« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »امانت بین کتابخانهای در ایران
طرح امانت بین کتابخانهای در ایران برای نخستین بار در بیستم آذر ماه 1348 در جلسه‌ای با حضور جمعی از نمایندگان کتابخانههای کشور در قالب آیین نامه‌ای پیشنهاد شد و اجرای آن در همان سال توسط مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران آغاز گردید. در این جلسه مقرر شد که این طرح به مدت یک سال به‌طور آزمایشی بین تعداد محدودی از کتابخانهها به اجرا درآید. گسترش این طرح، در جلسه فوق پیش‌بینی شده بود و در طی یک سال دوره آزمایشی نیز مواردی پیش آمد که مشارکت کتابخانههای شرکت‌کننده در طرح، پاسخ‌گوی نیازها نبود و می‌بایست از کمک سایر کتابخانهها نیز استفاده میشد. طبق آیین نامه، این طرح که توسط مرکز اسناد ومدارک علمی ایران تنظیم شده بود،این مرکز بعنوان مرکز رابط بین کتابخانهها عمل می‌کرد .
طرح امانت بین کتابخانهای با عنوان ؛ طرح امین از نیمه دوم سال 1379 به اجرا درآمد. با عضویت در این طرح، کتابخانهها میتوانند منابع موجود در دیگر کتابخانهها را به امانت گیرند و یا از آنها تصویر تهیه کرده و در ازای خدماتی که از دیگر کتابخانهها دریافت میدارند، هزینه پرداخت کنند. بدین شکل، علاوه بر اینکه کتابخانه درخواستکننده موفق به تأمین نیاز اطلاعاتی خود میشود، بخشی از انگیزههای لازم برای همکاری کتابخانه ارائه کننده خدمات نیز فراهم میآید. به منظور بالا بردن اطمینان از جایگزینی مدارک گم شده و خسارت دیده، کتابخانهها وجهضمانتی را به صورت سپرده نزد مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران میسپارند. بر اساس این آییننامه کلیه کتابخانههای دانشگاهها و مراکز آموزش عالی و پژوهشی سراسر کشور میتوانند در این طرح شرکت کنند و در این صورت موظفند بر اساس مقررات و ضوابطی که توسط این مرکز تعیین میشود، عمل کنند.
در این آییننامه، ازدو نوع کتابخانه رابط ووابسته،یک مرکز هماهنگ‌کننده وهمچنین بهامهر نام برده شده است:
- کتابخانه رابط: کتابخانهای است که وظیفه درخواست و تهیه اصل یا تصویر مدارک را از دیگر کتابخانههای رابط برای کتابخانههای وابسته از سوی دیگر کتابخانههای رابط را عهدهدار است.
- کتابخانه وابسته: کتابخانهای است که از طریق کتابخانه رابط خود به درخواستهای متقاضیان خود و درخواستهای رسیده از سایر کتابخانهها پاسخ میدهد.
- بهامهر: برگی است بهادار برای پرداخت هزینه خدمات امانت بین کتابخانهها که توسط مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران منتشر میشود. و تنها کتابخانههای رابط عضو طرح میتوانند در چارچوب مقررات طرح از آن خریداری کرده و یا به آن بفروشند.
امانت بین کتابخانهای در سایر کشورها
ایالات متحدۀ آمریکا
نظام امانت بین کتابخانهای به شیوه‌ی جدید، با پیشرفت حرفه‌ی کتابداری در آمریکا در اواخر قرن نوزدهم شکل عملی به خود گرفت. در سال 1876، ساموئل گرین در برنامه‌ای به سردبیر مجله‌ی کتابداری، پیشنهادی مبنی بر اتکای کتابخانهها به یکدیگر در برآوردن نیاز مراجعان ارائه داد که بر اساس آن کتاب‌های یک کتابخانه برای مدت کوتاهی می‌تواند به مراجعان کتابخانه‌ی دیگر امانت داده شود. دهه‌ی 1890، شاهد آغاز برنامه‌های عمدۀ همکاری بین کتابخانهها در سطح آمریکا بود. در سال 1898 انجمن کتابداری آمریکا شروع به انتشار کارت‌های تحلیلی به عنوان یک برنامۀ مشترک فهرست‌نویسی و نمایه‌سازی نمود. در سال 1899، طرح ایجاد یک کتابخانه‌ی امانت دهنده به سایر کتابخانهها مطرح و کتابخانه‌ی کنگره با یک کتابخانه مستقل برای این منظور پیشنهاد گردید. در سال 1913، انجمن کتابداران آمریکا همایشی در زمینه خدمات امانت بین کتابخانهای برگزار کرد که منجر به تصویب قانون امانت بین کتابخانهای در سال 1916 گردید. در حال حاضر، کتابخانههای ایالات متحده طیفی غنی و متنوع از خدمات و مجموعه‌ها را عرضه می‌کنند. هر چند این کتابخانهها اغلب به لحاظ حوزه‌ی عمل با یکدیگر تفاوت دارند، لیکن همه‌ی آنها از نظر مهم شمردن دسترسی مراجعان خود به منابع مورد نیاز و هزینه‌های مربوط به آن اتفاق نظر دارند. این کتابخانهها دارای سابقه عمیق در اشتراک منابع هستند که اغلب در قالب هم‌سرمایگان کتابخانهای مطرح میشود. در بیشتر موارد، عوامل جغرافیایی در شکل گیری کنسرسیوم یا همان هم‌سرمایگی نقش مهمی دارد. در برخی از کنسرسیوم‌ها، ارائه خدمات امانت به دیگر کتابخانههای عضو کاملاً محدود شده و تنها اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی را در بر میگرفت وحتی در پاره‌ای از موارد،امانت گرفتن مواد از این هم محدودتر میشد.
کد امانت برای ایالات متحده، توسط کمیته امانت بین کتابخانهای:
انجمن کتابخانههای آمریکا که در سال 1994 خدمات مرجع را تصویب نموده بود، مجدداً در سال 2001 توسط هیئت مدیران مورد تجدید نظر قرار داد. تصویب این کد یکی از اهداف کتابخانههای آمریکا بود که زمینه امانت بین کتابخانهای را بوجود آورد. با این کد می‌خواهد بیان نماید که اشتراک گذاری مواد کتابخانهای، یک عنصر جدایی ناپذیر در ارائه خدمات امانت بین کتابخانهای است. و معتقد است چنین تبادلی به تشویق عمومی منجر میشود. در ارائه خدمات با کیفیت، کتابخانهها وظیفه دارند برای بدست آوردن مواد و نیازهای اطلاعاتی کاربران، پاسخگو باشند. امانت بین کتابخانهای بصورت الکترونیکی برای بدست آوردن مواد از تمام کتابخانهها ضروری است. در این بین، اثر بخشی سامانه امانت بین کتابخانهای ملی بستگی به مشارکت کتابخانهها در انواع مختلف دارد. این کد جهت ایجاد اصولی است که درخواست مواد از کتابخانه را به صورت امانت آسان می‌نماید. در این کد , مواد شامل: کتاب، مواد سمعی و بصری و دیگر اقلام برگشت پذیر و همچنین، کپی از مقالات مجلات می‌باشد. تعریفی که در این اثر از امانت بین کتابخانهای شده است: امانت بین کتابخانهای روند درخواست منابع از دیگر کتابخانه است که برای بدست آوردن مواد از کتابخانهای که امکان دسترسی به منابع اطلاعاتی موجود نیست، را بتوان فراهم آورد. اصول و راهبردهای این روش، انجام معاملات امانت بین کتابخانهای با کتابخانههای خارج از ایالات متحده است که توسط فدراسیون بین المللی انجمن‌های کتابداری و مؤسسات بین المللی اداره میشود. که این اصول عبارتند از:
- سیاست قرض گرفتن در کتابخانه جهت حفظ و در دسترس قرار دادن منابع برای کاربران است
- مسئولیت کتابخانه در اطمینان دادن به کاربر از محرمانه بودن درخواستش است
- بطور مستقیم کتابخانهها به عرضه آی. ال. ال برخی از کتابخانهها در اجازه درخواست به کاربران برای شروع درخواست‌ها از کتابخانه توسط آنان آغاز میشود
- مواد درخواست شده به طور کامل و با دقت بوسیله کتاب‌شناختی دنبال میشود
- درخواست کتابخانهها باید با سیاست‌های بالقوه کتابخانهها تأمین شوند
- درخواست امانت بین کتابخانهای به صورت الکترونیکی منتقل میشود
- درخواست خدمات کپی، از کتابخانه باید مطابق با قانون حق مؤلف ایالات متحده ؛با عنوان 17 کد ایالات متحده و رهنمودهای آن همراه باشد .
پروژۀ امانت بین کتابخانهها و تحویل مدرک در آمریکای شمالی:
امانت بین کتابخانهها بوسیله انجمن کتابخانههای تحقیقاتی حمایت می‌شوند، و در جستجوی راه‌هایی برای افزایش کیفیت و سرعت امانت بین کتابخانهها هستند. کتابخانههای تحقیقاتی مسئولیت نگهداری و تأمین مجموعه «هسته» که نیازهای فوری را با تأکید ویژه برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی پاسخ می‌دهند را بر عهده دارند و در همین زمان سایر کتابخانهها مسئولیت گسترش مجموعه‌های «پیرامون» در محیط‌های انتخاب شده را عهدهدار می‌باشند. این کتابخانهها باید به نیاز ائتلاف‌ها نیز پاسخ دهند. تعریف این که کدام کتابخانه «هسته» و کدام کتابخانه «پیرامون» است در موقعیت طرح‌های همکاری مهم است. در بازنگری ادبیات مرتبط با فراهم‌آوری مشترک دو مورد قابل توجه به چشم می‌خورد: نخست آنکه، توافقی دررابطه با گستره توافقات و تعداد عواملی که باید این راه را به سمت موفقیت هدایت کنند وجود ندارد. دومین مورد، بی‌میلی بسیاری کتابخانهها در مورد پذیرش یک نظریه واحد به معنای این که« تنها یک مدل موفقیت مورد قبول، وجود دارد» است.توافق روی یک مدل واحد در موفقیت اشتراک منابع اهمیت دارد. بطورعام برنامه‌های اشتراک منابع و بطور خاص فعالیت‌های مجموعه‌سازی مشترک،بدون توجه به اولویت مجموعه‌های محلی به نتیجه نمیرسند.
مکزیک
مکزیک یکی از معدود کشورهای آمریکای لاتین است که دارای سامانه امانت بین کتابخانهای پیشرفته است. بیشتر کاربران این سامانه را بخش آموزش عالی این کشور تشکیل میدهد. طرح امانت بین کتابخانهای آمریکا- مکزیک یکی از موفق‌ترین برنامه‌های آی. ال. ال، است که از سال 1989 در بین تعدادی از کتابخانههای مکزیک و آمریکا در حال اجراست .
انگلستان
در حال حاضر، مرکز تهیه‌ی مدارک کتابخانه‌ی بریتانیا مهمترین سازمانی است که در سراسر جهان در زمینه‌ی امانت بین کتابخانهای فعالیت دارد. این مرکز در ژوئیه‌ی سال 1973 و از ادغام دو کتابخانه‌ی مهم انگلستان یعنی ان. سی. ال، و ان. ال. ال، به وجود آمد، قادر به تهیه‌ی بیش از 80 درصد عناوین موجود در بانک‌های اطلاعاتی مقالات است. در حال حاضر، کاربران میتوانند با استفاده از یک شناسه کاربری مخصوص و از طریق صفحات وب این مرکز به متن مجلات، کنفرانس‌ها، گزارش‌ها، پایان نامه‌ها و مواد اطلاعاتی دیگر دسترسی داشته باشند .
در خدمات امانت بین کتابخانهای و تحویل مدرک در انگلستان چهار گرایش در این حوزه وجود دارد: خدمات امانت بین کتابخانهای بین المللی، رشد ابزارهای دسترسی به منابع اطلاعاتی و دسترسی پیوسته به متن کامل مقالات، مسائل مربوط به امانت تک نگاشت‌ها، و حرکت به طرف خدمات تحویل مدرک پیوسته. خدمات تحویل مدرک الکترونیکی سیر رو به رشدی دارد. در صورتی که امانت بین کتابخانهای در زمینه‌هایی با مشکل مواجه شده است .
استرالیا
در سالیان اخیر، تغییرات زیادی در کتابخانههای دانشگاهی استرالیا رخ داده که مهمترین آنها فاصله گرفتن از مواد اطلاعاتی چاپی و حرکت به سوی مواد اطلاعاتی الکترونیکی است. در هر حال، علت این امر تنها ظهور پیشرفت‌های چشمگیر در عرصه فناوری اطلاعات نیست، بلکه فشار ناشی از محدودیت‌های مالی برای تهیه همه‌ی منابع اطلاعاتی لازم و تأمین نیازهای اطلاعاتی کاربران کتابخانهها از دیگر دلایل این دگرگونی محسوب میشود. استرالیا، دارای سنت و پیشینه‌ای غنی در زمینه امانت بین کتابخانهای به ویژه در حیطه‌ی کتابخانههای دانشگاهی است. شهرت سیستم آی. ال. ال استرالیا در دنیا بیشتر به دلیل همکاری‌های داوطلبانه‌ی مؤسسات آموزشی این کشور در زمینه‌ی اشتراک منابع است. فعالیت‌های امانت بین کتابخانهای در استرالیا تا اواخر دهه‌ی 1970 بیشتر بر امانت اصل مدرک از یک کتابخانه به کتابخانه‌ی دیگر استوار بود. در حال حاضر، طرح‌های زیادی در زمینه امانت بین کتابخانهای با مشارکت کتابخانه ملی استرالیا و با اهداف مشابه در این کشور در حال اجراست که مهمترین آنها عبارتند از:
- طرح مدیریت هماهنگ امانت بین کتابخانهای،
- نرم افزار تحویل مدارک الکترونیکی مشترک
- امانت بین کتابخانهای.
هندوستان
هند از پیشگامان عرصۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی به شمار می‌رود و دهلی مرکز اصلی منابع اطلاعاتی این کشور است. این منابع اطلاعاتی به طور عمده در آرشیوها، مراکز اسناد و اطلاع‌رسانی و در کتابخانههای مختلف این کشور قرار دارد. با این حال، کتابخانههای هند در عصر انفجار اطلاعات برای دسترسی و بازیابی اطلاعات مورد نیاز کاربران خود به خوبی تجهیز نشده‌اند، زیرا آنها نیز مانند سایر کتابخانههای دنیا با محدودیت‌های مالی و فیزیکی مواجه هستند.
دانمارک
دانمارک از لحاظ وسعت، حتی در مقایسه با کشورهای اروپائی، کشور بسیار کوچکی است. ولی آنقدر کوچک نیست که هر فردی از اهالی دانمارک بتواند مستقیماً به کتابخانههای سراسر کشور دسترسی داشته باشد. در حال حاضر در حدود چهارصد کتابخانه‌ی تحقیقاتی در دانمارک وجود دارد. تقسیم موضوعات بین کتابخانههای تحقیقاتی بر مبنای توافق قدیمی انجام گرفته است و بمنظور ایجاد اتحاد بیشتر بین آنها، اداره‌ای تأسیس شده است. حدود فعالیت این اداره، کتابخانه سلطنتی دانمارک و کتابخانه دانشگاه کپنهاک است. و نیز نظارت بر فعالیت‌های مشترک کتابخانههای تحقیقاتی نظیر انتشار فهرستگان سالانه کلیه‌ی متون و مجموعه‌های خارجی کتابخانههای تحقیقاتی را به عهده دارد و همچنین دفتر مرکزی مبادله انتشارات بین المللی در همین اداره است. این اداره نه تنها در زمینه‌ی امانت بین کتابخانهها بلکه از جهت دیگر، همکاری بسیار نزدیک بین آنها وجود دارد. در سال 1963 وزارت فرهنگ کمیته تخصصی برای تقویت ارتباط بین کتابخانههای عمومی و کتابخانههای تحقیقاتی برگزید. که وظیفه‌اش توسعه و ترویج همکاری بین کتابخانهها در زمینه امانت بود. پیوستن کتابخانهها به صورت یک شبکۀ بزرگ، نتایج نیکویی از لحاظ همکاری، هماهنگی، مدیریت صحیح و خدمات بهتر ببار آورده است. و شیوه‌ی امانت بین کتابخانهها، امانت گیرندگان را در هنگام نیاز به متون و منابع تخصصی، بدون توجه به محل سکونت آنها، به طور یکسان بهره مند ساخته است .
منبع
مهری،فریبا(1392)، راهکارهای ایجاد طرح‌های همکاری ؛امانت بین کتابخانهای، اشتراک منابع در کتابخانهها،پایان نامه کارشناسی ارشد،کتابداری واطلاع رسانی،دانشگاه آزاداسلامی همدان
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید