرد منطقی خواهد بود و در غیر این صورت، غیر منطقی و مخرب رفتار خواهد کرد. بنابراین در نظریه الیس انسان ها تا حد زیادی موجب بروز اختلالات و ناراحتی های روانی هستند. چارچوب A-B-C  برای نظریه و کاربست رفتاردرمانی عقلانی-هیجانی اهمیت زیادی دارد و این الگو برای آگاهی یافتن از احساسات، افکار و رفتار درمانجو وسیله مفیدی را تامین می کند . A وجود واقعیت، رویداد فعال ساز یا برداشت فرد از یک رویداد است.B واکنش هیجانی و رفتاری فرد است، این واکنش می تواند سالم یا معیوب باشد. رویداد فعال ساز؛  موجب C ؛ پیامد هیجانی نمی شود، در عوض B  عمدتا واکنش هیجانی را ایجاد می کند.

الیس و هارپر،  مشخصات تفکر منطقی را چنین برشمردند:

•  استوار بودن بر حقایق عینی،نه بر عقاید ذهنی
•   حفظ سلامت و شادکامی فرد
•   کاهش تعارض ها و آشفتگی های درونی و محیطی فرد
•   توانایی تعالی بخشیدن به محدودیت های فرد

در این دیدگاه اصطلاح منطقی به افرادی نسبت داده می شود که از شیوه های موثر علمی و منطقی، انعطاف پذیر  و عملی برای دستیابی به اهداف و ارزش های خویش استفاده می کنند واز اعمال متناقض و خود تخریبی پرهیز نمایند .در این نظریه، فرضیه اساسی درباره باورهای غیر منطقی این است که این باورها از باید ها و اجبارهایی نشات می گیرند که مردم در مواجهه با رویدادها به خود می گویند. این خود گویی به شکل کلمات واضح به شیوه ای دستوری و درخواستی بیان می گردد، سبب پیدایش حالت و روحیه ، باید انگاری  می شود. این پدیده هنگامی به وقوع می پیوندد که شخص از حد ترجیهات، آرزوها و خواسته های خود درباره رویدادی که اتفاق افتاده است فراتر می رود و به حد قطعی و مطلق نگر درباره آن می رسد . در اینجا غیر منطقی بودن یعنی، هر فکر، هیجان و رفتاری که منجر به خود-تخریبی یا عواقب آن به سلامتی و شادمانی انسان آسیب رساند.

 خصوصیات باورهای منطقی و باورهای غیر منطقی

باورهای منطقی باورهایی هستند که:

•  با واقعیت هماهنگی دارند.
•  بوسیله شواهد عینی تایید می شوند.
•  به دو صورت شرطی یا نسبی هستند، بنابراین یک حکم قطعی یا مطلق نمی باشد.
•  با عباراتی همچون :  بهتر است که ,  مناسب است که ,  خوب است که ,  صحیح است که , بکار می روند.

همچنین درمانگران عقلانی,عاطفی خصوصیات ذیل را برای باورهای غیر منطقی در نظر می گیرند:

• افکار و باورهای غیر منطقی با واقعیت موجود هماهنگ و هم جهت نیستند.
• توسط شواهد عینی تایید نمی شوند و فرد درصدد آزمایش آنها نیست.
• به شکل اطلاعات و یا به شکل تصمیم و تصمیم گیری نادرست است.
• با اجبار، الزام و وظیفه است، خشک و انعطاف پذیر هستند.
• باعث حالت های آشفته و ناراحت کننده در فرد می شود و در نهایت منجر به اضطراب، افسردگی و احساس گناه می شود.

باورهای غیر منطقی می توانند به چهار صورت باشد:

1. چقدر وحشتناک است که ,  چقدر خطرناک است که
2. غیر قابل تحمل است که,  غیر قابل تصور است که, نمی توانم بفهمم که
3. زشت است که , ننگ آور است که , مایه آبرو ریزی است که
4. دنیا باید مطابق میل من باشد.

بنابراین، عقاید نامعقول و نگرش های کژکار ، که فلسفه آشفته کننده افراد را تشکیل می دهند دو ویژگی اساسی دارند دو ویژگی اساسی دارند، اولا: آنها در بطن خود توقعات خشک، جزمی، و قدرتمندی دارند که معمولا در قالب کلماتی چون باید، حتما، الزاما، و ضرورتا بیان می شوند. این تفکر الزام آور است:  من حتما باید موانع موجود بر سر راه این هدف مهم را بردارم و به آن تحقق بخشم!  ثانیا، فلسفه های آشفته کننده که معمولا از این توقعات حاصل می شوند، انتساب های بسیار نامعقول و تعمیم مفرط ایجاد می کنند. این استنباط فاجعه آمیز است: اگر این هدف بسیار مهم را به انجام نرسانم، در این صورت وحشتناک است، نمی توانم آن را تحمل کنم، احتمالا آدم بی ارزشی هستم، و هرگز چیزی را که می خواهم، بدست نخواهم آورد!

 حفظ باور های غیر منطقی

الیس، می گوید، افراد نمی خواهند به باورهای غیر منطقی شان ادامه دهند، اما آنها شرطی شده اند و اکنون به طور اتوماتیک آن را حفظ می کنند. الیس عوامل مختلفی را در حفظ باورهای نادرست دخیل می داند که به پاره ای از آنها در ذیل اشاره می شود.تمایلات بیولوژیکی برای غیر منطقی بودن با پختگی و بلوغ از بین نمی رود،قسمتی از وراثت محسوب می شود.الیس ، تاکید می کند که انسان ها قویا تمایل دارند که به طور ناخود آگاه و از روی عادت بد کارکردی های ذهنی خود را طول بدهند و به جای اینکه تعادلی واقع گرایانه بین لذت گرایی آنی و طولانی مدت برقرار کنند، اغلب لذت گرایی فوری را انتخاب می کنند و همین ترجیح دادن، عامل اصلی مقاومت در برابر تغییر می گردد. باورهای مطلق گرایانه، شناخت های داغی هستند که اغلب عنصری از ارزیابی در آنها وجود دارد و با هیجان های زیادی همراه است. چنین شناخت هایی قویا حفظ می شوند و به سختی قابل تغییر هستند. از آنجا که روش علمی معیار مطلقی بر خوب و بد و در نتیجه قواعدی مطلق برای رفتار آدمی ندارند، افراد به آسیب زدن به خود ادامه می دهند، چون از فهم اینکه دقیقا در عالم خارج چه می گذرد، ناتوانند، درک علمی نیاز به مشاهده و آزمون مکرر واقعیت دارد.

الیس^، معتقد است که ما از توانایی تغییر دادن شناخت ها، هیجانات و رفتارهای خود برخورداریم. ما با اجتناب از مشغول کردن خودمان به A و فکر کردن بی پایان به پیامدهای هیجانی در نقطه C می توانیم به این هدف برسیم. ما می توانیم تصمیم بگیریم B یا عقاید نامعقولی را که در مورد رویدادهای فعال ساز در نقطه A  داریم بررسی کرده با آنها مبارزه کنیم و آنها را تغییر دهیم .

گاهی انسان از لحاظ شناختی، هیجانی و رفتاری، باورهای غیر منطقی شان را تقویت می کنند، مثلا کسی که این باورهای غیر منطقی در او وجود دارد که باید دارای تایید اجتماعی باشد، با اجتناب از ریسک های اجتماعی، به نوعی آرامش هیجانی می رسد. افراد از طریق جستجوی علت های آشفتگی های هیجانی خود در گذشته، آن را حفظ می کنند. چون تمرکز بر گذشته مانع تمرکز در حال و آینده می شود، درحالیکه کسی نمی تواند گذشته خود را تغییر دهد ولی حال و آینده قابل تغییر می باشد. در مواردی افراد از تشخیص تفکرات، احساسات و رفتارهای سالم و ناسالم، از ادراک تاثیرات باور های غیر منطقی در ایجاد آشفتگی های هیجانی عاجزند. در بسیاری از مواقع، تغییر دادن موقعیت بسیار راحت تر از تغییر دادن خویشتن است. مثلا در مشکلات زناشویی، انتخاب طلاق، از بررسی و تغییر باورها و رفتارهای نادرست آسانتر است .الیس، براساس مطالعات خود و تجربیات با بیمارانش قانع شده بود که مردم به این دلیل بر رفتار غیر عقلانی و غیر منطقی خویش پافشاری می کنند که مستمرا به خود تلقین می کنند که باید آنگونه رفتار کنند .

منبع

توکلی طامه،حسین(1394)، آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی- رفتاری بر افکار غیرمنطقی و تاب­آوری در معتادان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی بالینی،دانشگاه علامه طباطبایی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید