مفاهیم جوّ کلاس

شناخت عوامل مؤثر بر یادگیری، جهت ارتقاء سطح عملکرد و پیشرفت تحصیلی دانش­آموزان، یک هدف اساسی در اغلب پژوهش­های تربیتی بوده که به دنبال آن، الگوهای مختلفی از یادگیری مدرسه ارائه شده است. نقش ادراک دانش­آموزان و معلمان از محیط یادگیری کلاسی در تأثیر آن بر پیامدهای شناختی و عاطفی در بسیاری از مطالعات مربوط به محیط یادگیری کلاسی بررسی شده است و رابطه­ای نیرومند بین پیامدهای اکتسابی دانش­آموز و ادراک او از محیط یادگیری به وسیله­ی بسیاری از پژوهشگران نشان داده شده است.در مطالعات اولیه در خصوص جوّ یادگیری کلاسی، جنس، موضوع مورد تدریس، نوع مدرسه، موقعیت مکانی ، شهر یا روستا،و تفاوت­های وابسته به قومیت و نژاد مورد بررسی قرار می­گرفتند؛ اما امروزه بیشتر بر نحوه­ی تعاملات و جوّ اجتماعی و روانشناختی حاکم بر کلاس درس تأکید می­شود .

کلاس درس مانند یک گروه اجتماعی، جای گردهم­آیی افراد گوناگون است که می­توانند پایگاه­های گوناگون اجتماعی داشته و در فرهنگ، منش، هویت، شرایط و جایگاه اجتماعی و بسیاری از عوامل دیگر با هم متفاوت باشند . حضور و تعامل دانش­آموزان با همسالانشان، در این محیط باعث می­شود که استعدادها و یا مشکلات و ضعف­های آنها آشکار شود، و همچنین کاهش یا افزایش یابد . تفاوت­های بین فردی در میان دانش­آموزان از یک­سو، و ضرورت دادوستد و پیوندهای بین فردی از سوی دیگر، فضاهای متفاوتی در کلاس­های درسی پدید می­آورد. تأکید بر شناخت فضاهای چیره بر کلاس، و توجه به شرایط و انگیزش­های تأثیرگذار در کلاس، به ساخت و گسترش مفهوم جوّ کلاس انجامیده است. مطالعه­ی ادراک از جوّ کلاس بر این فرض استوار است که ادراک دانش­آموز از محیط با ویژگی­های زمینه­ای و شخصی او پیوند دارد و این امر به نوبه­ی خود بر روشی که وی درباره­ی دنیای اجتماعی خود می­اندیشد و نیز رویکردش نسبت به محیط اطرافش، تأثیر می­گذارد. بر این اساس، ادراک دانش­آموزان از محیط یادگیری بر شرکت آنها در فعالیت­های کلاسی و نیز برقراری روابط با همسالانشان تأثیر می­گذارد .

تعریف جوّ کلاس

حسینچاری و خیر ، نحوه­ی تعامل اعضای کلاس با یکدیگر را تا حد زیادی متأثر از جوّی می­دانند که بر کلاس حاکم است. کنث و توبین،  اظهار داشتند که جوّ کلاس، محیط و موقعیتی است که توسط مدرسه، معلمان، همکلاسی­ها و سایر عوامل مدرسه خلق می­شود. آنان عقیده دارند کلاسی که از لحاظ فیزیکی، عاطفی، هیجانی، احساسی و تحصیلی به هر دلیل نامطبوع و نامساعد باشد، دارای جوّی منفی است و این شرایط بر رشد شناختی، اجتماعی و عاطفی دانش­آموزان آثار زیان­باری می­گذارد. مینهارد، بریکلمنز، دن­بروک و ویوبلز، ادراکات دانش­آموزان از همسالان و نوع روابط موجود در یک کلاس را به عنوان جنبه­­ی اجتماعی محیط کلاس در نظر گرفته­اند و آن را جوّ اجتماعی تعریف کرده­اند که به کیفیت روابط در کلاس اطلاق می­شود. براساس تعریف دانکین و بیدل ، نیز جوّ کلاس به فضای کلاس درس، یعنی خصوصیات اجتماعی، روانشناختی و هیجانی آن اطلاق می­شود.

اهمیت جوّ کلاس

هرچند همه­ی دست­اندرکاران آموزش و پرورش، اعم از مدیر، معاونان، کارکنان مدرسه و از همه مهم­تر آموزگار بر چگونگی این جوّ تأثیر دارند، اما تأثیر خود دانش­آموزان از عوامل دیگر مهم­تر است. دانش­آموزان از آنجا که دادوستدهای فراوان و پیوندهای تنگاتنگی با هم دارند، سهمی مهم در پدیدآیی جوّ کلاس دارند . جوّ کلاس را تاحدود زیادی، تعامل بین معلم و دانش­آموزان تعیین می­کند . اسپالدین، یکی از اولین اهداف معلم را برقرار کردن رابطه­ی مطلوب و دوستانه با دانش­آموزان می­داند. هر معلمی در برقراری ارتباط روش خاصی دارد که ناشی از شخصیت معلم، شخصیت دانش­آموز و موقعیت است. الیس،  نیز بیان داشته است که در ­کلاس­هایی که معلمان حمایت عاطفی از دانش­آموزان به عمل می­آورند، دانش­آموزان تشویق می­شوند تا ایده­هایشان را بیان کنند، نظرات دیگران را بشنوند و موفقیت آنان در یادگیری بیشتر است. معلم از طریق برنامه­ریزی و نحوه­ی تدریس، نظارت بر عملکرد و پسخوراند دادن، باورها، انتظارات، خودکارآمدی، الگودهی، روش­های مدیریت کلاس، ایجاد محیطی تک­بعدی و یا چندبعدی و نیز انتخاب اصول ساختاری بر انگیزش، خودکارآمدی، یادگیری و پیشرفت دانش­آموزان اثر می­گذارد و در مقابل واکنش دانش­آموزان در جریان تدریس موجب می­شود که معلم اوضاع را بسنجد و راهبردهایی را به کار گیرد که بر انگیزش و یادگیری دانش­آموزان تأثیر بهتری می­گذارند .

جوّ حاکم بر کلاس می­تواند سرشار از انسجام یا همبستگی باشد؛ ممکن است حاکی از حضور انضباط و تکلیف­گرایی باشد؛ ممکن است فضایی پربرخورد و پراصطکاک ایجاد کند و ممکن است رنگ رقابت به خود بگیرد .واکنش دانش­آموزان و عملکرد آنها در جوّهای متعدد، متفاوت می­باشد و احتمال دارد جوّی که برای اکثریت دانش­آموزان مطلوب است، برای بعضی دیگر هراس­آور بوده و ایشان را دچار مشکل سازد. به میزانی که دانش­آموزان مضطرب در این جوّ دچار مشکل شده و نتوانند در مقایسه با دیگران توانایی­های خود را به منصه­ی ظهور بگذارند، احساس ناتوانی کرده و از نظر تحصیلی خودکارآمدی پایینی را تجربه خواهند کرد . پس لازم است که جوّ مطلوب و مناسبی در کلاس دایر باشد. جوّ مطلوب و مناسب، روابط مثبت و هدفداری است که میان معلم و دانش­آموزان در کلاس وجود دارد و دارایی کارآیی است. جوّ کلاس شامل دو متغیر کلی ادراک ؛ برداشتی که افراد از واقعیت­های موجود در کلاس دارند و انتظار ،تمایلات و خواسته­هایی که افراد از جوّ کلاس دارند  است. جوّی برای یادگیری مطلوب است که تفاوت ادراک و انتظار زیاد نباشد یا این دو مساوی باشند. در صورت تفاوت باید در پی اصلاح یا تغییر جوّ کلاس بود. شناخت جوّ کلاس برای معلمان مهم و باارزش است.

به نظر پیاژه، منصور و دادستان، جوّ مطلوب در کلاس جوّی است که در آن دانش­آموزان فعال باشند نه منفعل. روش فعال باعث شکفته شدن شخصیت عقلی، اخلاقی و سازمان یافتن مبادلات فکری دانش­آموز می­شود و رغبت او را افزایش می­دهد، و این وضع به یادگیری واقعی می­انجامد؛ ولی روش غیرفعال به یادگیری عمقی نمی­انجامد، اگرچه ممکن است دانش­آموزان با مطالب بیشتری آشنا شوند و مطالب بیشتری را به حافظه­ی خود بسپارند، ولی فقط به لفاظی می­انجامد و فرد مطالب را درون­سازی نخواهد کرد. بنابراین شناخت جوّ کلاس می­تواند بازخورد باارزشی برای معلمان فراهم کند چون این عامل در ترک تحصیل، غیبت از کلاس، افسردگی، مقاومت دانش­آموزان در مقابل معلم اثر دارد. بدیهی است که رهبری معلم در کلاس نقش عمده­ای در شکل­گیری این واکنش­ها دارد.

منبع

سلمانی،منصور(1394)، نقش واسطه­ای باورهای انگیزشی در رابطه­ ادراک از جوّ کلاس،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی تربیتی، دانشکده علوم­تربیتی و روانشناسی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید