تاریخچه بیمه های باربری

طبق بررسی­های محققان و تاریخ نویسان احتمالاً چینی­ها اولین ملتی بوند که در سه هزار سال قبل از میلاد مسیح در بیمه باربری دریایی اصل تقسیم خطر را مراعات نمودند. به این ترتیب که زمانیکه کالایی را از طریق رودخانه حمل می­کردند. آنرا توسط چندین کشتی حمل می­کردند تا اگر یکی از کشتی­ها غرق شود بقیه کالاهای موجود در کشتی­های دیگر سالم به مقصد برسند.

دو هزار سال قبل از میلاد نیز در دوران هامورابی قوانینی برای حمایت کاروانها وضع شده بود به طوری که اگر در هنگام حمل کالاهای بازرگانی غارت، دزدی و یا حوادث دیگری پیش می­آمد خسارت ایجاد شده توسط عده­ای از اهالی شهر بابل جبران می­شد. در همین دوران در هندوستان نیز چنانچه فردی به یک مسافرت طولانی می­رفت پول قرض می­گرفت و بهره آنرا ؛ حدود ده درصد در ماه  می­پرداخت و اگر مسافرت در دریا نیز انجام می­شد بهره آن به حدود 20 درصد می­رسید. چون این میزان بهره از بهره معمولی 5 درصدی آن بیشتر بود می­توان نتیجه گرفت که نرخ بهره اضافی در واقع حق بیمه خطرات بوده است.

همچنین در مصر باستان صندوقهای تعاونی برای پرداخت هزینه­های کفن و دفن افراد وجود داشته است. در مدیترانه شرقی نیز حدود 700 تا 916 قبل از میلاد مسیح در لوان  قانونی تصویب شده بود که بر اساس آن زیان همگانی یک رسم بازرگانی دریایی شناخته شده بود و طبق آن خسارت وارده به یک نفر در حین سفر دریایی بین همه کسانی که کالایشان سالم به مقصد رسیده بود تقسیم می­شد.

تا حدود قرن­های چهارم و پنجم قبل از میلاد مسیح نیز همچنان مدیترانه شرقی مرکز تجارت جهان بود و وامهای دریایی بین بازرگانان رایج بود به این ترتیب که سرمایه­داران یونانی به صاحبان کشتی­­ها و کالاها وامی با نرخ بهره بیشتر از حد معمول می­دادند و در صورتی که کشتی و کالا سالم به مقصد می­رسید وام و بهره آنرا دریافت می­داشتند و اگر کشتی غرق می­شد وام دهنده حق استرداد وام را نداشت.همچنین طی اظهارات یک نویسنده به نام «لی­وی»  در کتابش در سال 215 قبل از میلاد دولت اسپانیا به دلیل نیاز به صادرات ناچار شد که مقرراتی وضع کند که طبق آن، خطرات دریا و خسارات وارده به کالاها را تقبل کند. امپراتور روم در سال 401 بعد از میلاد برای اینکه غلات مورد نیاز شهر را تأمین کند مقاطعه­کاران را به ساختن کشتی برای حمل و نقل غلات تشویق می­کرده و تمام خطرات ناشی از حوادث دریا را تقبل می­نموده است. البته پس از انحطاط امپراتوری روم تجارت خشکی و دریایی به شدت کاهش یافت و تا قبل از قرن 13 میلادی دیگر اثری از بیمه­گری در ایتالیا دیده
نمی­شود. در زمینه­های بیمه­های دریایی در قرون وسطی نیز در روم گروه­های تعاونی حرفه­ای مانند سازمان کمک به نظامیان بوجود آمد که هدف آنها کمک به نظامیان بازنشسته یا خانواده نظامیانی بود که در جنگ کشته می­شدند. در همان زمان مشکلات و خطراتی که برای کشاورزان و مالکان جزء پیش می­آمد و جان و مال آنها را تهدید می­کرد آنان را به این فکر وامی­داشت که خود را تحت حمایت مالکان بزرگ قرار دهند و از طریق تشکیل گروه­ها و اتحادیه­ها توانستند در مقابل خطرات امنیت بیشتری بدست آورند. این اتحادیه­ها بعداً گسترش یافتند و به شکل سازمان­های تعاونی در زمینه جبران خسارت زیان­دیدگان به فعالیت پرداختند. از جمله این اتحادیه­ها می­توان به اتحادیه دریانوردان دانمارک در قرن 12 اشاره کرد که طبق مقررات آن خسارت ناشی از حوادث دریانوردی هر یک از اعضا جبران می­شد.

در قرن 11 بازرگانان سواحل دریای آدریاتیک بر آن شدند تا خطرات ناشی از حمله دزدان دریایی را نیز در شمول مقررات زیان همگانی قرار دهند که از جمله این مقررات می­توان «مقررات دریایی ترانی» در سال 1063 و « مقررات دریایی ونیز» در سال 1255 را نام برد در همین زمان قرارداد دیگری بین دریانوردان ایتالیا مقرر شد بنام «زرمانیتی» یا «قرارداد کلی» که طی آن کلیه محموله یک کشتی بعنوان یک واحد غیر قابل تفکیک در نظر گرفته می­شد و در صورت وارد شدن خسارات به هر یک از اجزای آن کلیه افراد ذینفع در سفر باید آن را جبران می­کردند.

بسیاری از کارشناسان، یکی از عوامل مهم در بوجود آمدن بیمه، به شکل امروزی را ممنوعیت استفاده از وام دریایی بیان می­کنند. زیرا در قرن سیزدهم  « پاپ گرگوار نهم» کلیه معاملات رباخواری از جمله وامهای دریایی را ممنوع اعلام کرد. این امر سبب شد که تا مدتی روند تکامل بیمه­های دریایی با رکود مواجه شود و بازرگانان را بر آن داشت که مسأله وام دریایی را بصورت دیگری که مغایرت چندانی با قوانین مذهبی کلیسا نداشته باشد، مطرح کند. به این ترتیب که قراردادهای وام دریایی را تبدیل به قراردادهای فروش کردند یعنی در این میان صاحب مال یا کشتی نقش فروشنده را داشت و وام دهنده نقش خریدار، در صورتی که تعهد خریدار انجام می­گرفت که کشتی و کالا سالم به مقصد نمی­رسیدند و اگر سالم به مقصد می­رسیدند قرارداد فسخ می­شد و فقط فروشنده ، صاحب مال  مبلغی را به عنوان پاداش یا جایزه به خریدار ، وام دهنده می­داد بطوریکه پاداش قابل برگشت نبود. در ضمن مسأله پاداش با قوانین کلیسا مغایرتی نداشت و همانطور که مشخص است این شکل از قراردادها همانند قراردادهای بیمه کنونی بوده است.

برخی از نویسندگان  نیز معتقدند که بیمه به شکل امروزی آن ابتدا به فلاندر،شمال بلژیک  بوجود آمده است. ظاهراً در سال 1310 میلادی شخصی به نام « کنت دو بتون» بنا به تقاضای اهالی بروژ دفتر بیمه­ای تأسیس کرد که از طریق آن بازرگانان می­توانستند مال­التجاره خود را در معرض خطرات دریا و حوادث دیگر قرار داشت بیمه کنند و در مقابل مبلغ معینی را بصورت درصد بپردازند. عده­ای دیگر اعتقاد دارند که پرتغالی­ها اولین ابداع کنندگان بیمه بودند. زیرا فردیناند پادشاه پرتغال 1383-1367 میلادی بیمه تعاونی را برای مالکان کشتی­هایی که ظرفیت آنها بیش از 500 تن بود اجباری اعلام کرده بود.

نظریه دیگری وجود دارد که براساس آن پیدایش بیمه را به دریانوردان اسپانیایی و یهودیانی که از فرانسه اخراج شده و در ایتالیا استقرار یافته بودند نسبت می­دهند. لذا قویترین فرضیه به ابداع بیمه در ایتالیا برمی­گردد. طبق نوشته محققان، اولین قراردادهای بیمه را محققی به نام بنسا  در اوایل قرن چهاردهم میلادی در دفاتر تجاری بازرگانان فلورانس و ژن یافته است. به این ترتیب از اوایل این قرن بیمه به سرعت شروع به گسترش یافت. در قرن 15 میلادی، در پی کشف قاره آمریکا و توسعه تجارت دریایی به هند شرقی معاملات بیمه گسترش بیشتری پیدا کرد و دستورالعمل­های متعددی در زمینه بیمه در این قرن صادر شد که از جمله آنها می­توان زمان « فیلیپ بورگنی» در سال 1458 میلادی، فرمان « بارسلون» در سال 1468 و فرمان «ونیز» در سال 1468 را نام برد.

در قرن شانزدهم نیز به همان صورت بیمه مورد توجه بوده است و مقررات جدید در آن خصوص وضع شده است از جمله فرمان 1563 میلادی در بندر آنورس که متضمن شرایط عمومی بیمه­نامه حمل و نقل دریایی بود. در سال 1569 میلادی در ایتالیا کتابی تحت عنوان « شرح مسائل بیمه» به رشته تحریر درآمد. در اواخر قرن نیز در فرانسه مجموعه­ای تحت عنوان Guidon de la mer که یک فصل آن به بیمه حمل و نقل اختصاصی داشت منتشر شد. در قرن هفدهم میلادی تقریباً در بیشتر کشورهای اروپایی قوانین مدون بیمه وجود داشت: از قبیل قوانین میرلبورگ در سال 1600 میلادی، فرمان روتردام در سال 1604 میلادی، مجموعه قوانین سوئد در سال 1661 و فرمان مشهور 1681 در فرانسه راجع به بیمه دریایی .

در اواخر قرن هفدهم در سال 1696 میلادی قهوه­خانه­ای در شهر لندن وجود داشت که محل تجمع و گردهمایی بیمه­گران و بازرگانان بود . این قهوه­خانه به نام مالک آن ادوارد لویدز معروف بود. وی در سال 1697 نشریه­ای تحت عنوان اخبار لویدز منتشر می­کرد که در آن اخبار مربوط به تجارت و حوادث و اتفاقاتی که در طی مسافرتهای دریایی رخ داد و از طریق بازرگانان معروف خارج از کشور جمع­آوری می­شد، درج می­گردید. این مؤسسه در سالیان بعد نیز به فعالیت خود ادامه داد و هر روز بیمه­گران و تجار بیشتری را گردهم جمع­آوری می­کرد بطوریکه هنوز هم در لندن مؤسسه لویدز مشغول فعالیت بیمه است. گسترش و توسعه تجارت در اوایل قرن هجدهم سبب شد که فعالیت بیمه­گران فردی به علت عدم توانایی مالی کافی کم­کم رو به زوال برود و جای خود را به شرکت­ها و اتحادیه­های بیمه بدهد. که از جمله این شرکت­های بیمه و اتحادیه­ها می­توان به موارد زیر که همگی در قرن 18 و 19 تأسیس شد، اشاره کرد:

اتحادیه بیمه­گران لیورپول 1802، اتحادیه بیمه­گران و دلالان بیمه در گلاسکو 1818، که مرکزی برای عملیات بیمه­گری و دلالی بیمه­های باربری محسوب می­شده است. اتحادیه نجات­دهندگان 1856، اتحادیه نجات دهندگان لیورپول و گلاسکو که در سال 1857 از اتحادیه نجات­دهندگان منشعب شد. اتحادیه بین­المللی بیمه باربری که بعد از جنگ آلمان و فرانسه در سال 1871 در برلین تأسیس شد که در ابتدا کشورهای آلمان، اطریش، روسیه و سوئد عضو آن بودند ولی به تدریج به پیوستن کشورهای دیگر به آن تا سال 1927 تعداد کشورهای عضو آن به 20 عدد رسید، اتحادیه تعدیل کنندگان همگانی 1876 که هدف اولیه آن بکارگیری شیوه­های یکنواخت و متعارف برای تهیه صورت حساب خسارت باربری پس از اعلام زیان همگانی بود، انستیتوی بیمه­گران لندن 1884 که هدف آن ایجاد هماهنگی بین شرکت­های بیمه لندن و بررسی مسائل بیمه باربری در سطح بازار داخلی و بین­المللی بود و اتحادیه بیمه­گران لویدز 1909 که این اتحادیه نیز با همان اهداف انستیتوی بیمه­گران لندن تأسیس شد با گسترش و توسعه تجارت دریایی بین کشورهای مختلف اروپایی در سده­های 18 و 19 قوانین و مقررات خاصی برای تجارت دریایی و بیمه باربری در این کشورها بوجود آمد. با وجود اینکه بسیاری از این مقررات مشابه یکدیگر بودند گاهی اتفاق می­افتاد که بین بیمه­گران و بیمه­گذاران اختلافاتی بروز کند و این امر باعث صدمه خوردن به تجارت دریایی و بیمه باربری دریایی می­شد.0 همین امر باعث شد که کشورهای اروپایی برای حل مسائل مربوط به باربری دریایی مقررات یکسان و یکنواختی تدوین کنند تا از بروز اختلافات جلوگیری شود. به همین منظور اولین کنفرانس بین­المللی در سال 1860 در شهر گلاسکو تشکیل شد و پس از این سال نیز کنفرانسهای دیگری جهت تدوین مقررات بیمه باربری تشکیل گردید.

 تاریخچه پیدایش بیمه و بیمه باربری در ایران

بیمه به شکل حرفه­ای و امروزی آن اولین بار در سال 1269 هجری شمسی در کشور ما مطرح گردید. در این سال مذاکراتی بین دولت ایران سفارت روسیه به عمل آید و متعاقب آن امتیاز فعالیت انحصاری در زمینه بیمه حمل و نقل برای مدت 75 سال به یک فرد تبعه روس به نام لازار پولیاکف واگذار شد. نامبرده ظرف مهلت سه سالی که جهت آغاز فعالیت بیمه­ای برای وی در نظر گرفته شده بود قادر به تأسیس شرکت بیمه مورد نظر نگردید و به همین جهت این امتیاز از وی سلب شد. متعاقباً در سال 1298 هجری شمسی دو شرکت بیمه روسی به نامهای «نادژدا» و «کافکاز مرکوری» اقدام به تأسیس نمایندگی بیمه جهت بازدید و پرداخت خسارت در ایران نمودند.

آغاز فعالیت جدی در زمینه بیمه را می­توان سال 1310 هجری دانست زیرا در این سال قانون و نظامنامه راجع به ثبت شرکت­ها در ایران به تصویب رسید. متعاقب آن بسیاری از شرکت­های بیمه خارجی از جمله اینگستراخ، آلیانس، ایگل استار، یورکشایر، رویال، ویکتوریا، اتحادیه الوطنی، ناسیونال سوئیس و … اقدام به تأسیس شعبه یا نمایندگی در ایران نمودند.گسترش فعالیت شرکت­های بیمه خارجی، مسئولان کشور را متوجه ضرورت تأسیس یک شرکت بیمه ایرانی کرد و در شانزدهم شهریور ماه سال 1314 شرکت سهامی بیمه ایران با سرمایه بیست میلیون ریال توسط دولت تأسیس و  فعالیت رسمی خود را از اواسط آبان ماه همان سال آغاز نمود.

تأسیس شرکت سهامی بیمه ایران را می­توان نقطه عطفی در تاریخ فعالین بیمه کشور دانست زیرا از آن پس دولت با در اختیار داشتن تشکیلات اجرایی مناسب قادر به کنترل بازار و نظارت بر فعالیت مؤسسات بیمه خارجی گردید. دو سال بعد از تأسیس شرکت سهامی بیمه ایران یعنی در سال 1316 «قانون بیمه» در 36 ماده تدوین و به تصویب مجلس شورای ملی رسید. پس از آن نیز مقررات دیگری در جهت کنترل و نظارت بر فعالیت مؤسسات بیمه از طریق الزام آنها به واگذاری 25 درصد بیمه­نامه­های صادره به صورت اتکایی اجباری به شرکت بیمه ایران وضع شد و الزام به بیمه کردن کالاهای وارداتی و صادراتی و اموال موجود در ایران و ایرانیان مقیم کشور نزد یکی از مؤسسات بیمه که در ایران به ثبت رسیده­اند، بر استحکام شرکت­های بیمه افزود.

شرکت سهام بیمه ایران با حمایت دولت به فعالیت خود ادامه داد و این حمایت منجر به تقویت نقش این شرکت در بازار بیمه کشور و توقف تدریجی فعالیت شعب و نمایندگی­های شرکت­های بیمه خارجی گردید. به طوری که در سال 1318 بیش از 75 درصد از بازار بیمه­ای کشور در اختیار شرکت بیمه ایران قرار گرفت و پنج شرکت بیمه خارجی که در آن زمان در ایران فعالیت می­کردند. جمعاً موفق به کسب کمتر از 25 درصد از حق بیمه بازار شدند. این روند کماکان ادامه یافت تا اینکه در سال 1331 بر اساس مصوبه هیئت دولت کلیه شرکت­های بیمه خارجی موظف شدند جهت ادامه فعالیت خود در ایران، مبلغ 250 هزار دلار به عنوان ودیعه نزد بانک ملی ایران تودیع نمایندو پس از آن نیز منافع سالیانه خود را تا زمانی که این مبلغ به پانصد هزار دلار برسد بر آن بیفزایند. این تصمیم موجب تعطیل شدن کلیه نمایندگی­ها و شعب شرکت­های بیمه خارجی در ایران به استثناء دو شرکت بیمه «یوکشایر» و «اینگستراخ» گردید و شرایط را برای گسترش فعالیت شرکت­های بیمه ایرانی فراهم ساخت. اولین شرکت بیمه خصوصی ایرانی به نام «بیمه شرق» 1329 هجری شمسی تأسیس گردید. پس از آن تا سال 1343 به تدریج هفت شرکت بیمه خصوصی دیگر به نام­های آریا، پارس، ملی، آسیا، البرز، امید و ساختمان و کار به ترتیب تأسیس و به فعالیت بیمه­ای پرداختند.

همانطور که اشاره شد از سال 1316 کلیه شرکت­های بیمه موظف گردیدند 25 درصد از امور بیمه­ای خود را به صورت اتکایی اجباری به شرکت بیمه ایرانی واگذار نمایند. این واگذاری عمدتاً از طریق ارسال لیست­هایی به نام «بردرو» که حاوی اطلاعات راجع به بیمه­نامه­های صادره و خسارت­های پرداخت شده توسط این شرکت­ها بود، انجام می­گرفت. بدیهی است ارائه اطلاعات به شرکت بیمه رقیب هیچگاه نمی­توانست مورد رضایت و علاقه شرکت­های بیمه واگذارنده باشد. از سوی دیگر با افزایش تعداد شرکت­های بیمه ضرورت اعمال نظارت بیشتر دولت بر این صنعت و تدوین اصول و ضوابط استاندارد برای فعالیت­های بیمه­ای به منظور حفظ حقوق بیمه­گذاران و بیمه­شدگان احساس می­گردید. به همین جهت در سال 1350 «بیمه مرکزی ایران» به منظور تحقق اهداف فوق تأسیس شد. در قانون تأسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه­گری چنین آمده است.

به منظور تنظیم و تعمیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایت بیمه­گذاران و بیمه­شدگان صاحبان حقوق آنها، همچنین به منظور اعمال نظارت دولت بر این فعالیت، مؤسسه­ای به نام بیمه مرکزی ایران طبق این قانون به صورت شرکت سهامی تأسیس می­گردد.بیمه مرکزی طبق این قانون از دو بخش تشکیل شده است: در بخش اول، سازمان، ارکان، تشکیلات، وظایف و نحوه اداره بیمه مرکزی ایران تعیین گردیده و در بخش دوم ضوابط مربوط به نحوه تأسیس و فعالیت شرکت­های بیمه، ادغام، انحلال و ورشکستگی آنها مشخص شده است.تأسیس بیمه مرکزی ایران، قوام بیشتری به صنعت بیمه کشور داد. ازآن پس «شورای عالی بیمه» که یکی از ارکان بیمه مرکزی ایران می­باشد. ضوابط و مقررات مختلف را در رابطه با نحوه انجام عملیات بیمه­ای در کشور و نرخ و شرایط انواع بیمه­نامه­ها تصویب نمود.

رشد سریع اقتصادی ناشی از افزایش قیمت و به تبع آن حجم سرمایه­گذاری­ها موجب توسعه بازار بیمه کشور در دهه 1350 گردید و مجدداً شرکت­های بیمه خارجی علاقمند به سرمایه­گذاری در ایران نمود. به طوریکه در سال­های 1353 و 1354، چهار شرکت بیمه جدید به نام­های تهران، دانا، حافظ، ایران و آمریکا (توانا) با مشارکت سرمایه­گذاری خارجی تأسیس گردیده و به این ترتیب تعداد شرکت­های بیمه ایرانی به عدد سیزده رسید.پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1358 کلیه شرکت­های بیمه خصوصی، ملی گردیده و اداره آنها به دولت سپرده شد. همچنین پروانه نمایندگی شرکت­های بیمه یورکشایر و اینگستراخ که تا این سال فعالیت داشتند، لغو شد.

در سالهای 1360 و 1361 صدور بیمه­نامه در ده شرکت بیمه ملی شده و به نام­های امید، شرق، پارس، آریا، ساختمان و کار، تهران، حافظ، دانا، ملی و توانا متوقف گردید و تنها سه شرکت بیمه ایران، آسیا و البرز به فعالیت جاری خود ادامه دادند. در سال 1367 به موجب قانون اداره امور شرکت­های بیمه، مالکیت سهام شرکت­های بیمه آسیا و البرز به دولت منتقل شد و ادغام ده شرکت بیمه دیگر، شرکتی دولتی به نام بیمه دانا شرکت گرفت تا منحصراً در زمینۀ بیمه­های اشخاص فعالیت نمایند.در راستای ابلاغ دستور خصوصی سازی و اجرای اصل 44 قانون اساسی از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران شرکتهای بیمه نیز به سمت خصوصی سازی پیش رفتند .

در سال جاری تا تاریخ 26/03/1393 با احتساب شرکتهایی که در مناطق آزاد به فعالیت می پردازند تعداد 29 شرکت بیمه به نام های بیمه آسیا ، البرز ، دانا، معلم،پارسیان ، کار افرین ، سینا، توسعه ، رازی، سامان ، دی ، ملت ، نوین ، پاسارگاد ، میهن ، کوثر ، ما ،آرمان ،تعاون ، سر مد،  اتکایی ایرانیان ، اتکایی امین ، حافظ ، امید ، ایران معین ، بیمه متقابل کیش ، آسماری ، بیمه متقابل اطمینان بعنوان شرکت های بیمه خصوصی و فقط شرکت بیمه ایران بعنوان تنها شرکت بیمه دولتی در کشور مشغول به فعالیت بیمه گری می باشند .

منبع

شرفی،سهیلا،(1393)، تاثیر دزدی دریایی در بیمه های باربری و راهکار های مقابله با آن،پایان نامه کارشناسی ارشد،مدیریت بازرگانی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید