نگاه به مدیریت زمان از منظر دین

زمان و استفاده صحیح از آن آنقدر مهم و قابل ارزش می باشد که خداوند حکیم در قرآن مجید به آن قسم می خورد و می فرمایند: عمر خود را به خسران و زیان نگذرانید و در برنامه آن برنامه ریزی نمایید و آن را به بهائش معاوضه نمایید. اصلی پور ، به برخی از اصول مدیریت و رهبری از دیدگاه نهج البلاغه اشاره کرده که یکی از آن اصول اصول عمل کردن طبق برنامه و زمان است در این اصل گفته شده حضرت علی (ع) در حکمت 403 می فرمایند: «کسی که به کارهای مختلف می پردازد نقشه و پیش بینی هایش به جای نمی رسد.

حضرت علی در بخشی از فرمان مبارک خود به مالک اشتر می فرمایند: کار هر روز را در همان روز انجام بده زیرا برای هر روز موقعیتی است .

اینکه امیر المومنین (ع) می فرماید: زیرا برای هر روز موقعیتی است مبنای بسیار متین برای وظیفه مزبور می باشد چنانکه دیروز برای خود از نظر امکانات و عمل و معلومات و قدرت انجام دهنده کار و غیره موقعیت خاصی داشته است و ممکن است امروزه همه آنها یا مقداری از آنها منقضی یا دگرگون گردد که موجب فرصت یا از دست رفتن توانایی انجام کار بوده باشد و هم چنان امروز نیز با نظر به امور فوق موقعیت مخصوص به خود را دارد که امروز با نظر به آن موقعیت قابل تحقیق و فردا همین طور.

همچنین حضرت می فرمایند:بپرهیز از شتابزدگی در امور پیش از آنکه وقتش رسیده باشد و بپرهیز از سستی و ضعف اراده در موقع الامکان اقدام به امر .

یکی از وضایف بسیار مهم زمامداری حفظ متانت و آرامش در اقدام به امور زمامداری است که بشر در طول تاریخ پشت سر گذاشته است چه شرقی و چه غربی خواه در امور سیاسی و خواه در امور اقتصادی و جنگی و از تخلف از دو اصل مزبور (شتاب و اقدام به یک امر پیش از رسیدن به موقعیت آن و تاخیر و درنگ در اقدام به امری که موقعش رسیده و در حال از دست رفتنش است) صدمه ها دیده و امتیازاتی را از دست داده که چه بسا در سرنوشت تاریخی او موثر بوده است.

دستور مبارک امام علی (ع) هشدار جدی به زمامدار است برای متذکر ساختن او به لزوم درک و شناخت موقعیت اقدام و امور از راه بیان این دو اصل. هم شتابزدگی در امور پیش از رسیدن موقع آن خطا است و هم تاخیر و درنگ از اقدام به امری که وقتش رسیده و در معرض زوال و خروج از اختیار آدمی است غلط است .

مولای متقیان حضرت علی (ع) که خود شاگرد شایسته پیامبر اسلام (ص) و در کلاس تربیت قرآن شریف شخصیت با عظمتش شکل گرفته است در مدیریت اجتماعی سیاسی تقسیم کار و توزیع و تنظیم وقت را همیشه مد نظر داشت و مدیران دستگاه اجرایی را به رعایت این اصل موفقیت آور توصیه می فرمود. چنانکه در ضمن سخنان گرانقدرش به مالک اشتر می فرماید:

مقداری از وقت خویش را برای مراجعه کنندگان نیازمند قرار بده و خود را برای نشیدن سخنانشان آماده ساز در جمع آنان بنشین و برای خوشنودی خداوندی که تو را آفریده در برابرشان فروتن باش و سپاهان و همکاران و نگهبانان و پاسداران خویش را از حضور در مجلس دور بدار تا بدون ترس و نگرانی سخن دل خویش را بگویند.

هنگامی که حضرت علی (ع) در دستور عمل حکومتی خود به مالک اشتر طبقات جامعه را از نظر مسئولیت به ارتشیان و کارمندان دولت، بازرگانان صنعتگران اهل ذمه و قضات و مستمندان دسته بندی می کند در پایان این بخش سخن به نکته ای اساسی در امر مدیریت توجه می دهد و می فرماید:

ای مالک برای هر یک از این گروه های اجتماعی به آن مقدار که کارشان اصلاح گردد بر حاکم و مدیر حقی است. بنابراین، مدیر باید زمان را نسبت به کارها و مراجعاتش تقسیم کند. برای هر یک از کارها زمان خاصی را منظور بدارد تا هم از نظر دقت با کمبود رو برو نشود و هم از نظر رسیدگی به کارها مجبور به حذف بعضی از آنها نباشد.

لحظه های گرانبهای زندگی که مجموعاً عمر انسان را تشکیل می دهند دارای ارزش های فراوانیند که توجه و آگاهی و بهره برداری صحیح و مناسب از این لحظه ها موجب رشد و تعالی را فراهم و غفلت و بیخردی بزرگترین خسارت را نصیب انسان خواهد کرد. اسلام می کوشد به پیروانش چنین تعلیم دهد تا این لحظه را تنها در یک جهت به کار نگیرند، زیرا زندگی را انتخاب می کند. او باید با هویاری و مراقبت هر چه تمامتر سرمایه وقت را بگونه ای توزیع نماید که همه ابعاد زندگی اشباع شود.

احیاناً با عدم صحیح توزیع وقت بخشی از زندگی مورد بی مهری قرار نگیرد که در نتیجه به مجموعه زندگی لطمه وارد می آید.حدیثی از امیرالمومنین (ع) از غررالحکم است که فرموده اند:کسی که زمان را بشناسد، از آمادگی غافل نمی ماند .

زمان از پول ارزشمندتر است. زمان چیزی است که نمی توان آن را تولید کرد. اگر از یک ساعت حتی یک دقیقه از وقت درست بهره گیری نشود، فرصت دوباره برای استفاده از آن به وجود نخواهد آمد. ممکن است منابع مادی از دست رفته را دوباره به دست آورد اما عمر و لحظه لحظه زندگی از دست رفته، دیگر به دست نخواهد آمد.

مدیریت زمان و استفاده و بهره گیری درست از زمان یکی از موارد مهم در مدیریت است. بی توجهی و ارزان تلقی کردن زمان، امروز و فردا کردن، اولویت بندی نکردن، بی برنامگی، تمرکز در امور و دخالت در تمام ریزه کاری ها از جمله عوامل اتلاف زمان می باشند.زمانی که در آن زندگی می کنیم با سرعت در حال حرکت و دگرگونی است. بنابراین سازمان های آینده با امروز تفاوت خواهند داشت. موقعیت، هنگامی به دست می آید که پیچیدگی های فزاینده زمان درک شود.

فرصت های فراوانی در پیش روی ما وجود دارد که باید از آن استفاده کرد. باید تمام فرصت ها حتی فرصت های کوچک را شناخت و توان بهره برداری از آنها را تقویت کرد. زیرا فرصت های کوچک وقتی در کنار هم قرار گیرند، به فرصت های بزرگ تبدیل می شوند. همان گونه که مخاطرات و سختی ها در کمین ما هستند، فرصت ها نیز در انتظار ما قرار دارند. حضرت علی (ع) می فرماید:«بی گمان، فرصت ها همانند ابری زودگذر می گذرند. پس هرگاه فرصتی در انجام کارهای خیر به دست می آورید، آن را غنیمت شمرید و از آن خوب بهره برداری کنید» .

امام کاظم (ع) در خصوص تقسیم وقت و استفاده درست و بجا از زمان می فرماید:بکوشید در این که وقت شما به چهار بخش تقسیم گردد: وقتی را برای مناجات با خداوند متعال، وقتی هم برای کار و تأمین معاش، وقتی هم برای معاشرت با برادران و افراد مورد اعتمادی که عیب هایتان را به شما می شناسانند و در دل شما را دوست دارند و ساعتی هم برای درک لذت های حلال .

کودک پس از گذشت مدت زمان معینی از مادر متولد می شود. تولد قبل از زمان معین و یا تأخیر تولد هر دو آفت زا هستند. کودک سالم به موقع معین متولد می شود نه زود و نه دیر. میوه در زمان معین می رسد، قبل از آن اگر چیده شود کال خواهد بود و اگر در غیر موقع خودش بچینند میوه فاسد شده از بین خواهد رفت.

مدیران باید توجه داشته باشند که هر کاری زمان و وقت معینی دارد. مدیر پر قدرت کسی است که زمان شناس بوده، بداند که چه موقع کار را انجام دهد و اگر پس از فوت وقت آن کار را انجام دهد آن کار با موفقیت به انجام نخواهد رسید.زمان یک واقعیت عینی و خارجی است و نمی توان آن را نادیده گرفت. لذا برای بلوغ انسان ها نیز زمان معینی در نظر گرفته شده است و از همین رهگذر بلوغ های زودرس و یا دیررس هر دو آفت زا هستند.

انجام هر کاری نیاز به زمان معینی دارد. اگر در زمان خودش انجام شود مفید و سودمند خواهد بود و اگر از وقتش گذشته شد زیانبار خواهد بود. غذا خوردن یک واقعیت خارجی است اما زمان معینی دارد، اگر در موقع خودش انجام شود لذت بخش خواهد بود و اگر زودتر یا دیرتر انجام شود در عین فقدان لذت اساساً زیان بار خواهد بود.لذا پیشوایان دینی دستور داده اند که تا گرسنه نشدی غذا نخور و پیش از سیری دست از غذا بکش یعنی غذا خوردن و ترک غذا هر دو دارای وقت معینی هستند.

با توجه به این نکته معلوم می شود که انجام کار به تنهایی نمی تواند مطلوب باشد بلکه باید مطالعه کرد که ظرفیت زمانی انجام آن چه کار وقت است تا در همان موقع به انجام آن پرداخت. بسیاری از کارها انجام می شود و نتیجه مطلوب عاید نمی گردد زیرا در ظرف زمانی خودش انجام نیافته و بدون توجه به ویژگی زمان به انجام آن پرداخته شده است.

بعنوان مثال، تشویق و تهدید کارمند زمان خاصی دارد، اگر تشویق در غیر زمان خودش انجام شود علاوه بر اینکه سودمند بود بلکه زیان آور نیز خواهد بود. پس یکی از شرایط اساسی مدیریت درک و شناخت زمان است. مدیر باید زمان شناس بوده کارها را در موقع خودش انجام دهد.

زمان انجام کار اهمیت فراوانی دارد. مدیران و رهبران کارهایی را که می خواهند انجام دهند باید به اوقات و زمان نیز وقوف داشته باشند تا هر کاری در موقع خودش انجام گیرد تا آن کار بطور شایسته ای انجام گیرد. برخی از مدیران که در کارهای خود ناموفق هستند در مواردی علت این ناکامی ها معلول عدم درک و شناخت زمان است، یعنی بدون توجه به زمان کار را انجام می دهند و بهره و سودی از انجام آن نمی برند.

همانطور که خداوند برای عبادت و طاعات بندگان زمان های خاصی قرار داده و چنانچه نمازهای یومیه در اوقات معینی و روزه در ماه رمضان انجام می شود هر کاری همه باید در ظرفیت زمانی خودش انجام گیرد تا مفید و سودمند باشد.بنابراین در برابر ویژگی هایی که مدیر دارای آن می باشد باید مدیر فردی زمان شناس بوده، بداند که زمان انجام کارها در چه مواقعی است، درست در همان موقع به انجام آن کار بپردازد.در روایات اسلامی به همه انسان ها تأکید شده است که در انجام امور دقیقاً همه مسائل را مورد دقت و بررسی قرار داده تلاش نمایند که کارها را در مواقع خودش انجام دهند.

امام جعفر صادق (ع) می فرماید:به ثبات و استواری سلامت وجود دارد. پریشانی در پرتو شتاب زدگی است و هر که در غیر وقت و زمان کاری را انجام دهد همانند آن است که کسی در غیر موقع به بلوغ رسیده باشد.

با توجه به این روایت معلوم می شود انجام کارها همانند دوره بلوغ دارای وقت و زمان مشخصی است و حتماً باید در زمان خودش انجام شود.

پیامبر بزرگوار (ص) فرمود:همانا مردم با شتابزدگی به هلاکت می رساند و اگر مردم با طمأنینه و دقت در کارها اقدام می کردند احدی به هلاکت نمی رسید.در مورد دیگری پیامبر اسلام (ص) فرمودند:«تأنی و تأمل از پروردگار است و شتاب زدگی از شیطان است.»

مدیران باید توجه داشته باشند که هر گونه شتاب زدگی در انجام کار ؛ علاوه بر آنکه آن کار را از درجه اعتبار ساقط می سازد اساساً حیثیت و ارزشمندی مدیر را هم به باد می دهد .

 منبع

اسدی،زهرا(1391)، رابطه میان مدیریت زمان و عملکرد مدیران مدارس،پایان نامه کارشناسی ارشد،مدیریت آموزشی،دانشگاه آزاداسلامی گرمسار

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید