« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »پروژه علمی یک الگوی موثر در یادگیری مساله محور
بر اساس محورهای ارائه شده برای چرخش نظام تعلیم و تربیت به سمت سوال محوری یکی از راهبردهای عملی برای دستیابی به تعلیم و تربیت سوال محور استفاده از الگوی یادگیری مبتنی بر پروژه است.توجه به ماهیت الگوی یادگیری مبتنی بر پروژه ، تطابق کامل آن را با هر یک از محورهای یازده گانه ی فوق به عنوان یک راهبرد عملی مناسب برای تامین آموزش مساله محور را نشان می دهد . بی شک کاربرد پروژه در آموزش علوم ، تغییری بنیادی در روش های یادگیری ـ یاددهی به شمار می آید. یادگیری مبتنی بر پروژه رویکردی جامع برای درگیر کردن دانش آموزان در کارهای تحقیقی پایدار و مشارکتی است تفاوت های عمده ی یادگیری مبتنی بر پروژه را با روش سنتی می توان در جدولی خلاصه که به طور خلاصه و در جدول زیر به این موارد اشاره می شود:
جدول: مقایسه ی روش های سنتی آموزش با روش آموزش مبتنی بر پروژه
| موضوع | روش سنتی | روش مبتنی بر پروژه |
| تمرکز برنامه ی درسی | · پوشاندن محتوا · دانستن واقعیات · یادگیری دانش و مهارت جدا از هم ثابت و بدون تغییر است . · درس به درس پیش می رود . · روی یک موضوع درسی تاکید دارد . | · تعمیق یادگیری · درک مفاهیم واصول · توسعه مهارت های پیچیده ی حل مساله مطابق موقعیت یادگیری قابل تغییر است . · بخش به بخش با توجه به مساله ی مورد نظر انجام می شود · موضوعی گسترده و چند رشته ای را مطرح می کند |
| محور آموزش | · سخنرانی محور | · فعالیت محور |
| تمرکز ارزشیابی | · محصول · نمره ی آزمون · مقایسه با سایر دانش آموزان · تولید اطلاعات | · فرایند و محصول · دستاوردهای ملموس پروژه · مقایسه با خود و پیشرفت یادگیری · نشان دادن درک |
| مواد آموزشی | · متن ، سخنرانی و نمایش · کتاب درسی و سؤالات معلم ساخته | · منابع مستقیم از طریق مطالعه ، مصاحبه ، مدارک و سایر موارد · یافته های حاصل از آزمایش |
| کاربرد فناوری | · جانبی و غیر اصلی است · توسط معلم فراهم می شود | · مرکزی و درهم تنیده است · توسط دانش آموز انجام می شود |
| کار در کلاس درس | · دانش آموزان جداگانه کار می کنند · دانش آموزان با هم رقابت می کنند · دانش آموزان از معلم اطلاعات کسب می کنند | · دانش آموزان به صورت گروهی کار می کنند · دانش آموزان با یکدیگر همکاری می کنند · دانش آموزان خود با کمک یکدیگر اطلاعات تولید می کنند |
| نقش دانش آموز | · دانش آموزان از روی دستورالعمل عمل می کنند · مفاهیم را حفظ و تکرار می کنند · معلم به دانش آموزان تکلیف می دهد · دانش آموزان شنونده اند | · دانش آموزان خود جهت یادگیری شان را تعیین می کنند · مفاهیم را کشف و عرضه می کنند · دانش آموزان خود تکلیفشان را مشخص می کنند · دانش آموزان با یکدیگر بحث و گفتگو می کنند |
| هدف های کوتاه مدت | · دانستن مفاهیم و اصول · مهارت های جدا از هم | · درک و کاربرد فرآیندها و اندیشه های پیچیده · مهارت های مرتبط با هم |
| هدف های درازمدت | · توجه به سطح دانش · دانش آموزانی که دانش بیشتری دارند ، موفق ترند | · توجه به عمق دانش · دانش آموزانی که در یادگیری خودمحور ، پایدار و مادام العمر مهارت بیشتری دارند،موفق ترند . |
دانش آموز در حال کار روی پروژه در واقع از طریق روش علمی راه حل هایی برای مسائل زندگی واقعی خود پیدا می کند. اولین کار را با طرح سوال و اصلاح آن پیش بینی علمی،طراحی و اجرای آزمایش،جمع آوری و تفسیر یافته ها،بحث و گفتگو و سرانجام انتشار گزارش خود،انجام می دهد.بنابراین «یادگیری مبتنی بر پروژه» را می توان راهبردی در آموزش دانست که دانش آموز را در موقعیتی پیچیده قرار می دهدو از او می خواهد که خود،با کمک سایر دانش آموزان ،معلم و دیگرانی که می توانند او را یاری کنند،در حل مسئله ای علمی بکوشد.
این کوشش چند مرحله ای و معمولا طولانی خواهد بود. «پروژه» الگویی برای فعالیت دانش آموز است و یاد گیری را از «سخنرانی معلم» به «فعالیت دانش اموز» تبدیل می کند . پروژه باعث یادگیری،یعنی کسب و تقویت دانش و مهارت از طریق درگیر کردن دانش آموز در فعالیت های آموزشی می شود.راهبردی است که از توان دانش آموز برای یادگیری، حداکثر استفاده را می برد.استعدادهای نهفته او را آشکار می سازد و کارهای آموزشی او را جدی به حساب می آورد.
پروژه چیست؟
«پروژه» پژوهش درباره ی موضوعی است که یادگیری قرار است حول آن صورت گیرد.دانش آموزان این تحقیق را به صورت گروهی یا در موارد استثنایی به طور انفرادی انجام می دهند. معمولا پروژه هایی که در درس علوم انجام می شوند،یعنی به رشته های متفاوت علوم تجربی مربوط می شوند ؛ بنابراین نباید انتظار داشت که دانش آموز پروژه ای را مثلا در رشته ی زیست شناسی انجام دهند و به رشته های دیگر علوم تجربی مانند فیزیک،شیمی و زمین شناسی کاری نداشته باشند یقینا در طبیعت ،علوم با یکدیگر در هم تنیده اند و نمی توان آن ها را از هم تفکیک کرد.مدت انجام پروژه ها متفاوت است و از چند جلسه تا یک سال یا نیم سال تحصیلی را می توان به پروژه اختصاص داد.می توان پروژه را در ساعات درسی یا به صورت فعالیت های خارج از کلاس انجام داد؛یا گاه معلم می تواند در بعضی ساعات درسی به بررسی پروژه ها بپردازد و روند کار را در صورت نیاز اصلاح کند.
پروژه ی دانش آموزی معمولا بر اساس هدف های برنامه ی درسی طراحی می شود و تا حدودی پیچیده تر از تکالیف معمولی است و دانش آموزان به طور انفرادی یا گروهی آن را انجام می دهند.عنوان فعالیت ها می تواند توسط معلم یا دانش آموز یا با همفکری هر دو انتخاب شود. محل انجام فعالیت ممکن است کلاس درس،خارج کلاس یا به صورت ترکیبی از این دو باشد.در طی این فعالیت ها دانش آموز ممکن است خاک باغچه را برای یافتن انواع حشرات و جانوران زیر رو کند ، گیاهی را پرورش دهد،وسیله ای بسازد ،نقشه محلی را ترسیم کند تا روش هایی برای حافظت محیط زیست آن محل پیشنهاد دهد و یا برای یافتن پاسخ یک سوال آزمون پذیر آزمایشی طراحی و اجرا کند.
پروژه چگونه ارائه می شود؟
در یک روش می توان زمان محدود از شروع هر جلسه ی درس،مثلا ده دقیقه اول را به این کار اختصاص داد و تاریخ ارائه گزارش هر دانش آموز قبلا با خود او هماهنگ کرد.برای ارائه پروژه های کلاسی که کاملا مرتبط با موضوعات و محتوای برنامه درسی هستندو اغلب توسط معلم به دانش آموزان واگذار شده اند روش فوق روش مناسبی است اما در روش دیگر روز معینی را به عنوان روز «پروژه» تعیین نموده و از دانش آموزان می خواهند که در سالن یا راهروی مدرسه کار خود را ارائه کنند.
در این روز همه ی معلمان ،دانش آموزان و اولیاء کارها را مشاهده می کنند و ضمن پرسش هایی از دانش آموزان مجری پروژه با کار آن ها آشنا شده و آنان را ارزشیابی می کنند.برای ارائه پروژه هایی که عمق و پیچیدگی بیشتری دارد و لزوما با موضوعات و محتوای برنامه درسی دانش آموز ارتباط مستقیم ندارد معمولا از روش دوم استفتده می کنند و به نمایشگاه برپا شده از فعالیت های دانش آموزان نمایشگاه پروژه های علمی می گویند. .
جشنواره علمی جابر بن حیان
براساس آنچه در باره مزایای آموزشی الگوی یادگیری مبتنی بر پروژه گفته شد و با هدف ترویج راهبردهای آموزشی مساله محور برای کمک به چرخش نظام آموزشی از پاسخ محوری به سوال محوری از سال 1389 یکی از طرح هایی که توسط معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش به اجرا درآمده است طرح پروژه های علمی دانش آموزان دوره ی ابتدایی یا جشنواره ی علمی جابربن حیان است.
مطابق شیوه نامه ی این طرح دانش آموزان دوره ی ابتدایی با انتخاب یک موضوع برای پروژه ی علمی آن را به کمک اولیاء و معلم خود به پیش می برند و پس از اتمام کار نمایشگاهی از پروژه های علمی آنان در مدرسه برپا می شوند و کارها مورد ارزیابی قرار می گیرد.پژوهشگر با توجه به سمتی که در اجرای طرح مذکور از سال 89 تا کنون داشته است(کارشناس جشنواره و دبیر هیئت داوران کشوری) سعی نموده تا با انجام یک پژوهش علمی اثرات برگزاری این طرح را در بهبود مهارتهای یادگیری درس علوم مورد مطالعه قرار دهد.بر اساس شیوه نامه ی این طرح انواع پروژه های علمی در چهار گروه طبقه بندی می شوند:
جمع آوری( کلکسیون ) همراه با طبقه بندی
پروژه جمع آوری شامل مجموعه ای از اشیاء می شود که بر اساس شباهت ها و تفاوت ها گروه بندی شده و برچسب خورده باشند. جمع آوری می تواند پروژه خوبی برای دانش آموزان پایه های اول و دوم باشد. مثال : فرض کنید دانش آموز 12 قطعه سنگ از اطراف محل زندگی خود جمع آوری کرده باشد. او ممکن است آنها را بر اساس رنگ ، اندازه و یا میزان درخشندگی دسته بندی کند . یا ممکن است سنگها را به ترتیب زیر طبقه بندی کند :
ابتدا آنها را در آب خیس کرده و سپس آنها را روی یک سطح زبر بخراشد . با مقایسه اندازه و رنگ رگه هایی که روی سطح زبر برجای می ماند می تواند سنگها در سه گروه نرمترین ها ، نیمه سخت ها و سخت ترین ها طبقه بندی کند . نمونه هایی از پروژه های جمع آوری :پرها ، دانه های انگور ، تکه های پوست درختان ، پوسته های تخم پرندگان ، عدسی ها ، لانه های خالی حشرات ، فسیل ها ، برگ ها ، ریشه ها
- نمایش علمی
در نمایش علمی دانش آموز اطلاعات مربوط به موضوع انتخابی خود را از منابع اطلاعاتی یا از طریق مشاهده مستقیم گرد آوری نموده و آنها را در یکی از قالب های تحقیق ، مدل و یا نمایش به بازدید کنندگان ارائه می نماید . ویژگی مشترک پروژه هایی که در این سه قالب قرار می گیرند این است که در همه آنها از حقایق و دست آوردهای علمی کشف شده استفاده شده و انجام آزمایش و دستکاری در متغیرها توسط دانش آموز ، در تولید این اطلاعات نقشی نداشته است . در عین حال همین ویژگی مهمترین تفاوت نمایش علمی با آزمایش محسوب می شود . در پروژه تحقیق دانش آموز به نمایش اطلاعات مکتوب و تصاویر بسنده می کند اما در پروژه های مدل و نمایش علاوه بر ارائه اطلاعات مکتوب و تصاویر ، دانش آموز سعی می کند با استفاده از اشیاء چگونگی و چرایی ساختمان وعملکرد آنها را برای بازدید کنندگان نمایش دهد .
الف– مدل : پروژه مدل سازي شامل ساخت اشیاء براي توضيح چرايي یا چگونگي ساختمان آنهاست . در این نوع پروژه دانش آموز مدلی از یک شی ء را ساخته و نمایش می دهد و یا کاربرد آن را شرح می دهد. اگر دانش آموز قادر به ساخت مدل نباشد ، می تواند از پوستر یا نقاشی استفاده نماید . مدل ها کمک می کنند تا با ساختمان اشیا بهتر آشنا شویم : اشیای خیلی کوچک ( مثل ملکول ها ) ، اشیای خیلی بزرگ ( مثل ساختار درون زمین یا ساختار منظومه شمسی ) اشیایی که به سادگی در دسترس نیستند ( مثل اندام ها و دستگاه های درون بدن ) و یا وسایلی که افراد به ندرت شانس دیدن آنها را پیدا می کنند ( مثل یک فضا پیما یا یک پل معلق ) به علاوه ، بعضی مدل ها قادر به کار هستند و علاوه بر توضیح چرایی و چگونگی ساختمان شیء مورد نظر کارکرد آن را هم نمایش می دهند .
کارکرد صحیح ، انطباق با حالت اصلی ، سهولت کاربرد و اقتصادی بودن از جمله مواردی است که باید در ساخت مدل ها به آن ها توجه کرد . مدل ها را می توانید به صورت مولاژ ، برش ، ماکت و یا قادر به کار بسازید. مثال : دانش آموز مدلی از یک پل را با چوب کبریت یا چوب بستنی می سازد. نقشه های روی تابلوی نمایش می تواند قطعات مختلف پل را نشان دهد و تحقیق او می تواند شرح دهد که این پل چگونه ساخته می شود ، چرا چنین ساختمان و نقشه ای دارد و در چه مواردی کاربرد دارد . نمونه هایی از پروژه های مدل : مدل منظومه شمسی ، برش گیاهان ، قادر به کارها ( ماشین گرمایی ، موتور الکتریکی و … ) ، مدل ماهواره اميد ، پوستر زنجیره غذایی ، ماکت نقاط امن و غیر امن خانه در زلزله ، مولاژ اندام های بدن
ب- نمایش: پروژه نمايش شامل استفاده از اشياء براي نمايش چرايي یا چگونگي عملكرد آنها و تبيين اصول علمي حاكم بر آنهاست . در این نوع پروژه دانش آموز یک واقعیت یا اصل علمی خاص را بازسازي نموده و نمایش می دهد.
مثال : دانش آموز این اصل علمی را نمایش می دهد که آب و مواد محلول در آن از طریق ساقه گیاه بالا رفته و به برگ ها و شاخه ها می رسد . برای این کا ر مقداری رنگ غذا را در آب حل نموده و ساقه چند گل میخک سفید را در آن قرار می دهد . تغییر رنگ گلهای میخک اصل علمی مورد نظر را نمایش خواهد داد .
نمونه هایی از پروژه نمایش : نمایش نحوه کار قطب نما ، نمایش تشکیل رنگین کمان ، نمایش بازتابش نور از سطح آینه ، نمایش تولید آهن ربا ، نمایش خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی ، نمایش ویژگی های مخلوط ، نمایش عملکرد پریسکوپ ، ذره بین ، کوره آفتابی و … ، نمایش نفوذ پذیری خاک ، نمایش رسوب گذاری خاک
ج- تحقیق: پروژه تحقيق یک گزارش علمی محسوب می شود . دراین نوع پروژه دانش آموز اطلاعات موجود در باره یک موضوع مشخص را جمع آوری نموده و آنچه را که در مجموع یاد گرفته و یا کشف کرده به مخاطبان ارائه می کند . اين جزئيات را مي توان از طريق مشاهده مستقيم و يا از طريق منابع مختلف اطلاعاتي به دست آورد. مثال : تحقیق در باره مراحل دگردیسی قورباغه . دانش آموز می تواند این تحقیق را به دو شیوه مختلف انجام دهد . شیوه اول این است که محفظه ای را شبیه آکواریوم آماده کند و با جمع آوری تخم قورباغه در آن مراحل رشد و تکامل قورباغه را از ابتدا تا انتها مستقیما مشاهده و ثبت نماید .
شیوه دوم اینکه به منابع مختلف اطلاعاتی ( کتاب ها ، اینترنت ، افراد متخصص ، مجلات و ….. ) مراجعه نماید و از این طریق موضوع خود را عمیقا جستجو کند و اطلاعات جمع آوری شده خود را به روشی روشن و جالب گزارش دهد . البته در رویکرد اول هم دانش آموز از تحقیق زمینه ای و مراجعه به منابع اطلاعاتی بی نیاز نخواهد بود .نمونه هایی از پروژه های تحقیق : شباهت ها و تفاوت های بین دوزیستان و خزندگان ، گازهای مختلف موجود در هوا و کاربردهای آنان در زندگی بشر ، هلال های ماه ، تولد و مرگ ستارگان ، بارانهای اسیدی ، انواع میمونها
- آزمایش
در این نوع پروژه یک مسئله مشخص مطرح می شود که دانش آموز در ابتدا جواب آن را نمی داند ، بنابراین طی کردن مراحل روش علمی و انجام آزمایش برای کشف جواب سوال از ضروریات این نوع پروژه محسوب می شود. مراحل روش علمی :
- طرح مسئله
- انجام تحقیق زمینه ای
- ارائه فرضیه
- اجرای آزمایش
- ثبت نتایج
- نتیجه گیری
مثال :دانش آموز این سوال را برای پروژه خود مطرح می کند که علت سیاه شدن پوست میوه های انار چیست . با انجام یک تحقیق زمینه ای و مصاحبه با باغداران انار به فرضیه آفتاب سوختگی می رسد و سپس آزمایشی را طراحی و اجرا می کند که طی آن دو دسته میوه روی درخت انار را انتخاب و برای یگ گروه با مقوا سایه بان درست می کند تا آفتاب به آنها نتابد . پس از دو ماه نتایج به دست آمده را ثبت می کند ، یعنی پوست کدام گروه سیاه شده و کدام یک سیاه نشده است و در پایان نتیجه گیری می کند که آیا فرضیه اش صحیح بوده یا خیر .
- طراحی و ساخت
پروژه های طراحی و ساخت ، پروژه هایی هستند که در آنها دانش آموز برای پاسخگویی به یک نیاز مشخص به ابداع یک وسیله ، فن (تکنیک) یا برنامه کامپیوتری دست می زند و پس از طراحی آن را می سازد و تست می کند و نهایتا آن را به نمایشگاه علمی ارائه می نماید . این کار مستلزم طی کردن روش مهندسی است و باید گفت که حاصل آن، اختراع یک وسیله ، فن(تکنیک) و یا برنامه کامپیوتری است.
مثال : دانش آموز می خواهد راهی پیدا کند که اگر گلدانهای خانه در معرض کم آبی قرار گرفتند به نوعی از این اتفاق مطلع شود تا از خشک شدن گیاهان درون آنها جلوگیری کند . و در پاسخ به این نیاز با طی کردن روش مهندسی وسیله ای ابداع می کند که با اعلام هشدار به موقع ، او را از خشک شدن خاک گلدان مطلع کند .
- مراحل روش مهندسی :
- تعریف یک نیاز
- انجام تحقیق زمینه ای
- پایه ریزی مشخصات طرح (استانداردها و معیارها)
- آماده سازی طرح های مقدماتی
- ساخت و آزمایش یک نمونۀ اولیه
- طراحی و آزمایش مجدد در صورت لزوم
- ارائه نتایج
نمونه هایی از پروژه های طراحی و ساخت : طراحی و ساخت یک تله ی کار آمد برای سوسک حمام ، ساخت یک موشک کاغذی با زمان پرواز طولانی ؟ ، ساخت یک آبپاش چمن که بهتر از نمونه های فعلی کار می کند؟، طراحی یک خانه با کمترین اتلاف انرژی ، ساخت یک بتن سبکتر و مقاومتر از نمونه های فعلی ، طراحی و ساخت یک پل که بیشترین وزن را تحمل می کند ، کاغذ با چه مدل تاخوردگی بیشترین فشار را تحمل می کند ؟ ، یک دستگاه تصفیه کننده ی آب با انرژی خورشید ، ساخت یک دام برای حشرات پرنده ، یک دستگاه موش یاب ، وسیله ای برای دور نگهداشتن مورچه ها از آشپزخانه ، ابداع فن(تکنیک) جدیدی برای تجزیه آب ، ابداع فن(تکنیک) جدیدی برای کاشت هندوانه در مناطق خشک ، طراحی و ساخت یک برنامه کامپیوتری برای ویروس یابی، طراحی و ساخت یک برنامه کامپیوتری برای ذخیره آدرس و شماره تلفن افراد ، طراحی و ساخت یک برنامه کامپیوتری برای هدایت خودکار یک روبات زنده یاب . نگاهی به ساختار هریک از انواع چهار گانه پروژه نشان می دهد که پروژه های آزمایش بیشترین ظرفیت ساختاری برای استفاده از روش حل مسئله را دارند.در روش حل مسئله مهارت هایی همچون مشاهده،مقایسه،سازماندهی اطلاعات،تعیین و کنترل متغیرها،تدوین و آزمون فرضیه ها،تحلیل،استباط،ارزشیابی و قضاوت تقویت می شود. .مهارت های مذکور را مهارت های فرآیندی می نامند .
منبع
موسوی، سید حسین(1393)، تاثیر طرح پروژه علمی بر عملکرد دانش آموزان در مهارتهای درسی، پایان نامه کارشناسی ارشد، علوم تربیتی برنامه ریزی درسی، دانشگاه آزاد اسلامی
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید