چشم انداز و نقشه جامع علمي کشور ايران

چشم انداز جمهوري اسلامي ايران در افق 1404 هجري شمسي

در سند چشمانداز جمهوري اسلامي ايران به موارد زير اشاره شده است:با اتکال به قدرت لايزال الهي و در پرتو ايمان و عزم ملّي و کوشش برنامهريزي شدن و مدبرانه جمعي و در مسير تحقق آرمانها و اصول قانون اساسي، در چشم انداز 20 ساله ، ايران کشوري است توسعه يافته با جايگاه اول اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه، با هويت اسلامي و انقلابي، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده در روابط بين الملل .

جامعه ايراني در افق اين چشمانداز ، چنين ويژگيهايي خواهد داشت :

توسعهيافته، متناسب با مقتضيات فرهنگي، جغرافيايي و تاريخي خود متکي براصول اخلاقي و ارزشهاي اسلامي، ملّي و انقلابي، با تأکيد بر مردمسالاري ديني، عدالت اجتماعي، آزاديهاي مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسانها و بهرهمند از امنيت اجتماعي و قضايي .
برخوردار از دانش پيشرفته، توانا در توليد علم و فنآوري، متکي بر سهم برتر منابع انساني و سرمايه اجتماعي در توليد ملّي.
امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعي مبتني بر بازدارندگي همه جانبه و پيوستگي مردم و حکومت .
برخوردار از سلامت ، رفاه ، امنيت اجتماعي ، فرصتهاي برابر ، توزيع مناسب درآمد ، نهاد مستحکم خانواده ، به دور از فقر، فساد، تبعيض و بهره مند از محيط مطلوب .
فعال، مسئوليتپذير، ايثارگر، مؤمن، رضايتمند، برخوردار از وجدانکاري، انضباط، روحيه تعاون و سازگاري اجتماعي، متعهد به انقلاب و نظام اسلامي و شکوفايي ايران و مفتخر به ايراني بودن .
دستيافته به جايگاه اول اقتصادي، علمي و فنآوري در سطح منطقه آسياي جنوب غربي(شامل آسياي ميانه، قفقاز، خاورميانه و کشورهايهاي همسايه) با تأکيد بر جنبش نرمافزاري و توليد علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادي، ارتقاي نسبي سطح درآمد سرانه و رسيدن به اشتغال کامل .
الهامبخش، فعال و مؤثر در جهان اسلام با تحکيم الگوي مردم اسلامي ديني، توسعه کارآمد، جامعه اخلاقي، نوانديشي و پويايي فکري و اجتماعي تأثيرگذار بر همگرايي اسلامي و منطقهاي بر اساس تعاليم وانديشههاي امام خميني(ره)
داراي تعامل سازنده و مؤثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت .

مفهوم شناسي نقشه جامع علمي کشور به عنوان چشمانداز علمي کشور

چشمانداز، هدفي آرماني است. هدف، نقطه رسيدن است. وقتي هدف، با رويکرد واقعگرايي و واقعبيني تعيين شود، هدف عملياتي و ممکن- ممکن خواهد بود. تأکيد بر وضعيت موجود و مناسب و مطلوب دانستن آن و نسبيگرا بودن، منجر به تعيين هدف عملياتي ميشود. مديران اجرايي و عملياتي بر اينگونه اهداف تأکيد ميورزند. وقتي هدف با رويکرد واقعگرايي آرماننگر ترسيم شود توجه به آينده صورت ميپذيرد و هدف راهبردي يا هدف ممکن- مطلوب بدست ميآيد. ولي آنگاه که رويکرد آرمانگرايي واقع بين حاکم است، هدفي که حاصل ميگردد، هدف مطلوب- ممکن بوده که با عنوان چشمانداز از آن ياد ميشود. هدف راهبردي، هدف يافتني است ولي چشمانداز، هدف ساختني است. چشمانداز، آينده ساختني است، يافتني نيست. چشمانداز بيست ساله کشور، بدين ترتيب ترسيم شده که آيندهاي ساختني باشد. اين چشمانداز، خود مشتمل بر چندين چشمانداز پايين دستي است که بايد هر کدام به درستي و به دقت ترسيم شود تا چشمانداز کشور قابل تحقق گردد.

چشمانداز اقتصادي، علمي، فرهنگي و اجتماعي، سياسي، چشماندازهاي پايين دستي چشمانداز کلان کشور محسوب ميشوند. بدين معنا که چشمانداز به عنوان نقشه هدف کشور براي بيست سال آينده، داراي حداقل چهار زير نقشه هدف ميباشد. نقشه جامع علمي، اقتصادي، فرهنگي، سياسي و اجتماعي کشور، نقشههاي هدفهاي اصلي کشوراند که براي تحقق نقشه جامع کشور يا چشمانداز بايد ترسيم شوند. نقشه جامع علمي کشور، نقشه هدف براي نظام توليد علم و فنآوري کشور يا نظام آموزش و پژوهش کشور است. همانگونه که نقشههاي جامع اقتصادي، فرهنگي، سياسي و اجتماعي، نقشه هدف يا اهداف کلان نظام اقتصادي، فرهنگي، سياسي و اجتماعي کشور ميباشند.

دستهبندي حوزههاي اولويتدار

“حوزههاي اولويتدار براي توجه بيشتر در سرمايهگذاري کلان، با توجه به سه عامل اصلي نيازهاي کشور، فرصتهاي پيشرو و فرصتهاي موجود” و با تأکيد بر انديشه پژوهشمحوري نظام آموزش و نيز لزوم مشارکت گسترده دستگاههاي اجرايي کشور براي تحقق ايده مسأله محور نظام آموزش و تحقيقات کشور، در قالب پنج دسته بازخواني شده زير، در اين نقشه ارائه ميشوند:

علوم معرفتي و معرفتشناختي- فلسفي و … مانند فلسفه و تاريخ علوم با تأکيد بر ميانحوزهايها و ميانرشتهايها و چندرشتهايهاي اين حوزه مانند فلسفههاي مضاف و به ويژه با انديشه ديني(ميانحوزهاي يعني مباحثي که به طور عام ميان دو يا چند حوزه عام معرفتي مثل فلسفه اخلاق و … قرار ميگيرند و ميانرشتهاي و چندرشتهاي يعني دانشي در برايند دو رشته و يا چند رشته گوناگون حتي در درون يک حوزه واحد شناختي و معرفتي)
علوم انساني و هنر با اهتمام به ميانرشتهايها و به طور خاص در نسبت با معارف ديني
علوم پايه
علوم کاربردي(شامل پزشکي و سلامت، فني و مهندسي و کشاورزي)
علوم توسعهاي که ميتوانند در يک يا چند ميان حوزهاي و چندرشتهاي و به ويژه در نسبت ميانرشتهاي با حوزه انديشه ديني، برايند حوزههاي چهارگانه پيشين باشند.

گفتني است حوزه “علوم نوظهور” به نوعي در حوزههاي پنجگانه بالا تقسيمپذيرند. در اين ميان فرهنگسازي شايسته در حوزه نظام آموزش و پرورش و رسانههاي فرهنگي در کليت راهبردي علوم معرفتي و انساني و هنر و سرمايهگذاري پژوهش در آنها، از جمله جهتدهي پژوهشمحور رشتههاي آموزشي آنها، به ويژه در اين دوره تاريخي گذار تمدني جامعه ايراني، بايستي مورد اهتمام بليغ باشد.

نرخ توليد علم و کيفيت توليد علم در نقشه جامع علمي کشور

توليد علم و فناوري در افق بيست ساله کشور بايد به ميزاني باشد که ايران در سطح منطقه آسياي جنوب غربي(شامل آسياي ميانه، قفقاز، خاورميانه و کشورهاي همسايه) داراي جايگاه اول باشد.آنچه که در چشمانداز مصوب معين شده است و قابل احصاء ميباشد نرخ توليد علم و فنآوري است. شاخصي هم براي تعيين اين نرخ(ميزان) پذيرفته شده است، شاخص بينالمللي خواهد بود؛ زيرا بر اساس اين شاخص است که نرخ توليد علم و فنآوري در کشورهاي جهان و از جمله کشورهاي منطقه سنجيده ميشود. بنابراين ايران هم جايگاه خود را بر اساس همين شاخص ميتواند نسبت به کشورهاي منطقه مورد ارزيابي قرار داده و خود را به جايگاه اول برساند. براي اين منظور ميزان توليد علمي که در کشور بايد صورت پذيرد تا بتواند جايگاه اول منطقه را به دست آورد در مقايسه با ميزان توليد علم ساير کشورها بايد بدست آيد.

بديهي است محقق شدن چنين جايگاهي به سلسلهاي از سياستگذاريها و هدفگذاريها و تهيه راهبردها و تدوين برنامههاي گسترده بخشي و فرابخشي در ردههاي عالي و مياني و عملياتي و فراهم ساختن زمينهها و تأمين امکانات و منابع انساني و غير انساني لازم نيازمند است. بدين ترتيب چشمانداز بيست ساله مصوب کشور، چارچوبي راهنما براي ترسيم نقشه جامع علمي کشور است. رهنمودهاي مقام معظم رهبري نيز در خصوص نقشه جامع علمي کشور ميتواند به خوبي مباني و اصول و چگونگي تدوين نقشه جامع علمي کشور را روشن سازد.

جوانان امروز ما، دانشجوي امروز ما که شما هستيد، نسخهي گذشته را جلوي چشم نداريد تا مقايسه کنيد که امروز چه هست و آن روز چه بود. شما امروز کشورتان را با يک کشور پيشرفتهاي که مثلا دويست سال سابقهي تحرک علمي و پيشرفت علمي و تحقيق دارد نگاه ميکنيد، ميبينيد کمبود دارد، ميگوييد کمبود است. درست هم هست، بله؛ اما اين مقايسه، مقايسه علمياي نيست. کشور را بايد با آنچه که بود، مقايسه کرد؛ کشور را بايد با کشورهاي مشابه و همجوار مقايسه کرد.

بنابراين با توجه به فرمايشات حضرت آيتالله العظمي خامنهاي (مد ظلّه العالي) در طي اين پژوهش، وضعيت کمّي بروندادهاي علمي جمهوري اسلامي ايران با کشورهاي رقيب در چشمانداز 1404 که 25 کشور از جمله ترکيه، رژيم اشغالگر قدس، مصر، پاکستان، عربستان سعودي، سوريه، قزاقستان، ارمنستان، ازبکستان، اردن، عراق، کويت، جمهوري گرجستان، امارات متحده، لبنان، آذربايجان، قطر، عمان، يمن، بحرين، تاجيکستان، ترکمنستان، افغانستان، قرقيزستان و فلسطين ميباشند، در هر سه حوزه اولويتدار مورد بررسي، در دوره زماني 2002 تا 2011 مورد مقايسه قرار ميگيرند.

چشمانداز کشور ترکيه

کشور ترکيه از نخستين کشورهاي در حال توسعه است که داراي برنامهريزي ميباشند. اين کشور که اولين تجربه برنامهريزي گسترده خود را در سال 1934 آغاز نمود، در طول سالهاي متمادي با بحرانهاي اقتصادي و سياسي متعددي روبرو بوده است. اين کشور با طراحي يک برنامه استراتژيک بلند مدت توسعه در قالب چشمانداز 2023 در راستاي حل مشکلات خود گامي بزرگ برداشته است.ترکيه به منظور توسعه فناوري، اولويتهاي خود را در هشت گروه زير تعريف کرده است: