مفاهیم ومبانی انگیزه

یکی از مباحث جالب در روان شناسی که با زندگی روزمره ارتباط مستقیم دارد، انگیزه است. اکثر افراد در این فکر هستند که چگونه خود و دیگران را برای انجام دادن کاری با انگیزه کنند. از این رو ما در تمام زمینه های زند گی به مفاهیم انگیزشی برای هدایت کردن رفتار نیازمندیم. این شاخه ای از روان شناسی است که درمانگران، حکومت ها، مربیان، آموزگاران، والدین و خلاصه هر کسی که به نحوی می خواهد انگیزه ای را در دیگران ایجاد کند، به کمک آن می تواند راهبرد هایی را ابداع نماید تا در این راستا به دیگران یاری رساند.انگیزش به خودی خود مهم است، ولی از آن مهم تر قابلیت آن در خبر دادن از پیامدهای زندگی از جمله کیفیت عملکرد و رفاه مان است که اهمیت زیادی به آن می دهیم. آگاهی از اینکه انگیزش از کجا سرچشمه می گیرد، چه جنبه هایی از آن را می توان تغییر داد، و چه نوع انگیزش موجب مشغولیت و بهزیستی می شود بسیار مفید است.

معنی لغوی انگیزه

لغت انگیزه در فرهنگ فارسی عبارت از اسمی است که به معنای سبب، باعث، علت و آنچه که کسی را به کاری برانگیزاند آمده است. این واژه به معنای آهنگ و قصد نیز استعمال شده است. در عربی لغت الداعی و الداعیه به معنای علت وسبب؛ الدواعی،جمع و مترادف کلمۀ انگیزه می باشد. در زبان فارسی نیز داعی و داعیه ؛ به پیروی از همان معنای عربی به معنا ی علت، سبب و انگیزه آمده است .

تعریف اصطلاحی انگیزه

برای انگیزه تعاریف زیادی ارایه شده از جمله:

• انگیزه نیرویی است که توسط هدف هدایت می شود، منجر به برانگیختگی فرد می گردد و ادامه رفتار را تا دستیابی به هدف به دنبال دارد.
• انگیزه عاملی برای به کارگیری مهارت ها، راهکارها و رفتارهای از پیش آموخته شده در موقعیت های جدید است .
• راپاپورت، انگیزه را نیروی اشتها آور درونی تلقی می کند.
• آلپورت، انگیزه را وضعیت درونی ارگانیزم تلقی می کند که رفتار و تفکر فرد ناشی از آن است.
• سیفرت، انگیزه را به صورت نیاز یا خواست ویژه ای که انگیزش را موجب می شود تعریف کرده است.
• لفرانسوا، انگیزه را علت و دلیل رفتار می داند.
• انگیزه به عنوان نقش واسطه ای در روند عملکردهای سازنده یا ایجاد کردن اراده قوی در فعالیت ها به شمار می رود.

باتوجه به تعاریف مذکور می توان ویژگی های زیر را برای انگیزه برشمرد: علت و دلیل رفتار، نیروی درونی که رفتار و تفکر فرد از آن ناشی می شود، واسطه عملکردهای سازنده و ایجاد کردن اراده قوی در افراد، عاملی برای بکار گیری راهکارها و رفتارهای از پیش آموخته شده در موقعیت های جدید.

انگیزه در حوزه هایی از قبیل درمان، درک و تغییر رفتار، سازمان های صنعتی به منظور افزایش عملکرد شغلی، آموزش شیوه هایی برای بهبود عملکرد تحصیلی، و یا مطالعات تجربی برای درک رفتار بشری کاربرد دارد. تعریف انگیزش بستگی به بافتی دارد که در آن به کار گرفته می شود.

سه‌مولفه‌از انگیزه از دیدگاه آرنولد و همکاران:

• جهت: آنچه که افراد سعی می کنند به دست آورند.
• تلاش: روش سختی که یک فرد تلاش می کند.
• تداوم: چه مدت فرد را در تلاش مداوم نگه می دارد می باشد.

 بحث پیرامون انگیزه به گذشته های دور بر می گردد که از آن زمان تعریف های گوناگون و تئوری های مختلفی در باب شناخت آن هم ارائه شده است. از قرن 16 میلادی این فرایند شکل جدی به خود گرفت و به مرور بر اثر پژوهش های متعدد شکل دقیق تر و اصولی تر به خود گرفت. در این قسمت به اصلی ترین تئوری های مطرح شده اشاره ای کوتاه می کنیم.

تئوری غرایز

این تئوری اولین تئوری ارائه شده پیرامون انگیزه است و روان شناسان آن زمان پرخاشگری را که صفت بارز مردان بود یک انگیزه ذاتی می پنداشتند که به واسطه موجود دیوی که انسان را وادار به این کار می کند و در همه نیز وجود دارد عینیت می گیرد. همچنین فرشتگانی در نهاد انسان وجود دارد که او را به کارهای خوبی چون علاقه به فرزند وادار می کند.

تئوری انرژی های حیاتی

از جمله روان شناسان مشهور معتقد به این نظریه، زیگموند فروید است. او معتقد بود برای هر کاری انرژی لازم است و چون انگیزه مسبب عمل آدمی است پس خود یک نوع انرژی است. اما نه از نوع انرژی بیولوژیک، بلکه یک انرژی روانی. فروید معتقد بود انگیزه رفتار آدمی، غریزه عشق و بقا یا مرگ و نیستی است.

تئوری احتیاج

احتیاج یعنی فقدان ماده ای که برای حیات ضروری است. کسی که احتیاج به غذا دارد بی هیچ درنگی انگیزه دستیابی به غذا دارد. روان شناسان بزرگی چون پیاژه ، معتقد به این تئوری بودند. او می گوید: انگیزه دنباله و تداوم احتیاج است و انگیزه رابطه ای است میان یک شئ با یک احتیاج، زیرا شئ از آنجا مورد رغبت قرار می گیرد که جوابگوی احتیاجی باشد. این نوع انگیزه با زندگی روانی فرد شروع می شود و در رشد حسی و حرکتی نقش اساسی دارد. به تدریج که تفکر شهودی رشد پیدا کرد، انگیزه ها هم بیشتر می شود و تفاوت و تنوع پیدا می کند.

تئوری محرک

محرک نوعی انرژی روانی است که بر ارگانیسم های بدن تاثیر می گذارد و در واقع شخص را وادار به انجام کار می کند. کلاپارد معتقد است انگیزه تنظیم کننده این انرژی است. کافی است کاری مورد علاقه فرد باشد، آن موقع انجام آن راحت و خستگی ناشی از آن نیز کاهش می یابد. بنابراین انگیزه لازم را برای انجام آن پیدا می کند.دو نظریه اخیر یعنی احتیاج و محرک به دلیل ابعاد گسترده ای که دربر داشته اند دارای پیروان و مخالفان فراوانی هستند. اما در این میان تئوری محرک مورد وثوق بیشتری است.

همچنین در رد نظریه احتیاج گفته اند که اولا احتیاج خود نوعی منشأ فعالیت است، مثلا کسی که علاقه دارد پلیس شود هیچ احتیاجی به پلیس شدن ندارد و در واقع انگیزه یک پله بالاتر از احتیاج است، یا اینکه بنابر تحقیقات انجام گرفته، افزایش احتیاج، انگیزه فعالیت را زیاد نمی کند و از آن می کاهد.وولفولک ، بطور کلی نظریه های انگیزش را در قالب چهاررویکرد کلی عنوان کرده است:

رویکرد رفتاری

پیروان رویکرد رفتارگرایی انگیزش را بر اساس دریافت تقویت و دوری از تنبیه در نظر می گیرند. بنا به نظر لفرانسوا، لذت جویی روان شناختی– اصل لذت/درد خلاصه ی آسانی از اساسی ترین اصل انگیزشی رفتار گرایان است . مدافعان استفاده از تشویق بر اضافه کردن هیجان و علاقه به دنبال فعالیت های کلاسی و توجه هدایت شده، و دور کردن هیجان از رفتارهای نا مناسب، تاکید دارند. طبق اصل لذت/درد ما می کوشیم تا کسب لذت کنیم و از درد بگریزیم. در رویکرد رفتاری انگیزش ، انگیزانه ها :مشوقها منبع انگیزشی دانش آموزان و دانشجویان به حساب می آیند. بنا به تعریف ، انگیزانه یک شئ یا رویداد ؛ محرک است که رفتار را برمی انگیزاند یا باز می دارد .

رویکرد شناختی

در رویکرد شناختی انگیزش، باور بر این است که افکار دانش آموزان راهنمای انگیزش در آنهاست. همچنین ساخت گرایان معتقدند که رفتارها توسط هدف ها، نقشه ها، انتظارات، و نسبت دادن های فرد ایجاد و هدایت می شوند و لذا انگیزش درونی بیشتر از انگیزش بیرونی مورد تاکید آنان است. در انگیزش بیرونی پاداش وابسته به دیگران و بیرون از فرد است مانند نمره ی معلم، پول، و یا غذا، ولی در انگیزش درونی پاداش در درون خود فرد است مانند علاقه فرد به کارهای هنری و تلاش در جهت انجام این گونه کارها. آیرونس،  می گوید: یکی از انگیزش های اصلی وابسته به یادگیری بر شکل گیری هدف ها و کوشش برای تحقق بخشیدن آنها تاکید می کند.

رویکرد انسان گرایی

در رویکرد انسان گرایی  به جای تاکید بر تقویت و تنبیه به عنوان منبع اصلی انگیزش به توانایی دانش آموزان برای رشد شخصی، آزادی انتخاب هدف های زندگی، و ویژگی های مثبت مانند حساس بودن نسبت به دیگران تاکید می شود. بنابراین از دیدگاه روان شناسان انسان گرا، برای ایجاد انگیزش باید احساس شایستگی، خودمختاری، و عزت نفس را در افراد افزایش داد . یکی از مهمترین نظریه پردازان انسان گرا، آبراهام مازلو، انگیزش را با توجه به نیازها توضیح داده است. مازلو، نیازهای انسان را به صورت سلسله مراتبی از نیازها طبقه بندی کرده است. او ابتدا نیازها را به دو دسته کلی تقسیم کرده است شامل: نیازهای کمبود یا کاستی که آنها را نیازهای اساسی نامگذاری کرده و نیازهای رشد یا بالندگی که آنها را فرا نیازها  نام نهاده است.

نیازهای اساسی عبارتند از:

• نیازهای فیزیولوژیک یا جسمی
• نیاز به امنیت یا ایمنی
• نیاز به عشق و تعلق
• نیاز به عزت نفس یا احترام به خود

رویکرد اجتماعی– فرهنگی

بنا به این رویکرد، منبع انگیزشی مهم برای بعضی افراد بودن با دیگران و داشتن رابطه ی دوستانه متقابل با آنان است. بنا به گفته‌ی وولفلک، مردم در فعالیت ها شرکت می کنند تا هویت خود و روابط با دیگران را حفظ نمایند.بنابراین اگر دانش آموزان عضو کلاس درس یا آموزشگاهی باشند که برای یادگیری ارزش ارزش قائل می شوند انگیزش آنان برای یادگیری بالا خواهد بود. مفهوم نزدیک به رویکرد انگیزشی اجتماعی– فرهنگی نیاز پیوند جویی یا نیاز پیوستگی است. سانتروک، گفته است این نیاز معرف انگیزه ی افراد در ایجاد ارتباط با دیگران است.

کدیور، توصیه می کند که برای انگیزش موثر، گاهی آشنایی با نظریه های رفتارگرایی و زمانی هم دیدگاه های انسان گرایی مانند نظریه مازلو لازم است. همچنین سیف، دربارهُ رویکرد غالب در مباحث انگیزشی بر اساس نظریه های یادگیری می گوید: سمت پاندول به طرف نظریه های شناخت گرایی و سازنده گرایی است و خود به خود، انگیزش درونی بیشتر مورد توجه قرار می گیرد.

منبع

لوطی باشیان،ملیحه(1391)، راهکارهای افزایش میزان مطالعه و شیوه های افزایش میزان و کیفیت آن دردانش آموزان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی تربیتی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی علامه طباطبایی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید