طبقه بندی کلی مواد و اثرات آنها

مواد را  بر اساس اثر آنها بر روی رفتار به چهار دسته تقسیم می کنند:

• کند کننده ها،
• محرک ها،
• کانابیس و توهم زاها،
• مواد افیونی .

در ابتدا به معرفی کلی سه گروه اول پرداخته، سپس به تشریح مواد افیونی می پردازیم.

کند کنننده ها

کند کننده ها گروهی از مواد هستند که فعالیت سیستم اعصاب مرکزی را کاهش می دهند.اثر اولیه آن ها کاهش سطوح  برانگیختگی فیزیولوژیکی است که به آرمیدگی فرد کمک می کند.کند کننده ها موجب کاستی فعالیت سیستم اعصاب مرکزی میشوند.در این گروه از الکل،مسکن ها ،خواب آورها و اضطراب زداها می توان نام برد.

محرک ها

دسته ای از مواد اعتیاد آور محرک ها هستند که هم ریشه ی طبیعی دارند و هم ریشه ی صنعتی-شیمیایی.این گروه از داروها به عنوان محرک ، ایجاد کننده ی هیجان و انرژی هستند و موجب تحریک فعالیت سلسله اعصاب مرکزی می شوند و تضعیف کننده ی سیستم اعصاب مرکزی اند.از شایع ترین مواد روان گردانی که استفاده می شوند شامل کافئین ، نیکوتین ، آمفتامین ها و کوکائین می شوند.برخلاف کند کننده ها داروهای محرک احساس انرژی و آگاهی بیشتری ایجاد می کنند .

کانابیس و توهم زاها

موادی که خالت آگاهی و ادراکی فرد را تغییر می دهد.فرد مصرف کننده چیزهایی را که وجود ندارد، می بیند و می شنود و حالت هایی از دیوانگی را تجربه می کند .دسته هی از توهم زاها ریشه ی طبیعی دارند مانند حشیش و ماری جوانا و تعدادی هم ریشه ی شیمیایی دارند مانند ال.اس.دی LSD  که بطور مستقیم روی مغز اثر می گذارد و شناخته شده ترین نوع داروهای این گروه است.گروه دیگر از مواد اعتیاد آور توهم زا کانابیس است که شامل DMT  دی متیل تریپتامین و دی اتیل تریتامین می باشد.این مواد ابتدا ادراک فرد مصرف کننده رااز دنیای پیرامون خود تغییر می دهند.مناظر، اصوات، احساسات وحتی بوها هم گاهی به طریق دراماتیک تحریف می شوند.اصلی ترین تغییری که به واسطه استفاده از این مواد حاصل می شود این است که افراد دنیا را به گونهد ای دیگر درک می کنند.افرادی که تحت تاثیر این مواد قرار می گیرند تصویر، صدا ،احساسات و حتی بوها هم برای آن ها دستخوش تحریف می شود.

مواد افیونی ؛ اپیوئیدی

در سراسر جهان بیش از 200 داروی افیونی مجزا کاربرد بالینی دارند. مواد خانواده تریاک یا اوپیورها عبارتند از خود تریاک که از دانه های خشخاش گرفته می شود. و مشتقات آن عبارتند از مورفین، هروئین، کدئین، و متادون. داروهای افیونی یکی از نگرانی های سال 1990 در آمریکا بود. در سال 1909 رئیس جمهور تئودوز روزولت یک پژوهش بین المللی دربارۀ تریاک و سایر افیون ها را سفارش داد، و در سال 1914، قانون مواد مخدر هرسیون استفادۀ غیر مجاز از داروهای مختلف را غیرقانونی و اشخاص معتاد به آنها را مجرم اعلام کرد. افیون ها، که در مقولۀ بزرگتر رخوت زاها قرار می گیرد، شامل تریاک و مشتقات آن مورفین، هروئین و کدئین است افیون ها در روزهای متوسط درد را کاهش می دهند و ایجاد خواب می کنند .

واژه شبه افیونی دو به خانواده وسیع تری از مواد تعلق دارد که شامل این مواد افیونی هم شده و نیز شامل انواع مختلف ترکیبی دیگری می شود، که توسط متخصصین شیمی بوجود می آیند. مثل متادون، پی تیدین 3 و موادی با همان اثرات که به صورت طبیعی در مغز تولید می شوند  از جمله انکفالین، بتا متادون، درنورفین . مواد شبه افیونی در انسان تولید احساس سرخوشی، همراه با خواب آلودگی و تنفس آرام می کند.

اثر فیزیولوژیک مواد افیونی: موفین و اغلب آگونیست های آن اثر خود را از طریق گیرنده اعمال می کنند. این داروها سیستم های فیزیولوژیک گسترده ای را تحت تأثیر قرار می دهند، رفتار پاداش دهنده دارند. همچنین بر سیستم تنفسی، قلبی و عروقی، گوارشی و عملکردی غددی موثرند. آگونیست های گیرنده تتا نیز در حیوانات ضد دردهای قوی هستند موارد منفردی از سودمندی آنها در انسان نیز به اثبات رسیده است. مانع اصلی در مصارف بالینی این گروه، عدم عبور از سد خونی مغز و ضرورت داخلی نخاعی آنها است.

تریاک

تریاک قدیمی ترین و مشهورترین ماده مخدر است که اسم آن از کلمه یونانی  تریاکا ، گرفته شده و از گیاه خشخاش با نام علمی ، پایاورسامنی فروم  به دست می آید . این ماده که در اصل مهم ترین داروی خرید و فروش غیرقانونی بین المللی است، در میان افیون ها از همه شاخص تر است؛ این ماده برای مردم تمدن سومری که 7000 سال قبل از میلاد می زیستند، شناخته شده بود. آنها نام تریاک  اوپیوم ، به معنای  گیاه خوشی را روی خشخاش، که این دارو از آن تهیه می شود، گذاشتند.

از گیاه خشخاش در اثر خراش پوست گرز، شیره سفید رنگی خارج می شود که در اثر مجاورت با هوا قهوه ای رنگ و سفت می شود. 25% کل وزن این توده سفت را که تریاک نام دارد، ترکیبات آلکالوئیدی تشکیل می دهند. در بین این آلکالوئیدها تعداد محدودی مصارف بالینی دارند.به طور کلی بیست نوع آلکالوئید از جمله مرفین، کدئین، تبائین و پاپاورین در تریاک وجود دارد که از میان آنها مرفین و کدئین اثر ضد درد و مخدری دارند. تریاک به شکل استنشاقی با وافور و سیخ، خوراکی ؛ محلول در چای غلیظ و تزریقی جوشانده ، مصرف می شود. سوخته و شیره ی تریاک نیز مصرف می شود. سوخته تریاک بقایای چسبیده شده به وافور به رنگ قهوه ای سوخته است که در آب حل کرده می خورند.

مورفین

در سال 1806؛ آلکالوئید مورفین که نام آن از مورفیوس، خدای یونانی رویاها برگرفته شد. از تریاک خام جدا شد. معلوم شد که این گروه تلخ مزه، تسکین دهندۀ درد و رخوت زایی است. پیش از آنکه ویژگی های اعتیادآور آن مورد توجه قرار گیرد، به طور متداول در داروهای انحصاری به کار می رفت. در اواسط قرن نوزدهم، وقتی که استفاده از سوزن زیر پوستی در آمریکا رواج یافت، مورفین مستقیماً به سیاهرگ ها تزریق شد تا درد را از بین ببرد. بسیاری از سربازان زخمی شده در جنگ و کسانی که در خلال جنگ داخلی دچار اسهال خونی بودند، با مورفین درمان و به آن معتاد شدند. دانشمندانی که از کاربرد دارویی که می توانست زندگی آیندۀ بیماران را اشفته کنند نگران بودند، شروع به مطالعۀ مورفین کردند. آنها در سال 1874 دریافتند که مورفین می تواند به داروی درد زدای قوی دیگری تبدیل شود که آنها آن را هروئین نامیدند .

کراک

کراک ماده دیگری میباشد که از نظر ظاهری شبیه تکه های کوچک سنگ به رنگ شیری است. کراک ایرانی کلوخی شکل، کرم رنگ و دارای پرزهای شبیه پشمک است. کراک بسیار کوچک است بنابراین جاسازی آن بسیار ساده است و خانواده ها به سادگی نمی توانند آن را کشف کنند. کراک در اروپا از کوکاپین ساخته می شود ولی در ایران از هرویین ساخته می شود و ترکیبی است از نمک آمونیوم کلرید، کمی اب، رنگ، قرص های مسکن، هروئین غلیظ، صابون کارولین، داروهای آرامبخش و کورتن. روش مصرف آن به صورت تدخینی و یا تزریقی است. یعنی به طریق استنشاق یا پاشیدن روی توتون و ماری جوانا و یا از راه کشیدن یا پیپ استعمال می کنند. کراک به وسیله سوزن، زرورق و گاهاً تزریقی مصرف می شود. مصرف کننده کراک با چند ود یا پک به اوج نشئگی می رسد و به همین خاطر به ان 1، 2، 3 هم می گویند.

عوارض مصرف کراک: فرد وابسته به کراک هرگز نمی تواند بیشتر از یک ماه زندگی عادی داشته باشد و پس از یک ماه دائماً در حال چرت زدن و خماری است، یا در حال درد کشیدن. ابتدایی ترین اثرات جسمانی کراک گلو درد مزمن، گرفتگی صدا و تنگی نفس است و به برونشیت؛ ادم نایژه و آسم منجر می شود. چشم ها درشت شده و شخص هنگام تمرکز برای دیدن هر چیز هاله ها نورانی در اطراف آن مشاهده می کند. ضربان قلب افزایش می یابد، رگها به سرعت منقبض شده و موجب بالا رفتن فشار خون می شود که می تواند به حمله قلبی و تشنج منجر شود. کراک به دلیل از بین بردن میل به غذا خوردن و ایجاد بی خوابی موجب کاهش وزن شدید و سوء تغذیه می شود. بنابراین از بین رفتن درد و رهایی از استرس و اضطراب، احساس سرخوشی و ایجاد تحرک در فرد، بروز رفتارهای خطرناک و حرف های بی ربط و دیدن هاله نور در اطراف هر چیز نشان گر این است که فرد کراک مصرف کرده است .

کدئین

کدئین یک ضد درد ملایم اما یک ضد سرفه بسیار مهم و قوی است، اثر ضد درد کمتر از مرفین دارد. از ترکیبات تریاک و به شکل ماده سفید رنگی است که معمولاً به صورت قرص های خالص تولید می شود. کدئین در ترکیب بعضی از داروها ضد درد  مثل: استامینوفن کدئین و آسپرین کدئین  و بعضی از شربت های ضد سرفه مانند: اکسپکتورانت کدئین  نیز وجود دارد. مصرف بیش از اندازه، بی دلیل و مکرر داروهای فوق می تواند نشانه اعتیاد به مصرف کدئین باشد. کدئین از طریق خوراکی کاملاً موثر است. در کبد متابوایزه و از طریق ادرار دفع می شود و نیمه عمر آن دو تاچهار ساعت می باشد .

هروئین

هروئین یک ماده مخدر نیمه صناعی است که از مرفین به دست می آید. شکل ظاهری هروئین به طور قابل توجهی بسته به مرحله ی تولید آن و این که چه قدر مورد تصفیه قرار گرفته باشد، تغییر می کند. هروئین به شکل پورد سفید یا قهوه ای است. در آزمایشگاه از مرفین ساخته می شود. نام های خیابانی آن اشک سیاه، اشک خدا و غیره است. هروئین خیابانی همیشه با مواد دیگر به صورت مخلوط عرضه می شود به همین علت همیشه خطر مرگ و مسمومیت با آن وجود دارد. روش های مصرف هروئین به صورت تدخین، استنشاق ، انفیه  و تزریق می باشد.

عوارض مصرف آن: کاهش ضربان قلب، کاهش تنفس، کم کردن حرکات روده و مهار رفلکس سرفه و احساس گرما از عوارض جانبی آن است. یکی از ویژگی های مصرف کنندگان، مردمک های بسیار ریز است. آثار روانی مصرف هروئین عبارت است از: گیجی و احساس سرخوشی که به دنبال آن افسردگی ظاهر می شود. به دنبال مصرف مرتب تحمل پیش می آید. یعنی هر بار میزان ماده بیشتری برای رسیدن به علائم دلخواه نیاز می شود.

هروئین که در آغاز به عنوان درمانی برای اعتیاد به مورفین به کار می رفت، در شربت های سرفه و سایر داروهای انحصاری، جایگزین مورفین شد. تعداد بیماریی هایی که با هروئین درمان می شد به قدری زیاد بود که سرانجام به  داروی خودِ خدا معروف شد. اما ثابت شد که هروئین اعتیاد آورتر و قوی تر از مورفین است. در حال حاضر هروئین پر مصرفترین مادۀ خانوادۀ تریاک است. معتادان هروئین را به صورت پودر می خرند و مستقیماً به رگ تزریق می کنند. امروزه هروئین را معمولاً تزریق می کنند، هر چند می توانند آن را تدخین کنند، از راه دفاع بالا بکشند، یا به شیوۀ دهانی مصرف کنند.

علائم ترک عبارتند از : مردمک های گشاد، سیخ شدن موهای بدن، آب ریزش از بینی و اشک ریزش، عطسه، خمیازه های طولانی، تعریق، تهوع، اتفراغ، اسهال، درد در عظلات، مفاصل و استخوان ها، بی قراری، اضطراب، بی خوابی و تحریک پذیری. به منظور درمان باید ارزیابی صحیحی از میران، تناوب و چگونگی استفاده از هرویین را در اختیار داشت. مشاهده علائم مصرف هرویین چه به صورت علائم جسمی یا علائم ترک و یا سنجش ماده در ادرار می تواند دلیلی بر مصرف این ماده باشد. در ابتدا درمان بر روی سم زدایی متمرکز است و باید به مصرف کننده اطمینان داد که حداکثر علائم ترک در روز دوم و سوم بوده و معمولاً در عرض ده تا چهارده روز عمده علائم رفع می شود. استراحت کردن، حمام داغ، خوردن مایعات و غذای کافی به تحمل علائم ترک کمک می کند. کمک های روان درمانی و مشاوره پس از ترک نیز به تداوم ترک کمک می کند.

این داروها همگی آگونیست نمونه وار گیرندۀ افیونی هستند و همگی آنها اثرات ذهنی مشابهی دارند. اما الگوهای مصرف و برخی جنبه ها سمیت مواد شبه افیونی به میزان زیادی تحت تأثیر نحوه تجویز و متابولیسم مادۀ شبه افیونی مورد مصرف و نیز شرایط احتماعی تعیین کنندۀ قیمت و خلوص ماده و ممنوعیت های مصرف غیر طبی آن قرار دارد .

متادون

در طول جنگ جهانی دوم، آلمانی ها مشتق تازه ای از تریاک استخراج کردند که به متادونمعروف شد. برخلاف سایر مواد خانوادۀ تریاک، می توان متادون را از طریق دهان مصرف کرد ( به جای تزریق ) و مدت بیشتری نیز در بدن دوام می آورد. از متادون به صورت یک جایگزین برای هروئین استفاده می شود و سوء مصرف کنندگان هروئین، وقتی به آن دسترسی ندارند، از متادون استفاده می کنند. علت درجه دوم بودن متادون، از لحاظ اهمیت، این است که شروع آن آرام تر و اثر آن ضعیفتر است .

اعتیاد به مواد خانوادۀ تریاک

اکثر مصرف کنندگان مواد خانوادۀ تریاک به سرعت در مقابل آن مقاومت پیدا می کنند ( سندرم تحمل ) و برای رسیدن به آثار مشابه، مجبور می شوند هر بار مقادیر بیشتری از قبل مصرف کنند. همچنین، به علت مصرف مداوم و مرتب، سمپتوم های پرهیز نیز بسیار شدید می شوند. در مورد هروئین، سمپتوم های پرهیز حدود 6 ساعت بعد از تزریق ظاهر می شوند. اگر مصرف کننده دوباره هروئین تزریق نکند، انواع سمپتوم های پرهیز را تجربه خواهد کرد که سلسله مراتب دارند. اولین آنها بی قراری، درد عضلانی، بی خوابی مرتب است. در مرحلۀ حاد سمپتوم های شدید پرهیز در یک تاسه  روز به اوج خود می رسند. و در یک دوره 5 الی 7 روزه از شدت آنها کاسته می شود نشانه اعتیاد به اپیودها ، مواد خانوادۀ تریاک، مصرف اجباری و دایمی آنها به مقدار بیش تر از نیاز بدن برای کاهش درد است و اعتیاد به این مواد باعث اختلال در فعالیت های عادی اجتماعی، شغلی و تفریحی می شود.در واقع مواد خانوادۀ تریاک کار خود را از طریق کند کردن دستگاه عصبی مرکزی انجام می دهند.

هر یک از این مواد به مناطق گیرنده در مغز که معمولاً اندورفینها را دریافت می کنند، می چسبند و آنها را تحریک می کند تا اندروفین بیشتری تولید کند. اندروفین نوعی مسکن طبیعی است که از لحاظ ساختمان مولکولی جزو خانواده تریاکهاست و ترشح آن باعث از بین رفتن درد، کاهش استرس، و ایجاد احساس لذت و سرخوشی می شود .اپیوئیدها برگیرنده های اپیوئیدی اثر می کنند. گیرنده های اپیوئیدی مو واسطه اثرات ضد دردی، مهار تنفس، یبوست و وابستگی هستند؛ گیرنده های اپیوئیدی کاپا واسطه اثرات ضد دردیو تسکینی هستند؛ گیرنده های اپیوئیدی دلتا نیز ممکن است در ایجاد اثرات ضد درد موثر باشند. اپیوئیدها بر دستگاه های دوپامینرژیک و نورآدرنرژیک نیز تاثیر دارند. اثر اپیوئیدها بر مسیرهای پاداش دوپامینرژیک واسطه ی اعتیاد به این مواد است. هروئین در مقایسه با مورفین حلالیت بیشتری در چربی داشته و قوی تر است. هروئین به سرعت از سد خونی , مغزی عبور می کند، شروع آن سریع تر است، و خاصیت اعتیاد آوری بیشتری نیز دارد .

منبع

رمضان زاده رستمی،عاطفه(1393)، گروه درمانی شناختی-رفتاری بر مولفه های شناختی در کاهش نا امیدی و افسردگی و وسوسه افراد وابسته به مواد افیونی،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی بالینی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید