مفهوم و مبانی اعتماد

اعتماد در فرهنگ انگلیس آکسفورد به عنوان اتکا یا اطمینان به نوعی کیفیت یا صفت یک شخص یا یک چیز یا اطمینان به حقیقت گفته ای” توصیف می شود.در فرهنگ فارسی معین ,اعتماد به معنی تکیه کردن بر واگذاشتن کاری به دیگران,سپردن چیزی به کسی و در معنی اسمی ,وثوق و اطمینان تعریف شده ست.علی رغم انجام پزوهش های مختلف در مورد اعتماد ,در میان اندیشمندان علوم اجتماعی توافق کاملی در خصوص این مفهوم وجود ندارد.اعتماد را می توان به سه دسته :اعتماد به فرد,اعتماد به گروه و اعتماد به سازمان تقسیم بندی نمود.این سه دسته اعتماد با یکدیگر رابطه تنگاتنگی دارند.بسیاری از محققان معتقدند که اعتماد واژه ای است با معانی مختلف ؛به طوری که کوفت اشاره می کند:اعتماد 17 معنی مختلف دارد.

پودراگ تمایل به آسیب پذیری را چنین توصیف میکند:وقتی افراد در روابطشان با دیگران ریسک هایی را می پذیرند,آنان نسبت به طرف دیگر که به اواعتماد می کنند آسیب پذیر می شوند.اعتماد در مفهوم فوکویاما از سرمایه اجتماعی نقش مهمی بازی می کند او نتایج منفی سرمایه اجتماعی را با استفاده از ایده”شعاع محور اعتماد”تشریح می نماید.هرچه شعاع اعتماد محدود به خود گروه باشد,احتمال بروز اثرات منفی بیشتر می شود.

اعتماد ابزاری است برای صرفه جویی در قدرت,زیرا حضور اعتماد,نگرانی,شک و نیاز به مراقبت و کنترل را کاهش میدهد.اعتماد به معنی داشتن اطمینان به نیات و اعمال دیگران و عاملی کلیدی در روابط متقابل نوین است.اعتماد نوعی سازوکار انجام دهنده است که وحدت را در نظم اجتماعی ایجاد و حفظ میکند.اعتمادبه عنوان مهم ترین شاخص سرمایه اجتماعی,سازوکاری برای ایجاد انسجام ووحدت در نظام های اجتماعی و تسهیل گر,مشارکت,تعاون اجتماعی و پرورش ارزش های مردم سالارانه است.

اعتماد,موجب پیوند و ثیق شهروندان با نهاد های مختلف اجتماعی می شود و در تقویت ,ارتقا اثر بخش ومشروعیت نهاد های اجتماعی موثر است.اعتماد یکی از جنبه های مهم روابط انسانی است که زمینه ساز مشارکت و همکاری میان اعضای جامعه می باشد.اعتماد,مبادلات را در زمینه های مختلف اقتصادی,سیاسی ,اجتماعی و فرهنگی سرعت می بخشد. اعتماد متضمن تمایل به پذیرش مخاطرات در یک متن اجتماعی است ما بر مبنای اطمینانی که به دیگران داریم این انتطار را داریم که آنها به ما پاسخ دهند و یا حداقل قصد صدمه و آسیب زدن به مارا نداشته باشند.اعتماد,انتظاری است که نظم اجتماعی و رفتار تعاونی و شرافتمندانه مبتنی بر هنجارهای مشترک عمومی را ارتقا می دهد و اعضاء اجتماع را به یکدیگر پیوند می دهد.این هنجار ها می توانند مربوط به پرسش های عمیقی چون ذات خداوند یا عدالت باشند.اما آنها میتوانند شامل هنجار های عرضی مانند معیارهای حرفه ای و رموز رفتاری نیز باشند.

در فضای مبتی بر اعتماد ,ابزارهایی چون زور و اجبار برای تضمین داد و ستدها کار آیی خود را از دست می دهند و در عوض قصد افراد برای باز پرداخت ها و اعتقاد به درستکاری افزایش می یابد.اعتماددر روابط بین انسانها وکنش های آنها نمود پیدا می کند.به خصوص در آن دسته ازکنش هایی که جهت گیری معطوف به آینده را دارند و آن نوعی رابطه کیفی است که به تعبیر کلمن,در قدرت عمل کردن را تسهیل می کند.به عبارت دیگر اعتماد ,ایستاری است که معطوف به دیگران است و حالتی از راحتی اطمینان و اتکا پذیری را در بر دارد.وقتی که ما نسبت به آینده اطمینان قطعی داریم نیاز به اعتماد نداریم.

اعتماد با عدم قطعیت و عدم کنترل آینده پیوند پیدا می کند.به همین دلیل آن را منبعی بنیادی برای عمل کردن دانسته اند.اعتماد,انتظارات مناسب در مورد کنشهای دیگران است,کسانی که نسبت به انجام کنش شان تعهد دارند,رابطه متقابل,انتظارات واقدام به کنش مساعدمی نمایند صاحبان سرمایه اجتماعی نیز همچون صاحبان سرمایه های متعارف,سعی در افزایش آن دارند سرمایه اجتماعی چیزی است که آلبرت هریشمن,فیلسوف علوم اجتماعی آن را«منبع اخلاقی» می نامد؛یعنی منبعی که بر خلاف سرمایه فیزیکی به تبع استفاده افزایش می یابد,نه نقصان و در صورت مورد استفاده قرار نگرفتن,نابود می شود.در نگاه پاتنام,ویژگی باز تولیدی سرمایه اجتماعی منجر به تعامل اجتماعی همراه با سطح بالایی از همکاری,اعتماد,متقابل مشارکت مدنی و رفاه اجتماعی می شود.

لوی  در مروری بر یکی از کتاب های پاتنام دو نکته عمده را به عنوان نقد تز سرمایه اجتماعی او مطرح می کند. نخست؛برخلاف ادعای پاتنام ,دلیل قانع کننده ای در دست نیست که نشان دهد اعتماد شکل گرفته در میان افراد عضو در گروههای شهروندی لزوما به اعتمادی عام نسبت به افراد خارج از آن گروه ها نیز تبدیل شود.به گفته او ,گام اولیه در پروسه اعتماد ورزی عام از طریق تجربیات افراد خارج از این گروههای کوچک,ترتیبات نهادی جامعه و ارزش های فرهنگی مشوق یا نکوهنده اعتماد برداشته می شود و پس از آن نوعی مکانیسم خود جوش به کار می افتد که اعتماد ورزان را به اعتماد ورزی بیشتر و اعتماد ناورزان را به کم اعتمادی بیشترسوق می دهد. در غیاب این گونه ترتیبات کلی,مشارکت در گروههای کوچک,برعکس,به کوچک ماندن دامنه اعتماد می انجامد.

انتقاد دوم لوی این است که:تز پاتنام بیش از حد جامعه مدار است و لذا نقش دولت ها را در تشکیل ویا افزایش سرمایه اجتماعی نادیده می گیرد.مشابه همین ایراد از سوی اسکاچیل  نیز مطرح شده است البته باید ذکر کردکه این انتقاد تلویحاٌ از روی پاتنام پذیرفته شده و لذا وی در یکی از آخرین نوشته های خود به نقش دولت و نهادهای سیاسی- در کنار فناوری,رهبران سیاسی و اخلاقی در ایجاد سرمایه اجتماعی اذعان میکند.در حقیقت اعتماد بزرگترین تسهیل گر کارایی سازمان است و حتی بهتر از اطلاعات است چرا که اطلاعات ممکن است زیاد باشند ولی غنای آن به اعتماد و میزان سرمایه اجتماعی بستگی دارد.اعتماد پدیده ای چند وجهی است و بیانگر تمایل به اثر پذیری از گروههای دیگر است که این تمایل به اطمینانی مربوز می شود که از چهار جنبه زیر به وجود می آید:

1. باور به قصد ونیت مثبت طرف مقابل از لحاظ عدالت و نبود تبعیض
2. باور به صلاحیت و توانمندی آنها
3. اعتماد و باوربه اعتبار آنها
4. اعتماد و باور به باز بودن دیدگاه آنها

اعتماد می تواند به عنوان ابزاری برای کاهش پیچیدگی در نظر گرفته شود.چرا که علی رغم عدم اطمینان ها و فقدان اطلاعات , باعث احساس امنیت درونی قبل از انجام اقدامات می شود ولش نیز به نقل از بلویزعنوان میدارد:اعتماد آسیب پذیری به منظور کاهش پیچیدگی اجتماعی است با استفاده از مطالعات نظریه پردازان روابط عمومی مانند:لدنیگهام ؛گرونیگ وهان؛جو و دیگران,برونینگ,چیا و…می توان چنین نتیجه گرفت که:اعتماد یکی از عناصر کلیدی در روابط است و از این رو می توان انواع روابطی را بر حسب میزان تاثیر اعتماد در شکل گیری آنها متصور شد.همان ظور که میستال می گوید:اعتماد در تمام تعاملات اجتماعی حضور دارد.

به اعتقاد کورونیک اعتماد برای طندگی بشر و روابط اوامری حیاتی است.اعتماد پایه ای است که افراد,زوج ها,دوستان,شرکا و ملت ها می توانند زندگی ها و همکاری ها معنی دار و رضایت بخش و افزای رشد خود را بر پاه آن بنا نهند.هرچه وابستگی متقابل در این روابط بیشتر باشد,اهمیت اعتماد برای آنها حیاتی تر خواهد بود. سید مهدی الوانی و حسن دانایی فرد در مقاله خود تحت عنوان:”مدیریت دولتی و اعتماد عمومی”به نقل از تنی چند از صاحب نظران بیان می دارند که,اعتماد نوعی ساز و کار انجام دهنده است که وحدت را در سیستم های اجتماعی ایجاد و حفظ می کند.اعتماد به مشابه پدیده ای است تسهیل گر که باعث بهره وری بیشتر سازمان ها می شوداعتماد,به عملکرد اثر بخش منجر می شود زیرا تبادل اطلاعات مرتبط ومناسب بین شهروندان و سازمان ها را تشویق می کند.اعتماد,کامل بسیار مهمی در کار آیی و اثر بخشی گروه های اجتماعی است.

اندیشمندان مدیریت اعتماد را عامل مهمی در عمکاری و تعارض سبک های رهبری پیش فرض های مدیریتی نسبت به کارکنان,ارضای نیازها,تغییر و بالندگی,مشارکت,ارتباطات,استرس و تحلیل رفتگی و قرار دادهای اجتماعی می دانند.اعتماد,تسهیل کننده مبادلات در فضای اجتماعی است که هزینه مذاکرات و مبادلات اجتماعی را به حداقل می رساند و برای حل مسائل مربوط به نظم اجنماعی,نقش تعیین کننده ای دارد و عنصر پیش قرار دادی و مقدم حیات اجتماعی است.

در جایی که ریا,تزویر,حیله ونفاق در روابط اجتماعی,به صورت مسلط  وجود دارد,اعتماداجتماعی از وزن لازم برخوردار نخواهد بود و افراد جامعه به جای جمع گرایی و اشتراک مساعی و مشارکت,دنبال فردگرایی خود خواهانه خواهند بود.تحت چنین شرایطی «میزان تعمیم پذیری اعتماد اجتماعی احساس امنیت نمی کنند.»به علاوه کنشگران حقیقی و مجازی نیز که مالک هستند تمایل بیشتری می یابند که در عرصه اقتصادی,منافع شخصی خود را بدون احساس تعهد عمومی نسبت به مصالح جمعی تعقیب نمایند.

انواع اعتماد

یکی از عوامل و مولفه های مهم انجام مناسب در هر جامعه ای وجود اعتماد در بین افراد آن جامعه است.اعتماد از حیث شعاع آشنایی ,به دو نوع تقسیم می شود:

اعتماد غلیظ:اعتماد غلیظ ,همان اعتماد به افراد آشنا است طبیعی است که شعاع این اعتماد محدود و کوچک است.

اعتماد رقیق:اعتماد رقیق به افراد و مقوله هایی است که فرد آنها را مستقیما نمی شناسد اما به واسطه زندگی در جامعه ,برداشتی عام از آنها دارد.اعتماد نوع دوم ,هرجامعه مدرن و پیچیده اهمیت زیادی می یابددر یک دسته بندی دیگر,می توان اعتماد را به سه نوع اعتماد اعتباری ,اعتماد متقابل واعتماد اجتماعی تقسیم کرد:

1-اعتماد اعتباری:این نوع از اعتبار ,منبعث از ایده روابط اعتباری است که بر اساس آن,فردی نسبت به دیگری در انجام اقدامی نسبت به خود ,اعتماد می کند.اعتماد اعتباری در روابط اصیل وکیل هنگامی متجلی می شود که اصیل قادر به نظارت یا کنترل عملکرد وکیل نیست و بنابراین نسبت به خطاکاری و همین طور به تخطی وکیل از قانون آسیب پذیر است.در چنین مواقعی,این روابط از طریق تعهد یک جانبه وکیل به عمل در جهت منافع اصیل,تقویت می شود.یعنی اصیل به وکیل اعتماد می کند ولی وکیل بر اعتماد اصیل نیاز ندارد.اعتماد به متخصصان مانند پزشکان نمونه ای از اعتماد اعتباری است.بیماران به پزشکان و موکلین به وکلا اعتماد می کنند زیرا قادر به نظارت بر عملکرد آنها نیستند.بنابر این در این نوع روابط اعتباری ,تعهد اخلاقی نقش بسیار مهمی ایفا می کند.لذا انجمن های حرفه ای باید این نوع تعهد اخلاقی را در مدیران دولتی به وجود آورند.اعتماد اعتباری بخش مهمی از اعتماد عمومی نسبت به دولت است.در اینجا رابطه اعتباری بسیار مناسب است زیرا دانستن این نکته توسط شهروندان که وکلانشینان در دولت و سازمان های دولتی چه کاری انجام می دهند و نظارت و کنترل بر عملکرد آنها,دشوار استبنابر این شهروندان باید به سازمان ها ,کارکنان و مدیران دولت از نظر عمل در راستای منفعتشان اعتماد کنند و مقامات دولتی باید از هنجارهای اخلاقی ,انصاف و نیکوکاری مطلع باشند.

2-اعتماد اجتماعی:اعتماد اجتماعی,عبارت است از نگرش مثبت فرد نسبت به سایر اعضای جامعه.ویژگی اصلی این نگرش آن است که متضمن مخاطره می باسد و در شرایط عدم قطعیت حاصل از فقدان آگاهی و شناخت کامل طرف متقابل رخ میدهد.اعتماد اجتماعی شکلی از سرمایه اجتماعی است که جامعه آن را در گذر زمان,به تدریج از طریق تعاملات افراد به صورت فرد به فرد به دست می آوردو آنگاه به نوعی”خیر عامه” تبدیل می شود که مبنای اعتماد سایر افراد جامعه قرار می گیرد. ازآنجا که این سرمایه ظرف مدت های مدیدی شکل گرفته,برخلاف سرمایه های متعارف از بین نمی رود اعتماد اجتماعی برخلاف اعتماد فردی,از شبکه های موجود در امور اجتماعی,مدنی و هنجارهای روابط متقابل ناشی می شود.شبکه های عمودی در سلسله مراتب سازمانی پاسخگویی را طلب می کنند,اما به دلیل آنکه تقارن اطلاعاتی وجه مشخصه آنها است.نمی توانند به تنهایی اعتماد ایجاد شده توسط شبکه های افقی از نوع سلسه مراتب کوتاه تر را ترویج کنند.این نوع اعتماد اجتماعی,سطوح بالاتری از پذیرش داوطلبانه کارها را ترویج می کند و هزینه های مبادلات را به دلیل کاهش هزینه های قرار دادی و کنترلی ,بسیار پایین می آورد.اعتماد اجتماعی ,همکاری را روان می سازد.

تعریف اعتماد عمومی در فرهنگ انگلیسی آکسفورد:

اطمینان یا اتکا به برخی از ویژگی ها یا خصایص یک شخص یا سازمان ؛ پذیرفتن یا اعتبار دادن به شخص یا سازمان بدون ،  بررسی و دریافت شواهد و قرائن ، باور , اعتقاد یا اتکا به صداقت یک فرد یا سازمان ؛ داشتن انتظارات مطمئن نسبت به فرد یا سازمان ، صداقت , درستی و وفاداری

اعتماد متقابل:اعتماد متقابل بخش از اعتماد عمومی نسبت به دولت و سازمان های دولتی است و از آن جهت که شکل میان فردی دارد,همیشه نسبت به اعتماد اعتباری متفاوت است.در حالی که دریافت کننده اعتماد اعتباری,سازمان های دولتی هستند اعتماد متقابل بر مبنای روابط بین فردی قرار دارد.

به عنوان مثال,دانشجو و استاد می توانند نوعی اعتماد متقابل ایجاد کنند ولی دانشجو نمی تواند نوعی اعتماد متقابل با دانشگاه ایجاد کنند ولی دانشجو نمی تواند نوعی اعتماد متقابل با دانشگاه ایجاد کند نکته مهم این است که به علت اعتماد متقابل دانشجو به یک سازمان دولتی نظیر دانشگاه قابل افزایش است.مدیران و کارکنان سازمان های دولتی نقطه اولیه تماس با شهروندان هستند لذا,درک نحوی تعامل و ایجاد اعتماد متقابل و روش های تقویت اعتماد اعتباری به وسیله اعتماد متقابل ,از اهمیت وافری برخوردار است.یقینا برای مستخدمان دولتی امکان تحقق تعهدات اعتباری و ایجاد روابط باز و مبتنی بر اعتماد متقابل با شهروندان وجود دارد.ترکیب این دو نوع اعتماد ,باعث اعتماد بیشتر شهروندان به سازمان های دولتی خواهد شد.جوهر و محتوای اعتماد را تشکیل می دهند . به گونه ای که نوع انتظاراتی که باید بر آورده شوند  محتوای اعتماد را تغییر می دهند و به آن خصلت نسبی بودن را اعطا می نمایند . زیرا انتظارات مربوط به اعتماد با توجه به ماهیت موضوعاتی به ماهیت موضوعاتی که معطوف به اعتماد هستند ، تغییر می یابد .

به عقیده برخی صاحب نظران ، اعتماد شامل میزان اعتماد افراد به آشنایان ، غریبه ها و سازمان های مختلف و نمایندگان حکومت مهم ترین بعد سرمایه اجتماعی است و دیگر جنبه های این سرمایه را تحت تاثیر قرار می دهد.اعتماد یکی از جنبه های مهم روابط انسانی است و زمینه ساز مشارکت و همکاری میان اعضای معامله می باشد . پاتنام معتقد است اعتماد به عنوان یکی از اجزای سرمایه اجتماعی موجب تسهیل همکاری می شود و هر چه سطح اعتماد در جامعه بالاتر باشد احتمال همکاری  هم بیشتر خواهد بود و خود همکاری نیز اعتماد ایجاد می کند .در عین حال می توان گفت اعتماد نوعی تمایل برای خطر پذیری و ریسک در یک متن اجتماعی است . در این ارتباط و اسگوتپا1 معتقد است شما برای انجام کاری صرفا به این دلیل که فردی یا نهادی آن را انجام خواهد داد اعتماد نمی کنید بلکه شما تنها به این دلیل به او اعتماد می کنید که با توجه به شناختمان از خلق و خوی او انتخاب ما و توانایی هایش او حدس می زنید که او انجام این کار راب ر عهده خواهد گرفت .

منبع

خرمي، علي اكبر(1393)، تاثیر سرمایه اجتماعی برارتقاءامنیت عمومی،پايان نامه دوره 20 دافوس، فرماندهی وستاد، دانشگاه علوم انتظامي

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید