مبانی نظری بازی

تعریف بازی

بیشتر پژوهشگران ونظریه پردازان درمورد مجموعه مشترکی از ویژگی ها که بازی را از رفتارهای نامربوط به بازی برای کودکان سنین مختلف توافق دارند. آن ها ویژگی های بازی را به این صورت در نظر می گیرند: ذاتی، درون زاد و خودجوش است، فرایندی جهت یافته است غیرجدی، خوشایند و لذت بخش است اکتشافی، تجربی وفعال است دارای قاعده وقانون است از الگو رشد پیروی می کند و تحت تاثیر آداب و رسوم جامعه است، باافزایش سن کودکان از تعداد فعالیت های بازی کاسته می شود همچنین با بزرگ تر شدن کودکان وافزایش سن، تحرک جسمانی بازی کمترمی شود. تعریف بازی آسان نیست. باب هیوز و کینگ؛ بازی را این گونه تعریف می کنند: بازی یک انتخاب آزادانه است، شخصاَ هدایت می شود، ذاتی و درون خیز است وکودک رابه فعالیت وا می دارد. درفرهنگ لغت آکسفورد بازی راچنین تعریف می شود: خودرا سرگرم ومشغول کردن، ورزش، شادی شوخی وجست و خیز و بازی گوشی، یا مشغول کردن دربازی.

در فرهنگ وستر، بازی بدین گونه تعریف شده است:

حرکت، جنبش و فعالیت به مثابه حرکت عضلات.
آزادی یا محدودیتی برای حرکت و جنبش.
فعالیت یا تمرینی برای سرگرمی، تفریح یا ورزش.

بازی چیست؟در واقعه تعریف ساده ای برای بازی وجود ندارد. اما روانشناسان عناصرمعینی رااز بازی شناسایی کرده اند. برای اینکه بتوان فعالیتی رابازی دانست باید پنج ویژگی زیر را دارا باشد:

بازی دارای انگیزه درونی است. هدف آن در خودش نهفته است وتنها به خاطرزضایت حاصل از آن انجام می گیرد.
باید به صورت آزادانه انتخاب شود وکودک برای انتخاب آن تحت فشار نباشد.
بازی باید خوشایند باشد وکودک از انجام آن لذت ببرد.
ویژگی بازی واقعیت گریزی است به این معنی که باعنصروانمود سازی به معنای به هم ریختن واقعیت ها برای انطباق بارغبت های بازیکن همراه است. این امربه ویژه در بازی های نمادین که ویژگی اصلی دوره پیش دبستانی است مصداق دارد.

بازیکن باید در بازی شرکت داشته باشد، کودک باید از لحاظ جسمانی، روانی و یا هر دو در بازی درگیر باشد نه اینکه منفعل یا نسبت به آنچه روی می دهد بی تفاوت باشد . بازی در سرتاسر زندگی رخ می دهد و یک فعالیت اختیاری است که به ضرورت مهارت لذت بخش دنبال می شود. کودکان هر روز بازی می کنند اما شکل بازی از زمانی که که سن کودک افزایش پیدا می کند متفاوت می شود. کودکان همیشه واز گذشته های دور بازی می کرده اند. حداقل از زمانی که تاریخ ثبت کرده است . به عقیده روانشناسان فرانسوی، بازی برای پسران وسیله ای برای اثبات خود در برابر دیگران وبرای دختران وسیله ای برای بودن به دیگران است پسران بیشتر ترجیح می دهند در پی هم بدوند و به جست و خیز بپردازند و دختران بیشتردوست دارند دور هم گرد آیند و با هم درد دل کنند .

هوش ممکن است در نحوهء بازی و نوع انتخاب اسباب بازی واستفاده از آن تاثیر بگذارد، کودکان تیز هوش سعی می کنند وسایل و اسباب بازی های انتخاب کنند که بتوانند با آنهابه ابتکار ونوع آوری دست بزنند و قوای ذهنی خود را بکار گیرند این کودکان بدلیل تواناییهای بیشتر، به بازی های انفرادی تمایل نشان می دهند کودکان عقب مانده نیز بیشتر به بازی های انفرادی می پردازند. اما به علت توانایی کم، معمولاً به خوبی در گروه پذیرفته نمی شوند . پیاژه؛ معتقد بود بازی راهی است برای دسترسی به جهان بیرون ولمس آن به گونه ای که باوضع کنونی فرد مطابقت داشته باشد پیاژه به جنبه شناختی بازی توجه داشت. برون فن برنز؛ تلاش کرد بازی توصیف کند او بازی را این گونه توصیف کرد: فعالیتی ذاتی وطبیعی است و اغلب به خاطر خودش انجام می شود تا آنکه وسیله ای برای رسیدن به چیز دیگری باشد. معین درکتاب فرهنگ فارسی کلمه بازی را چنین معرفی می کند: سرگرمی به چیزی مشغولیت، تفریح، لعب، ورزش، فریب؛ در لغت نامه دهخدا چنین تعریف شده است: هرکاری که مایه سرگرمی باشد، رفتار کودکانه و غیر جدی برای سرگرمی باشد، کار تفریحی، لعب.

ارزش های بازی

میلی چامپ؛ معتقد است که بازی به کودک برای تبدیل به انسان شدن کمک می کند، برای رسیدن به انسانیت و کسب ویژگیهای شخصیتی مطلوب، باید تعادلی بین بازی وکار کودک برقرار شود.

ارزش جسمانی: بازی باعث پرورش نیروی بدنی و حواس کودک می شود.
ارزش اخلاقی: بازی یکی از مهمترین عوامل در تربیت اخلاقی کودک است. بازی یکی از راههایی است که می توان از طریق آن مفاهیم وارزش های اخلاقی را به کودک آموزش داد.
ارزش آموزشی و تربیتی: کودک درحین بازی، مطالب آموختنی، رابدون فشار وبا میل رغبت فرامی گیرد.
ارزش اجتماعی: کودک در خلال بازی به کشف محیط اطراف خود می پردازد و از طریق بازی نخستین گامها را برای اجتماعی شدن بر می دارد.
ارزش درمانی بازی: امروزه بازی درمانی جایگاه ویژه ای در تشخیص و درمان مشکلات کودکان دارد.

تاریخچه بازی

بازی های گروهی به صورت نمایشی از عبادت ارواح وپرستشی اشیاءگرفته تا رقص شکار و رقص جنگ، مجموعه ای از راههای برآوردن نیازهای جسمانی و ذهنی افراد را فراهم گرداند . از نظز فیزیولوژیکی انسان نیاز به جنبش و حرکت دارد و بازی جزء مهم این جنبش و حرکت است انسان برای رشد ذهنی واجتماعی خود نیاز به تفکر داردو بازی خمیر مایه این تفکر است . در ابتدا اسباب بازی بشر، اشیای خام وطبیعی به دست آمده از طبیعت بود. رشد ذهنی و اجتماعی انسان و تسلط او بر طبیعت امکان دستکاری در اشیای طبیعی را به وجود آورد. از این زمان اشیاء به خواست انسان تغییر شکل یافته تا بتوانند اندیشه او را شکل دهی و به بازی غنای بیشتری ببخشند. حجاری های روی دیواره غارها قدمت بازی وارزش زیاد آن رانشان می دهد . در ایران بازی وسیله برای آموزش به خصوص آموزش جنگ مورد توجه بوده است. توصیه دین زردشتی بوده که کودکان را نیرومند و قادر به نبرد با دشمن بار آورند. بر این اساس ایرانیان از پنج سالگی تا بیست سالگی سواری، تیراندازی، شمشیربازی وشطرنج می آموختند.

در ایران پس از اسلام، دانشمندان وبزرگان ایرانی بیش از اروپایی ها در مورد بازی کودکان اظهار نظرکرده اند. ابوعلی سینا ؛ در مورد بازی کودکان معتقد است: اگر اولیاء و مربیان مانع بازی کودکان شوند و آزادی آنان راسلب کنند زمینه افسردگی آنان رامهیا می کنندوافسردگی موجب می شود که رغبت های کودکان ازبین برود وگرفتار ناهنجاری های روانی شوند از نظر حکیم ابوعلی سینا کودکان تا شش سال از تمایلات خودپیروی می کنند بنابراین والدین نباید کودکان را از آنچه به آن تمایل دارند محروم کنند.امام محمد غزالی، در برنامه پیشنهادی خود، ساعاتی از وقت مراکز تعلیم وتربیت را به بازی وورزش اختصاص می دهد. خواجه نصیرالدین طوسی نیزبربازی کودان تاکید دارد وآن را وسیله ای برای رفع خستگی از فعالیتهای جدی می پنداردو معتقد است بازی وسیله ای است برای بروز توانایی های کودکان، برانگیختن شور و نشاط در کودکان و تامین سلامت روح و جسم آنها .

بازی از دیدگاه دین اسلام

در آیین اسلام به سوارکاری، تیراندازی و شنا اهمیت خاصی داده شده و آموزش آن هاتوصیه شده است. پیامبر (ص) بر این عقیده بود که پدر باید همچون کودکی رفیق دوره کودکی فرزندخودباشدوبازبان کودکی به مدد بازی اورا پرورش دهد. حضرت علی(ع) می فرمایند: کسی که شیفته بازی باشد سعادتمند خواهد شد. امام موسی کاظم (ع) چنین می فرمایند: بازیگوشی و شیطنت پسردر دوران کودکی پسندیده است برای اینکه دربزرگ سالی بردبارمی شود. امام صادق (ع) هفت سال اول زندگی کودک را موسم بازی می داند و به والدین و مربیان توصیه می فرماید: فرزندان خود را آزاد بگذارید تا هفت سالگی بازی کند .

بازی و نظریه های آن

نخستین نظریه های بازی که در اواخر قرن نوزدهم و سال های نخستین قرن بیستم پدید آمدند بر اهمیت زیست ژنتیکی بازی تاکید می کردند. آن ها بازی را مکانیسمی غریزی توصیف می کردند که باعث رشد جسمی مناسب می شود. به عقیده کارل گروس در نظریه پیش تمرین بازی یک سلسله پیش تمرین عمومی است که هدف آن آموزش رفتارهایی است که کودک در بزرگسالی خود به انجام آن می پردازد.

نظریه استراحت و رفع خستگی: بازی به هنگامی که فرد خسته است صورت می گیردتااستراحت وتجدید قوا در او حاصل شود .
نظریه تکرار فعالیت های اجدادی: استالی هال, در این نظریه بیان می کند: که کودکان محتواها و صحنه هایی را که اجدادشان تولید کرده بودند وزندگی آنان ایجاب می کرده است تجدید می کنند. این عمل به این دلیل انجام می گیرد زیرا که دوران کودکی بهترین زمان برای تصفیه اعمالی است که در زندگی آینده نیازی به آنها نخواهد بود.

نظریه دهلیز فعالیت های غریزی: کار بیان کرده, بازی چون دهلیزی که غرایز از آن سر بیرون می آورند.

نظریه جبران : آدلر, بیان می کند، کودکان از طریق بازی می کوشند محرومیت و ضعف و حقارت های خود را جبران کنند.

نظریه اصل لذت: ژان شاتو, بازی یک فعالیت آزاد است و کودک آزادانه به بازی می پردازد برای اینکه از بازی خوشش می آید و از آن لذت می برد.

مفاهیم و نظریه بازی در قرن بیستم

اریک اریکسون ؛ بر این باوراست که بازی باعث رشد مهارت های جسمی و اجتماعی کودک می شود و عزت نفس کودک را افزایش می دهد پس در ساختن من ایگو نقش دارد. هربرت اسپینسر؛ در نظریه انرژی مازاد بازی را امری ضروری توصیف ضروری توصیف می کند که امکان تخلیه انرژی انباشته شده در کودکان را فراهم می سازد. از دیدگاه فروید، بازی از نوعی ازبیان خواسته های درونی کودک است کودک سعی می کندتامشکلات عاطفی وروانی خود را در بازی منعکس کرده و سپس برای غلبه بر آن ها راه حلی پیدا کند. کودک به واسطه بازی محبت، خشم، ترس ناکامی و ناامنی و اضطراب و ناگفته های خود را نشان دهد و با این حالات عاطفی خود کنار آید یا آنها را از خود دور کند یا تغییر دهد، تا آنها را تحت کنترل خود درآورد.نظریه بوی تاندیک:معتقد است که به علت وجود دوران کودکی است، که بازی وجود دارد وبه عبارت دیگر بازی جزءفعالیت های خاص این دوره زندگی است، درحقیقت بازی نوعی پویایی وتحرک دوره کودکی است .

طبقه بندی بازی

روبین و همکارانش؛ بازی را بر حسب انواع فعالیت طبقه بندی کردند:

بازی اکتشافی : شامل فعالیت هایی که تنها برای کسب لذت از تحریک حس های جسمانی است.
بازی ارتباطی: شامل به کار گیری اشیاءاسباب بازی به شیوه ای که مورد استفاده قرار می گیرند.
بازی سازنده: شامل ساختن ویا ایجاد یک چیز خاص است.
بازی نمایشی: کودک وانمود می کند فرد یا چیز خاصی است.
بازی همراه باقاعده و قانون: نمایانگر این است که کودک روش هاومحدویت هارا پذیرفته است.
بازی های جنگی: بازی های است که کودک فعالیت بدنی شدیددارندوایجادسر وصدای زیادی می کنند.

طبقه بندی شارلوت بوهلر, بوهلر بازی ها را به چهار دسته تقسیم نمود:

بازی های کنشی: این بازی ها همان بازی های مرحله حسی, حرکتی پیاژه است که در دو سال اول زندگی صورت می گیرد.
بازی های وانمود سازی یا خیالی : در این نوع بازی کودک با استفاده از تجربیات خود رویداد جدیدی می سازد.
بازی های آفرینشی: بازی های که کودک در آن چیزی یا وسیله ای را می سازد.
بازی های اجتماعی: در این نوع بازی ها کودک همراه با جمعی از همسالان خود به بازی مشغول می شود .

طبقه بندی پرز:

پرز بازی ها رابه سه دسته تقسیم می کند:

بازی های نامنظم: بازی های که هیچ قاعده و قانونی در آن رعایت نمی شود و فقط جنبه تمرین دارد.
بازی های منظم: بازی های که تابع اصول و قواعد هستند.
بازی های مهارتی: در این نوع از بازی ها زندگی دیده می شود و به خلاقیت و مهارت نیاز دارد .

انواع بازی از نظر مری شریدان:

دکتر شریدان انواع بازی ها را به صورت زیر دسته بندی می کند:

بازی فعال: بازی های فعال و پر جنب و جوش است، سبب به دست آوردن قدرت و چالاکی و ایجاد هماهنگی در حرکات می شود. کودکان بعد از اینکه کنترل سر، دست، پاهایشان را به دست آوردن این نوع بازی را آغاز می کنند.
بازی مهارتی اکتشافی: این نوع بازی از زمان سه ماهگی یعنی از زمانی که کودکان به بازی با انگشتان مشغول اندآغاز می شود. کودکان به وسیله این بازی به کشف و جستجو در محیط اطراف خود می پردازد.
بازی تقلیدی: در این نوع بازی کودکان اعمالی را که بارها توسط دیگران تکرار می شود رابه ذهن میسپارد وسرلوحه کار خود قرار می دهند. این خصوصیت در رشد اجتماعی و درک کودک بسیار مهم است.
بازی سازنده : به معنای ساختن اشیائی همچون برج های ساختگی کودکان است، این بازی ها سبب ایجاد مجموعه ای از حرکات مفیدوظریف حسی و درک پیوسته وسمبولیک می شود.
بازی نقش :کودکان ضمن یادگیری و تقلید به ابداع موقعیت های خیالی برای خود می پردازند.
بازی های با قاعده طبقه بندی پارتن: این بازی ها در حدود چهار سالگی شروع می شود و کودک ضمن بازی تقسیم کردن، سهیم شدن، رعایت نوبت، بی طرفی و رفتار منصفانه یاد می گیرد .

طبقه بندی پارتن:

میلدر پارتن؛ بازی بچه ها را در یک مهدکودک مورد مشاهده قرار داد و بر حسب میزان مشارکت اجتماعی کودکان گروه های مختلفی را مشخص نمود و شش گروه بازی مطرح کرد:

بازی غیراشتغالی : کودکان در واقع بازی نمی کنند، بلکه به دور و بر خود نگاه کرده و به طور تصادفی در کیر برخی از فعالیت ها می شوند.
بازی انفرادی: بچه ها به تنهایی بااسباب بازی هایشان بازی می کنند، تلاش برای ارتباط با کودکان دیگر به عمل نمی آورند.
بازی تماشا گرانه:کودکان بازی دیگران را تماشا و با آنان گفتگو می کنند، ولی برای بازی به آنها نمی پیوند.
بازی موازی: کودکان درکنار سایر بچه ها، ولی نه با آنها، بازی و رفتارآنها تقلید می کنند.
بازی ارتباطی: کودکان با دیگران به تعامل می پردازند، به آنها اسباب بازی قرض می دهند یا از آنها اسباب بازی قرض می گیرند و در فعالیت های مشابه یکدیگر را دنبال یا رهبری می کنند.
بازی تعاملی: گروهای سازمان یافته کودکان درگیر بازی، از جمله مسابقات مختلف می شوند .

طبقه بندی اشترن:

اشترون برای اولین بار مسئله ساخت بازی هارا به دو گروه فردی و اجتماعی یا گروهی تقسیم می کند.

بازی های فردی: بازی های هستند که می تواند جنبه تخریب یا ساختن، فتح بدن و تسلط بر اشیاء را داشته باشند.
بازی های گروهی که به سه دسته هستند:

تقلیدیک بازیگر از بازیگر دیگر
ایفای نقش های تکمیلی
بازی های که جنبه مبارزه و جنگجویی دارند .

طبقه بندی پیاژه:

کارهای پیازه؛ پایه و اساس علمی نیرومندی را برای مطالعه بازی فراهم کرد. او بازی را به عنوان مولفه ای از تحول شناختی به صورت زیر دسته بندی نمود:
بازی های تمرینی: هیچ نوع ساختنی در آنها وجود ندارد و بیشتر جنبه تمرینی دارد از نخستین روزهای زندگی کودک آغاز و در حدود سن دو تاسه سالگی به اوج خود می رسند.
بازی های رمزی: ساخت رمزی نظام آنها را تشکیل می دهد از 6/1 سالگی شروع و در حدود چهارتا پنج سالگی به اوج خود می رسد.
بازی های قاعده دار: طبق قوانینی خاص انجام می گیرد این بازی ها از سه تاچهار سالگی شروع و در شش تا هفت سالگی به اوج خود می رسد.

نقش بازی در رشد و تحول کودک

در زمینه نیازهای تحولی کودک، بازی به اندازه غذا، گرما، محافظت مهم است. بازی فرصت ایجاد و گسترش مهارت های حرکتی درشت و ظریف و حفظ سلامت جسمانی را فراهم می کند. هنگامی که کودکی به بازی می پردازد، حرکت و پویایی او منجر به فعال شدن شدن اجزای مختلف بدن و ایجاد هماهنگی بین اعضای بدن ورشد وپرورش مهارت های حرکتی او می شود. از آنجا که رشد عضلات در رشد بدنی اهمیت بسزایی دارد، در بازی عضلات فرصت می یابند تا سریع تر رشد کرده وقوی تر شوند و مهارت های لازم جهت انجام کارهای متفاوت را به دست می آورند. در نتیجه تمام فعالیت ها منجر به قوی تر شدن کودک از نظرجسمی می شود .

تعریف بازی درمانی

در بازی درمانی کودکان رویداد های آسیب زارا به طور نمادین باز سازی می کنند .بازی درمانی فرصتی برای کودکان فراهم می کند تا احساسات ومشکلات را تا آخر بازی کند. درتجربه بازی درمانی محوطه امنی به کودک داده می شودتا خود را امتحان کند. از طریق بازی خود را اظهار داردوباانجام این کار یاد بگیرد، که خود را بشناسد، تا بدان جا که دانش خود را مورد به کار گیری ظرفیت های در راه های مناسب بالا ببرد . در بازی درمانی مفهوم، از طریق اعمال سمبلیک دربازی به دست می آید. اسباب بازی ها به عنوان کلمات کودک و بازی به عنوان زبان کودک درنظر گرفته می شوند . بازی درمانی وسیله ای برای تشخیص مشکلات کودک است مشاور با مشاهده رفتار کودک در ضمن بازی به نگرانی های وی پی می بردودرصدد رفع آن اقدام می کند. همچنین بازی مناسب ترین روش یادگیری برای کودک است وسبب یادگیری مهارت های جدید می شود . بازی مجموعه فعالیت های است که کودک ضمن آن افکار واحساسات خود را به دلخواه بیان کرده واحساس امنیت وارزشمند بودن می کند.

بازی بهترین وسیله برای بیان خودوابراز وجود است ومهمترین شیوه درمانی روانکاوان بوده که درابداع وکاربرد تکنیک های مختلف آن سهم بسزایی داشته اند. اساساً بازی فعالیتی است که کودک در آن احساس راحتی می کند، درهمه درمان ها نیاز به یک رابطه درمانی و وسیله ارتباط نیاز دارد و در بازی درمانی، بازی یک وسیله ارتباطی میان درمانگر و کودک است. کودکان از پختگی و رشد شناختی کافی برای بهره بردن از مداخلات مبتنی برگفتگو وخود کاوی برخوردار نیستند. در اکثر درمان های کودکان بازی تا حد زیادی جایگزین فعالیت های می شودکه بزرگسالان در حین درمان انجام می دهند . همچنین بازی درمانی یک تعامل کمکی بین کودک و بزرگسال آموزش دیده است که از طریق ارتباط نمادین در بازی در جست وجوی راه هایی برای کاهش آشفتگی های هیجانی کودک است. به طوری که کودک در طی تعاملایت بین فردی با درمانگر، پذیرش تخلیه هیجانی، کاهش اثرات رنج آور، جهت دهی مجدد تکانه ها و تجربه هیجانی وتصحیح شدن راتجربه می کند . بازی درمانی به این منظور طراحی شده که کودک بتواند نگرانی های درونی خود را نشان دهد حال یا از طریق صداهایی که از جانب عروسک هادر می آورند یا تعاملاتی که با اسباب بازی های دیگر برقرار می کند علاوه بر آن درمانگربه طور دائم فضایی را به وجود می آورد که کودک درآن احساس امنیت و صمیمیت داشته باشد تا بتواند احساسات مختلف خود را کند و کاو کند.

کودکان به دلیل پایین بودن سطح تفکر انتزاعی، قادر به بیان احساسات و هیجانات خود نیستند، عدم مهارت کودک در بیان احساسات خود می تواند بهداشت روانی او را به خطر اندازد بازی ابزاری مناسب است که به کمک آن کودک خود رابیان می کند وسیله مناسب برای تخلیه هیجانی کودک است . در جریان بازی درمانی، درمانگر با کودک مشارکت فعال دارد نه به عنوان هم بازی کودک بلکه به عنوان همراهی که بیشتر دنباله رو کودک می باشد، و از راهنمایی کودک پرهیز می نماید. در چنین رابطه ای درمانگر در صورت موفقیت کودک در انجام فعالیت های تدریجی اش، اورا تشویق و در صورت ناکامی از سرزنش او خودداری می کند.

منبع

فروزنده،الهام(1394)، اثر بخشی بازی درمانی بر کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی تربیتی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید