« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »اشتراک منابع
اشتراک منابع یکی از نخستین زمینه‌های همکاری بین کتابخانه‌هاست. باید به این نکته نیز توجه داشت که اشتراک منابع برای موفقیت خود، مستلزم به کارگیری ابزارها و وسایل کمکی دیگری نیز هست؛ ابزارهایی چون فهرست مشترک، فهرست مجله‌های مشترک و ابزارهایی برای تعیین مکانی که هر یک از منابع در آن جای دارد. مصوبه سال 1979 کنفرانس کاخ سفید در زمینه خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی در مورد ایجاد شبکه‌ها، وضعیت امر اشتراک منابع را به اختصار چنین بیان میکند: در عصر انفجار اطلاعات و با پیشرفت فناوری جدید، بالا رفتن سریع هزینه‌های منابع مورد نیاز و عدم تناسب گسترده بین منابع موجود به علت موقعیت جغرافیایی یا وضعیت اقتصادی- اجتماعی، اشتراک منابع الزامی است .
این به اصطلاح انفجار اطلاعات، موجب افزایش بسیار زیاد انواع گوناگون مدارک و اخیراً توسعه سریع خدمات گردیده است که با استفاده از فناوری جدید، دستیابی مستقیم به اطلاعات را بدون توسل به خدمات سنتی کتابخانهها، امکان‌پذیر می‌سازد. به هر حال، امروزه معلوم شده است که تنها کتاب و رسانه‌های ارتباطی دیگر، بلکه تخصص کارکنان، امکانات فنی و فیزیکی نظام‌ها و شبکه‌ها، که یک مجموعه را تشکیل می‌دهند نیز در زمره منابع کتابخانهای هستند که می‌توان آنها را به اشتراک گذاشت. البته، دلیل عمده اشتراک منابع کتابخانهها، مراکز اسناد و سازمان‌های مشابه، یاری رساندن به این مراکز در تأمین نیاز مراجعان به انواع گوناگون مدارک، کتاب، پیایندها و اطلاعات است. رسانه‌های ارتباطی، مانند بسیاری از چیزهای دیگر در جامعه ما و پیچیدگی آن، تنها زمانی واقعاَ مفید خواهد بود که به وسیله نظام ارتباطی مناسبی به یکدیگر مرتبط باشند.
مواد کتابخانهای، واضح‌ترین شکل منابع قابل اشتراک به شمار می‌آیند. خوشبختانه تقاضا برای اطلاعات و همچنین عرضه آن نشانگر توسعه اقتصادی است، اگرچه معمولاً تقاضا سریع‌تر از عرضه رشد میکند. با این حال، اشتراک منابع برای بسیاری از مردم، مؤسسات و کتابداران آنها مفهومی ناآشناست. سال‌های متمادی تصور بر این بوده که تقریباً توانمندی و کارایی کتابخانهها برای رفع نیاز مراجعان، به طور کلی به حجم مجموعه‌های آنها بستگی دارد. این امر بویژه در مورد کتابخانههای بزرگ دانشگاهی که اهداف تحقیقاتی دارند، مصداق داشته است.
با در نظر گرفتن مناسبات مشترک بین رشته‌های گوناگون علمی نیز وجود همبستگی و ارتباط نزدیک بین شاخه‌های موضوعی از ضروریات است و این امر می‌تواند منجر به تشکیل مراکزی متشکل از گروه‌های تخصصی شود. اشتراک منابع و اطلاعات بین مراکز اطلاعاتی و کتابخانههای یک کشور، در مجموع سبب بالا رفتن سطح خدمات اطلاعاتی خواهد شد. هر چند این هدف در سطح ملی با ایجاد شبکه بین مراکز تا حدودی تحقق خواهد یافت ولی پیشرفت آن نیاز به همکاری و هماهنگی بین مراکز تخصصی در سطح منطقه‌ای و بین کشورهای همسایه دارد. شناسایی منابع اطلاعاتی کشورهای همسایه و ایجاد ارتباط متقابل بی شک دربردارنده فوایدی برای همه آنهاست. نمونه‌ای از این کوشش‌های جمعی، انتشار فهرست مشترک پیایندها و نشریات ادواری در کتابخانههای منطقه‌ای است که در جهت اشتراک منابع و شبکه‌ای کردن کتابخانهها و مراکز اطلاعاتی، در جهت نیاز درخواست کنندگان خواهد بود .
اشتراک منابع یکی از صورت‌های همکاری بین کتابخانهای در زمینه مجموعه است که در نتیجه تجدید ساختار مجموعه‌سازی سنتی و تغییر در فلسفه مالکیت مجموعه ایجاد شده است. اشتراک منابع به فعالیت‌هایی اطلاق میشود که بر اساس یک توافق رسمی یا غیررسمی میان گروهی از کتابخانهها برای اشتراک مجموعه‌ها، اطلاعات، امکانات، نیروی انسانی، و نظایر آن در جهت تأمین منافع کاربران و کاهش هزینه‌های مجموعه‌سازی انجام میشود این توافق ممکن است در زمینه سفارش و خرید منابع اطلاعاتی باشد که در این صورت با عنوان مجموعه‌سازی تعاونی مطرح میشود .
شاید بتوان گفت اشتراک منابع در کتابخانهها راهگشای بسیاری از مشکلات کمبود اطلاعات باشد. ممکن است در وهله اول این مهم به نظر نیاید که اصولاَ چه نیازی به اشتراک گذاری منابع است، در حالی که از محیط وب براحتی می‌توان اطلاعات مورد نظر را بدست آورد.این مسئله تا حدودی درست به نظر می‌رسد، در صورتیکه در عمل چنین نیست. زیرا که از محیط وب کمتر از کتابخانه می‌توان به اطلاعات دسترسی داشت. به دلیل اینکه در کتابخانه منابع اطلاعاتی به سهولت در اختیار افراد قرار می‌گیرد. که به شکل کتاب، مجله یا هر منبع اطلاعاتی دیگری که نیاز آنان را برآورده می‌نمایند، یافت میشود. در اینجاست که اهمیت و ضرورت اشتراک منابع را می‌توان درک نمود و به این مهم دست یافت که امروزه با توجه به رشد اطلاعات در محیط مجازی و الکترونیکی باز هم آن طور که باید در بعضی مواقع نمی‌توان به نیاز اطلاعاتی خود رسید.
و در اینجا وجود منابع قابل لمس، کتاب‌ها، مجله‌ها و نشریات علمی که به صورت چاپی در اکثر کتابخانهها موجود می‌باشد، احساس میشود. با اشتراک گذاری این منابع می‌توان خلاء‌های ناشی از کمبود اطلاعات را در کتابخانهها جبران نمود. اشتراک منابع یکی از عوامل همکاری و امانت بین کتابخانهای می‌باشد و کتابخانههایی که در این زمینه در یک شبکه مشترک می‌شوند هم از نظر هزینه‌های خرید منابع اطلاعاتی و هم از نظر هم‌پوشانی امکانات و تجهیزات کتابخانهای یکدیگر را یاری می‌رسانند. همانطور که گفته شد اگر اشتراک منابع جنبه‌ای از ارائه خدماتی باشد که در آن مشتری کتابخانه، محور است و نه مواد و منابع، لازم می‌آید تا قبل از راه‌اندازی ترتیبات اشتراک منابع، نیازهای مراجعان، خدمات ارائه شده و خدماتی که باید ارائه شود مورد بررسی قرار گیرد. کتابخانههایی که از نقطه نظر همکاری و امانت بین کتابخانهای مورد بررسی قرار میگیرند، راهی به سوی تعاون و همکاری در پیش میگیرند، تا موجبات نظام همکاری بوجود آید.
نکات اساسی در طرح‌های اشتراک منابع
- کتابخانههایی در این طرح انتخاب شوند که دارای بیشترین اشتراک موضوعی باشند
- کتابخانههایی انتخاب شوند که ترجیحاً در یک منطقۀ جغرافیایی واقع شده باشند
- کمیتهای متشکل از نمایندگان تمامی کتابخانههای عضو تشکیل گردد
- موضوعات اصلی و فرعی مورد نیاز هر کدام از اعضاء تعیین شود
- در مورد ادواریها، هم‌پوشانی آنها توسط کمیته تعیین گردد
- منابع اطلاعاتی در هر زمینۀ موضوعی مشخص گردد ، در مورد ادواریها
- با توجه به اولویتهای موضوعی، هر مرکز عهدهدار تهیۀ منابعی گردد که برای سازمان مادر در اولویت است. یا هسته محسوب میشود
- آیین نامهای تدوین گردد که در آن وظایف هر کدام از اعضاء به دقت تعریف گردد و این آیین نامه توسط مقامات مسئول هر یک از اعضاء امضا گردد
- تا حد ممکن از تواناییهای فناوری اطلاعات و ارتباطات برای مبادلۀ اطلاعات استفاده گردد .
همانطور که در قسمت نکات اساسی در مورد طرح‌های اشتراک منابع اشاره شد، اشتراک گذاری منابع بجز کتاب‌ها در نشریات ادواری می‌باشد. در این بین اگر برنامه‌ریزی دقیق انجام شود و به صورت جدی به این مسئله پرداخته شود، کتابخانهها علاوه بر کتاب‌ها و منابع چاپی، به نشریه‌ها و مجله‌های علمی گوناگون نیز مجهز می‌شوند. و از طریق اشتراک گذاری نشریه‌ها این امکان برای پژوهشگران بوجود می‌آید که در سطح نامحدود بتوانند از آن استفاده نمایند که در نهایت به تولید علم توسط آنان منجر خواهد شد.
جایگاه اشتراک منابع در توسعه خدمات کتابداری و اطلاع رسانی
در میان مصالح هر نهاد برنامه‌ریزی و هماهنگ کننده خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی، اشتراک منابع جایگاه ویژه‌ای دارد. اول این که مفهوم کلی برنامه‌ریزی خدمات ملی، اشتراک منابع را تا حدودی مطرح میکند. زیرا که همه انواع منابع کتابداری و اطلاع‌رسانی هر کشور، در محدوده‌ای معین به عنوان منابع ملی تلقی میشود. محدودیت‌ها ابتدا ناشی از این واقعیت است که تقریباً تمام خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی سازمانی و عمومی، در اصل برای مشتریان خاصی تدارک میشود که منافع اصلی آنان باید حفظ شود. این محدودیت‌ها همچنین به عوامل فیزیکی و عملی موجود دیگر، بخصوص به محدودیت‌های دستیابی ناشی از خدمات پست، ارتباط از راه دور، و حمل و نقل مربوط میشود. سایر محدودیت‌های ناشی از ملاحظات جغرافیایی، اختلاف‌های زبانی، و گاهی اوقات فقدان تسهیلات محلی جهت دسترسی می‌باشد. علاوه بر آن، محدودیت دستیابی به دسته‌های خاصی از مواد طبقه بندی شده و محرمانه نیز همیشه وجود دارد و همه تدارکات برای دستیابی باید شامل تأمین ایمنی نسبی برای مواد اطلاعاتی باشد.
اشتراک منابع به معنای نادیده گرفتن این حقیقت نیست که راه‌اندازی آنها ممکن است با مشکل مواجه شود و همیشه با موفقیت روبه‌رو نباشد. روش‌های دیگر برای تدارک خدمات مورد نیاز و تأثیر عدم موفقیت در ارائه این خدمات از طریق اشتراک منابع باید مورد بررسی قرار گیرد. یک حسن عمده ایجاد آن، انگیزه و آموزش مداوم کتابداران است که با نظام همکاری بین کتابخانهای آشنایی لازم را داشته باشند. با این حال اشتراک منابع در جهت توسعه کتابخانهها امری اجتناب ناپذیر است که اگر با دقت به آن نگریسته شود، کتابخانهها روبه گسترش میروند. هنگامی که در بین کتابخانهها این تصور بوجود آید که همکاری و اشتراک منابع در بین آنان موجب ایجاد یک هماهنگی کارآمد میشود و کاربران آنان می‌توانند با اطمینان از اینکه وقتی به کتابخانه مراجعه می‌کنند و برای انجام تحقیقات مشکلی در تهیه منابع نخواهند داشت، این رغبت و تمایل در آنها پدید می‌آید تا به مجموعه کتابخانه از گذشته بیشتر بها بدهند. و در این صورت است که منابع اطلاعاتی در سطح گسترده مبادله میشود و بجای اینکه کتاب‌ها و منابع خواندنی در بین قفسه‌های یک کتابخانه بدون استفاده بمانند، در دسترس مراجعان قرار میگیرند.
با این عمل می‌توان منابعی را که بیشتر مورد نیاز مراجعان و استفاده‌کنندگان است را در مجموعه قرار داد و بار معنایی کتابخانه را به عنوان مرکزی جهت انجام امور تحقیقاتی و پژوهشی افزایش داد. و از کتابخانهها با عنوان مراکز مدیرت دانش هر چه بهتر بهره‌برداری نمود. معمولاً کتابخانههایی همکاری و اشتراک گذاری منابع با یکدیگر دارند، که دارای اشتراک موضوعی هستند. اشتراک منابع بر این اساس استوار است که یک کتابخانه توان تهیه تمامی اطلاعات مورد نیاز استفاده‌کنندگانش را ندارد. و با منابع محدود مالی مواجه است و در ضمن اینکه می‌خواهد بیشترین منابع اطلاعاتی را تهیه نمایند. طرح‌های اشتراک منابع، معمولاً بین کتابخانههای مختلف وابسته به یک سازمان مادر، مثل دانشگاه یا کتابخانههای موجود در یک منطقه جغرافیایی، اتفاق می‌افتد. بعضی از موارد اشتراک در خرید منابع اطلاعاتی به گونه‌ای است که کتابخانههایی که می‌خواهند در طرح اشتراک منابع سهیم باشند با هم قراردادی امضاء می‌کنند و بر اساس آن هر کتابخانه در یک زمینه خاص موضوعی، منابع مورد نیاز را تهیه میکند.
منبع
مهری،فریبا(1392)، راهکارهای ایجاد طرح‌های همکاری ؛امانت بین کتابخانهای، اشتراک منابع در کتابخانهها،پایان نامه کارشناسی ارشد،کتابداری واطلاع رسانی،دانشگاه آزاداسلامی همدان
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید