« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »اختلال سوء مصرف و وابستگی به مواد
اختلال سوء به مصرف مواد بیماری مزمن است که به ابعاد مختلف روانی اجتماعی و جسمانی زندگی فرد آثار سوء بر جای می‌گذارد. سوء مصرف مواد باعث ایجاد تغیراتی در عملکرد طبیعی مغز می‌شود که وابستگی، ولع، تحمل و خماری، و عود، از عوارض بعدی این تغییرات است. خماری و دردهای ناشی از تاخیر در رسیدن مواد فرد را تحت چنان فشار روحی و جسمی قرار می‌دهد که اغلب حتی دیگران و روابط خویش با آنها نادیده گرفته و حتی سلامتی خود و دیگران را فدای یافتن و مصرف مواد می‌کنند. لذا این اختلال تمام زندگی فرد را تحت تاثیر قرار داده و بهزیستی فرد را به مخاطره می اندازد و او را از زندگی معمولی و همزیستی سالم با اجتماع دور می‌سازد.
سطح سلامت جسمانی و روانی سوء مصرف کنندگان مواد، پایین تر از جمعیت عادی و حتی بیماران مبتلا به امراض سخت و خطرناک طبی تخمین زده شده است . بررسی‌ها برروی سبب شناسی این اختلال و شناخت دو بعد مهم وابستگی جسمانی و روانی در بیماران مبتلا روشهای دارو درمانی و روان درمانی مختلفی را مطرح ساخته است اما آنچه که مسلم است ناتوانی هر یک از انواع این درمان‌ها در بهبود همه جانبه اختلال سوء مصرف وابستگی به مواد است. امروزه اعتقاد متخصصان بر کاربرد رویکردی التقاطی در درمان این اختلال است .به علت فراگیر بودن این اختلال درمانی جامع برای بازگرداندن فرد به زندگی عادی اش لازم است. کاربرد همزمان دارو درمانی و روان درمانی می‌تواند از جمله روشهای درمانی جامع باشد.مطالعاتی بر روی آثار باقی مانده از پیشینیان صورت گرفته نشان می‌دهد انسان از دیرباز به خصوصیت چنین موادی آشنا بوده است. قرن‌ها است که انسان به دلایل مختلف مواد مصرف کرده است.
در ایران مصرف تریاک قرن‌ها عادی و رایج بوده و حتی اغلب خانواده‌ها مقدار زیادی را حل می کردند و به کودکان می‌خوراندند تا شب راحت بخوابند به حدی که کودکان نیز به آن مواد نیاز پیدا کرده و معتاد می شدند. تریاک قدیمی ترین و مشهورترین ماده‌ی مخدری است که اصل آن از کلمه‌ی یونانی تریاکا و از گیاه خشخاش به دست می آید. این گیاه 2500 سال قبل در مدیترانه کشت می شده است. سابقه‌ی این ماده را تا 5000 سال قبل از میلاد هم ذکر می‌کنند. یکی از قدیمی ترین مواد مخدری است که در اغلب جوامع به ویژه کشورهای آسیایی به وسیله‌ی افراد مسن مصرف میشده است. اولین بار در سال 1804 مرفین برای رهایی از درد عملیات جراحی و دردهای بعد از عمل مورد استفاده قرار می‌گرفت. هروئین در سال 1898 برای اولین بار به صورت گرد سفید رنگ مورد استفاده قرار گرفت و توسط مسافران ایرانی از خارج وارد ایران گردید و گسترش یافت. اشاعه‌ی این ماده به قدری سریع صورت گرفت که در اندک مدتی کشور در ردیف مبتلایان قرار گرفت .
تعریف و ویژگی‌ها
مفهوم وابستگی به مواد طی چند دهه گذشته درمانی رسمی و معمول پیدا کرده است. در سال 1961 سازمان جهانی بهداشت اصطلاح اعتیاد را اصطلاحی غیر علمی اعلام و وابستگی دارویی را به جای آن توصیه کرد. براساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی، اختلال وابستگی به مواد الگویی غیر انطباقی مصرف یک ماده است که به ناراحتی قابل ملاحظه ای از نظر بالینی منجر شده و با حداقل سه مورد از علائم زیر که درطول دو ماه روی می‌دهد تظاهر می‌کند:
الف- تحمل، که با هر یک از حالات زیر تعیین می‌شود:
- نیاز بیمار به مقادیر بالاتر یک ماده برای رسیدن به حالت دلخواه
- کاهش قابل ملاحظه تاثیر با ادامه مصرف همان ماده
ب – ترک که به هر یک از حالات زیر تعیین می‌شود:
- سندرم ترک مشخص برای ماده
- همان ماده و یا ماده ای مشابه برای رفع یا جلوگیری از علائم ترک مصرف می‌شود
ج – ماده غالبا با مقادیر بیشتر و دوره طولانی تر از آنچه مورد نظر است مصرف می‌شود.
د- تمایل به ترک با تلاش‌های ناموفق مثل :مراجعه به پزشکان متعدد برای کاهش یا کنترل مصرف ماده
و- صرف وقت زیاد در فعالیت‌های لازم برای به دست آوردن، مصرف یا رهایی از آثار ماده
ه- کناره گیری از فعالیت‌های مهم اجتماعی، شغلی، تفریحی به خاطر مصرف ماده
ی-ادامه‌ی مصرف ماده، علیرغم آگاهی از مشکلات مستمر یا عود کننده جسمی یا روانشناختی که احتمالا از مصرف ماده ناشی شده یا در نتیجه‌ی آن تشدید می‌شود ،مثل ادامه مصرف کوکائین علیرغم وجود افسردگی ناشی از کوکائین.در مجموع می‌توان کلیه موادی را که مورد سوء مصرف قرار می‌گیرند در چهار دسته افیون‌ها، محرک‌ها، توهم زاها، و مواد استنشاقی قرار داد .
مواد مخدر
مواد خانواده تریاک، یا اوپیودها عبارتند از: خود تریاک که از دانه‌های خشخاش گرفته می‌شود، و مشتقات آن عبارتند از مورفین، هروئین، کدئین و متادون. در قرن نوزدهم، از تریاک برای مداوای مشکلات پزشکی استفاده می شد زیرا می‌توانست بیمار را آرام کند، درد فیزیکی، و رنج پسیکولوژیک او را کاهش دهد. در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، هروئین و مورفین به وجود آمد، که از تریاک مشتق می شدند. اما خیلی زود معلوم شد که هر دوی آنها به شدت اعتیادآور هستند زیرا بیمارانی که از هروئین و مورفین استفاده می کردند بعد از بهبود بیماری نمی‌توانستند از مصرف آنها خودداری کنند. در طول جنگ جهانی دوم، آلمانی‌ها مشتق تازه ای از تریاک اختراع کردند که به متادون معروف شد. بر خلاف سایر مواد خانواده‌ی تریاک، می‌توان متادون را از طریق دهان مصرف کرد ،به جای تزریق و مدت بیشتری نیز در بدن دوام می آورد. در حال حاضر، هروئین پر مصرف ترین ماده‌ی خانواده‌ی تریاک است. معتادان هروئین را به صورت پودر می خرند و مستقیما به رگ تزریق می‌کنند.
در مقابل، از متادون به صورت یک جایگزین برای هروئین استفاده می‌شود و سوء مصرف کنندگان هروئین، وقتی به آن دسترسی ندارند، از متادون استفاده می‌کنند. علت درجه دوم بودن متادون، از لحاظ اهمیت، این است که شروع آن آرام تر و اثر آن ضعیف تر است.در سال‌های 1990، هروئین رایج ترین ماده‌ی مخدر اروپا و آمریکا بود. اکثر مواد خانواده‌ی تریاک و مشتقات آن باعث خواب آلودگی و خلسه می‌شوند. علاوه بر آن، بلافاصله بعد از تزریق مورفین، به فرد احساس نشاط سریع و شدید دست می‌دهد که پنج تا پانزده دقیقه طول می کشد. حدود پنج تاشش ساعت بعد از نشاط، مصرف کنندگان همه‌ی نگرانی‌ها و استرس‌های خود را فراموش می‌کنند؛ احساس شادی مفرط و خوشحالی به آنها دست می‌دهد و همه‌ی احساس‌های منفی را کنار می‌گذارند. اما، مثل همه‌ی مواد دیگر، در افرادی که به طور مرتب هروئین مصرف می‌کنند، سندرم تحمل به سرعت تشکیل می‌شود، و آنها علائم شدید پرهیز را تجربه می‌کنند که حدود شش ساعت بعد از تزریق هروئین آغاز می‌شود.
مواد خانواده‌ی تریاک کار خود را با کند کردن ؛دیررس کردن دستگاه عصبی مرکزی انجام می‌دهند. هر یک از این مواد به مناطق گیرنده در مغز، که معمولا آندروفین‌ها را دریافت می‌کنند، می چسبد و آنها را تحریک می‌کند تا آندروفین بیشتری تولید کنند. اندروفین نوعی مسکن طبیعی است که از لحاظ ساختمان مولکولی جزء خانوده‌ی تریاک‌ها است و ترشح آن باعث از بین رفتن درد، کاهش استرس، و ایحاد احساس لذت و سرخوشی می‌شود. شیوع مصرف: تخمین زده می‌شود که در کل دنیا 5/13 ملیون نفر از مواد خانواده‌ی تریاک استفاده می‌کنند، و 2/9 درصد از این افراد به هروئین روی می آورند. در سال 1996، شیوع این ماده در آمریکا یک درصد بود. نظرسنجی در 1997 نشان داد که دو درصد دانش آموزان دبیرستانی هروئین مصرف کرده اند، و 10 درصد نیز اعلام کرده اند که از مواد مشابه استفاده کرده اند. در سال 2000، یک درصد16 تا 29 ساله‌های بریتانیایی اعتراف کردند که سال گذشته هروئین مصرف کرده اند. در سال‌های 1990، تعداد مصرف کنندگان هروئین در بریتانیا، هر چهار سال، دو برابر می شد.
طبق یک تحقیق جدیدتر (SAMSHA,2010)، 3/ درصد افراد 12 ساله و بالاتر، در آمریکا، در طول یک ماه قبل از نظرسنجی، هروئین مصرف کرده بودند، و 7/ درصد افراد بزرگسال درمرحله‌ای از زندگی خود سوء مصرف مواد تریاک داشته یا به آنها معتاد بوده اند. شیوع اعتیاد با افزایش سن کاهش می‌یابد، و به گزارش DSM-V، نسبت مردان به زنان، برای هروئین 3 به 1، و برای سایر مواد، 5/1 به 1 است. در کل، اختلال مصرف اوپیود در مردان 46/ درصد و در زنان 26/ درصد است.در مورد اعتیاد در ایران هم طی چهار دهه اخیر در نوسان بوده است. به گونه‌ای که در سال 1390، برآورد بین جمعیت 15 تا 64 سال ؛طبق سرشماری 1385، معادل 50 میلیون نفر برابر با یک میلیون و سیصد و بیست و پنج هزار نفر اعلام شده است .اکثر مصرف کنندگان خانواده تریاک به سرعت در مقابل آن مقاومت پیدا می‌کنند ،سندرم تحمل و برای رسیدن به آثار مشابه، مجبور می‌شوند هر بار مقدار بیشتری از قبل مصرف کنند.
همچنین، به علت مصرف مداوم و مرتب، علائم پرهیز نیز بسیار شدید می‌شوند. در مورد هروئین، علائم پرهیز حدودشش ساعت بعد از تزریق ظاهر می‌شوند. اگر مصرف کننده دوباره هروئین تزریق نکند، انواع علائم پرهیز را تجربه خواهد کرد که سلسله مراتب دارند. اولین آنها احساس اضطراب، بی قراری، درد عضلانی، افزایش حساسیت نسبت به درد، و هوس شدید و دوباره برای هروئین است. مرحله‌ی دوم، افزایش بیشتر درد عضلانی، بی خوابی، و تب است. در مرحله‌ی حاد، علائم شدید پرهیز در یک تا سه روز به اوج خود می‌رسند و در یک دوره‌ی پنج تا هفت روزه از شدت آنها کاسته می‌شود.نشانه‌ی اعتیاد به افیون ها ؛مواد خانواده‌ی تریاک، مصرف اجباری و دائمی آنها به مقدار بیشتر از نیاز بدن برای کاهش درد است و اعتیاد به این مواد باعث اختلال در فعالیت‌های عادی اجتماعی، شغلی و تفریحی می‌شود. بسیاری از مصرف کنندگان ظاهرا می‌توانند از هروئین به عنوان مصرف ماده‌ی مخدر دوره ای ؛تفننی استفاده کنند و در عین حال زندگی به ظاهر عادی نیز داشته باشند.
برای مثال شوآن و همکارانش، درباره‌ی مصرف طولانی مدت هروئین در اسکاتلندی‌ها به پژوهش پرداختند. در مورد کسانی که مدت‌ها هروئین مصرف می کردند ولی هرگز تحت هیچگونه درمان تخصصی قرار نگرفته بودند معلوم شد که سطح تحصیلات و موفقیت شغلی آنها مشابه مردم عادی بریتانیا است. شوآن و دلگارنو متوجه شدند که در این گروه استفاده از هروئین خطرات نسبتا اندکی برای سلامت دارد.استفاده از مواد خانواده‌ی تریاک حتما و الزاما به اعتیاد طولانی مدت منجر نمی‌شود. بعضی نظریه پردازان اعتقاد دارند که استفاده از تریاک با عوامل استرس زای زندگی رابطه دارد و اگر این استرس زاها موقت باشند، استفاده از مواد مخدر نیز موقت خواهد بود. به علت همین نگرش، بسیاری از سربازان آمریکایی، در جنگ ویتنام، به سوء مصرف مرتب هروئین روی آوردند، ولی پس از بازگشت به آمریکا فقط عده‌ی کمی به مصرف آن ادامه دادند .
تحمل وابستگی و ترک
از لحاظ داروشناختی مصرف مواد به شکل گیری تحمل و وابستگی می انجامد. مصرف مکرر و دراز مدت داروهای اعتیاد آور منجر به کاهش تاثیر آنها و افزایش میزان مصرف داروی مورد نیاز برای ایجاد سرخوشی اولیه می‌شود. به این فرایند اصطلاح ،تحمل اطلاق می‌شود .با وقوع تحمل افزایش تدریجی دوز رخ می‌دهد که این خود منجر به وابستگی زیست شناختی و بروز نشانه‌های ناخوشایند جسمانی ترک در زمان توقف ناگهانی مواد می‌شود .
به دنبال وابستگی جسمانی، وابستگی رفتای و روانشناختی نیز رخ می‌دهد، که بازتاب تغییرات فیزیولوژیکی در مراکز رفتاری مغز است و با میل شدید و منجر به مصرف مواد به منظور اجتناب از خماری مشخص می‌شود. در این شرایط توقف ماده منجر به بروز سندرم ترک خواهد شد. بی اشتهایی، اضطراب، ملامت، هراس، خستگی، سردرد، افزایش تنفس، تحریک پذیری، اشک ریزی، اتساع خفیف مردمک، تعریق، سیخ شدن موها، بی قراری، اسهال و خمیازه کشیدن، از علائم ضعیف ترک مواد افیونی است و شکم درد، اختلال در خواب، مورمور شدن بدن، افزایش فشار خون و ضربان قلب، تب خفیف، درد عضلات و استخوان‌ها، گرفتگی عضلات، اتساع مردمک، تهوع از علائم متوسط و شدید این مواد هستند.
منبع
جیریایی شراهی،یاسر(1394)، تاثیر درمان نوروفیدبک بر ولع مصرف و افسردگی بیماران وابسته به مواد مخدر،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی عمومی،دانشگاه خوارزمی
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید