رویکردهای مختلف انگیزشی

رویکرد رفتاری

یکی از مکاتب روانشناسی یادگیری مکتب رفتارگرایی است، هیلگارد و باور،در کتاب نظریه یادگیری خود، مکتب رفتارگرایی را به جهان­بینی تجربی به گرایی  نسبت داده­اند. در مکتب تجربه­گرایی، اعتقاد بر این است که تجربه تنها منبع اصلی دانش­ اندوزی است و یادگیری از راه کسب تجارب حسی صورت می­پذیرد و از این رو گفته می­شود که اندیشه­های انسان مستقیماً از تجارب حسی مایه می­گیرد. این اندیشه­ها با نتیجه­ی مستقیم تجارب حسی هستند ویا از ترکیب و تداعی میان آن­ها تشکیل می­یابند.

برای روان­شناسان رفتارگرا، موضوع مهم علم روان­شناسی، رفتار آشکار موجودات زنده است و پدیده­های دیگر روان­شناختی از جمله احساس، ادراک، اندیشه و سایر فرایندهای ذهنی را در پرتو رفتار آشکار مورد بحث و بررسی قرار می­دهند. از این رو روان­شناسان رفتارگرا، یادگیری را کسب رفتارهای مختلف می­دانند و نحوه کسب رفتار را غالباً با فرایندهای شرطی سازی توصیه می­کنند.

روان­شناسان مکتب رفتاری از جمله پاولف  و اسکینر،  سعی داشته­اند که عناصر ساده و بنیادی یادگیری را مورد بررسی قرار دهند. به این امید که از طریق دست­یابی به این اصول و عناصر ساده بتوانند یادگیری­های پیچیده را نیز تبیین کنند. فرض  اساسی روان­شناسان این مکتب آن است که یادگیری­های پیچیده مانند حل مسأله و خلاقیت، نیز قابل کاهش به عناصر ساده هستند.

در مکتب رفتارگرایی، مفهوم انگیزشی با این اصل ارتباط نزدیکی دارد: رفتارهایی که در گذشته تقویت شده­اند به احتمال بیشتری از رفتارهایی که تقویت نشده یا تنبیه شده­اند، تکرار می­شوند. در واقع یک نظریه­پرداز رفتاری، به جای اینکه از مفهوم انگیزش استفاده کند، روی این موضوع تاکید می­کند که دانش­آموزان تا چه اندازه­ای یاد گرفته­اند تکالیف مدرسه را برای به دست آوردن نتایج مطلوب انجام دهند.

رویکرد شناختی

یکی دیگر از مکاتب مهم روان­شناسی یادگیری مکتب شناختی یا شناخت گرایی است.هلیگارد و باور ، این مکتب را به جهان­بینی خردگرایی نسبت داده­اند. در این مکتب عقل یا خرد منبع اصلی دانش است و یادگیری اندیشه­ها از راه تعقل و استدلال صورت می­گیرد. برای خردگرایان تجارب حسی داده­های نامنظم و درهم بر هم هستند که مواد خام استدلال و عقل به حساب می­آیند. این داده­های خام را می­توان تفسیر کرد. به عبارت دقیق­تر برحسب طبقات معینی از فرض­های ادراکی ذاتی که ذهن با آن­ها به کار تفسیبر می­پرازد .

روان­شناسان شناخت­گرا، رفتار را به صورت وسیله یا سرنخی برای استنباط و استنتاج پدیده­های شناختی یا آن چه درذهن انسان می­گذرد مورد توجه قرار می­دهند. علایق آن­ها بیشتر معطوف به فرآیندهای ذهنی است که به اعتقاد آن­ها رفتار ناشی از آن­هاست.شناخت­گرایان راه­هایی را مورد بررسی و مطالعه قرار می­دهند که در آن فرد به شناسایی امور می­پردازد از این رو یادگیری برای شناخت­گرایان، تغییرات حاصل در فرایندهای درونی شخص است. شناخت به آن فرآیندهای ذهنی اشاره می­کند که از طریق آن­ها، اطلاعاتی که از طریق حواس ما دریافت می­شوند به راه­های مختلف تغییر می­یابند، به صورت رمز در می­آیند،درحافظه ذخیره میگردند وبرای استفاده­های بعدی ازحافظه بازیابی می­شود.

ادراک، تخیل، حل مساله، یادآوری، بازشناسی و تفکر همه اصطلاحاتی هستند که به مراحل فرضی شناخت اشاره می­کند.در رویکرد شناختی انگیزش، باور بر این است که اندیشه­های فرد سرچشمه انگیزش او هستند. هم­چنین، شناخت­گرایان معتقدند که رفتارها توسط هدف­ها، نقشه­ها، انتظارات و نسبت دادن­های فرد ایجاد وهدایت می­شوند و لذا انگیزش دورنی، بیشتر از انگیزش بیرونی مورد تاکید آنان است .

با آن که چشم­انداز رفتارگراها به انگیزش دانش­آموزان به عنوان پیامد مشوق­های بیرونی می­نگرد، چشم­انداز شناختی معتقد است که نباید بر فشارهای بیرونی تاکید شود. چشم انداز شناختی توصیه می­کند که باید به دانش­آموزان فرصت­های بیشتری داده شود تا مسئول کنترل پیامدهای شناختی­شان باشند.

یکی از مفاهیم نزدیک به مفهوم انگیزش در رویکرد شناختی، انگیزشی شایستگی است. سانتروک، از قول وایت که این مفهوم را مطرح ساخته می­گوید: منظور از انگیزش شایستگی آن است که «افراد برانگیخته می­شوند تا با محیط خود به طور موثر برخورد کننده بر دنیای خود مسلط شوند و اطلاعات را به طور موثر پردازش نمایند.» مردم این کارها را از آن جهت انجام نمی­دهند که نیازهای زیستی­شان را ارضاء کنند بلکه به این سبب به این کارها دست می­زنند که برای تعامل موثر با محیط دارای انگیزش درونی هستند روان­شناسی شناختی بر نقش فعال و سازنده دانش­آموز در موقعیت یادگیری تاکید دارد دانش­آموزان به جای این که در برابر محیط  خود فقط به صورت خودکار واکنش نشان دهند، معنا می­آفرینند و واقعیت خود را می­سازند.

زیربنای نظری روان­شناسی شناختی این است که پردازش اطلاعات، حیاتی­ترین فعالیت انسان است. وظیفه اصلی ذهن انسان، جستجو، کسب، ذخیره­سازی و استفاده از اطلاعات درباره جهان است .اگر چه رفتارگرایی هنوز نفوذ خود را از دست نداده است اما بسیاری از روان­شناسان و مربیان تعلیم و تربیت، روان­شناسی شناختی را برای مطالعه فرآیندهای مهم  ذهنی در تدریس و یادگیری، مفیدتر می­دانند.

رویکرد انسان­گرایی

در رویکرد انسان­گرایی، به جای تاکید بر تقویت و تنبیه به  عنوان منبع اصلی انگیزش، به توانایی دانش­آموزان برای رشد شخصی، آزادی و انتخاب هدف­های زندگی، و ویژگی­های مثبت : مانند حساس بودن نسبت به دیگران تاکید می­شود .از دیدگاه روان­شناسان انسان­گرا، برای ایجاد انگیزش باید احساس شایستگی، خودمختاری و عزت نفس را در افراد افزایش داد .یکی از مهم­ترین نظریه پردازان انسان­گرا، آبراهام مازلو ، انگیزش را با توجه به نیازها توضیح داده است. نیازهای انسان را به صورت سلسله مراتبی مطابق به شکل طبقه­بندی کرده است.

نیازهای اساسی مازلو نیازهای کاستی نیز نامیده شده است، زیرا وقتی انسان در رابطه با نیازی کمبود دارد ؛ برای مثال: فقدان غذا یا آب، برمی­انگیزانند ؛ یعنی موجب رفتار می­شوند نیازهای رده بالا، نیازهای رشد یا پیشرفت نیز نامیده شده است، زیرا رفتارهایی را برمی­انگیزانند که نه از کمبودها، بلکه از گرایش ما به رشد ناشی می­شود. همه این گونه نیازها فقط پس از برآورده شدن منطقی نیازهای اساسی مورد توجه قرار می­گیرد.

رویکرد انسان­گرا به انگیزش بر عوامل درونی یا ذاتی تاثیرگذار بر رفتار تاکید می­کنند. مکتب­های انسان­گرا کودک یا دانش­آموز – محور هستند، نه معلم – محور یا متمرکز بر موضوع درسی. تاکید آن­ها بر رشد عاطفی و کمال یافتن خودانگاره است. اما در عین حال، تاکیدهای انسان­گرایان، ضرورتاً به معنای نفی ارزش­های سنتی­تر که بر محتوای برنامه درسی و آموزشی مهارت­های اساسی تاکید دارد، نیست یکی از هدف­های مهم آموزش انسان­گرا، خوشکوفایی و رشد احساس­های مثبت درباره خود و اثربخشی است.

رویکرد اجتماعی – فرهنگی

رویکرد اجتماعی – فرهنگی، انگیزش بر مشارکت در جوامع عمل  تاکید می­ورزد. افراد برای حفظ هویت و روابط بین فردی­شان با اجتماع، در فعالیت­ها درگیر می­شوند. در رویکرد اجتماعی و فرهنگی به انگیزش مفهوم؛ هویت؛ مفهومی اساسی است.

در این رویکرد، انگیزش زائیده هویت، هویت زائیده مشارکت افراد است و چالش عمده در این جا اطمینان یافتن از این مساله است که همه دانش­آموزان، اعضای کاملاً مشارکت کننده اجتماع باشند .

رویکرد انتظار ضرب در ارزش

رویکرد انتظار ضرب در ارزش به وسیله اکلس، آدلر و میسی، و اکلس و ویگفیلد،  ارائه شده است و انگیزش را حاصل باورهای فرد درباره پیامدهای احتمالی رفتار و نیز ارزش مشوقی آن پیامدها می­داند این نظریه انگیزشی هم جنبه رفتاری دارد و هم جنبه شناختی.طبق این نظریه،افراد برای انجام تکلیفی برانگیخته میشوند که پیامدباارزشی داشته باشد وبرای انجام تکالیفی که پیامدهایش ارزشمند نباشد،انگیزه کمتری نشان میدهند.

رویکرد شناختی – اجتماعی

بنیان­گذار نظریه شناختی – اجتماعی، آلبرت بندورا، است. در نظریه شناختی – اجتماعی فرض بر این است که عوامل محیطی و فرآیندهای درونی مشترکاً رفتار را کنترل می­کنند. ظرفیت فوق­العاده انسان در استفاده از نماها او را قادر می­سازد تا رویدادها را در ذهن خود بازنمایی کنند، تجارب هشیار خود را تحلیل کند، با دیگران و در هر فاصله­ای از زمان و مکان ارتباط برقرار کند، به تخیل و طرح­ریزی و خلق آثار و امور بپردازد بندورا، می­گوید: عوامل شخصی ؛ ازجمله باورها، انتظارات، نگرش­ها، دانش، راهبردها و مانند این­ها,  رویدادهای محیطی , فیزیکی و اجتماعی و رفتارهای ؛ عملی و کلامی  فرد با یکدیگر تأثیر متقابل دارند و هیچ یک از این سه  جزء را نمی­توان جدا از اجزای یک دیگر به عنوان تعیین کننده رفتار انسان به حساب آورد. بندورا این تعامل سه جانبه را به صورت موقعیت نشان داده و آن را تعیین­گری متقابل ؛ جبر متقابل نامیده است.

رویدادهای محیطی بر رفتار تاثیر می­گذارند. رفتار محیط را تحت تاثیر قرار می­دهد، عوامل شخصی بر رفتار تاثیر می­گذارد و بالعکسروان­شناسان نظریه یادگیری اجتماعی می­گویند مردم به محیط اطراف خود پاسخ می­دهند، و اندیشه­های آن­ها از انگیزش آن­ها سرچشمه می­گیرد. اما در عین حال از طریق تفکر درباره آینده به تغییر محیط و رویدادهای محیطی می­کوشند، آن­ها معتقدند که انسان عنصر فعال است، به حل مساله می­پردازد، هوشمند است و دارای انتظارات و صاحب کنترل درونی است، اما درعین حال به موقعیت­های محیطی نیز حساس است و از آن­ها تاثیر می­پذیرد .

منبع

جلالی، فاطمه(1392)، راهبردهای یادگیری خودتنظیمی وباورهای انگیزشی با پیشرفت تحصیلی دانش­آموزان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی تربیتی،دانشگاه آزاداسلامی بندرعباس

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید