سرمایه اجتماعی

در زمینه سرمایه اجتماعی بین اندیشمندان این حوزه توافق چندانی وجود ندارد و تعاریفی نیز که ارائه می شود، چندان همگون نیستند. اما اگر بخواهیم کاربردها، مقاصد و تعاریفی را که علوم اجتماعی از این مفهوم می شود دسته بندی کنیم و پیشینه این مفهوم را در آرای اندیشمندان متاخر و کلاسیک جستجو کنیم، شاید در چند حیطه بتوان به ردیابی آن پرداخت. گروهی ردیابی این مفهوم را از «کارل مارکس» آغاز می کنند. او در کتاب “سرمایه “به مسئله همبستگی از روی اجبار و ضرورتی که در آن قرار می گیرند اشاره می کند؛ مانند وضعیت مهاجران و پناهندگان در یک جامعه بدین معنی که شرایط منفی و بحرانی، افراد را به سوی استفاده از انرژی جمعی، توانایی های بالقوه جمعی، اتکا به یکدیگر و توسل به پشتیبانی یکدیگر و استفاده از پتانسیل های گروهی ترغیب می کند، این خاصیت، امروز نیز به نوعی در مفهوم سرمایه اجتماعی مطرح است؛ یعنی همان استفاده از انرژی جمعی و اتکا به پشتیبانی افراد در مناسبات جمعی به نحوی که با نتایج مثبت یا منفی افراد را گرد هم جمع می آورد .

رویکرد دیگر در آرای «جورج زیمل» قابل بازشناسی است؛ یعنی که او مفهوم «بده بستان» یا «داد و ستد» صحبت می کند. مبنای بده بستان، هنجارها و قواعد رفتاری است که افراد برای سامان دادن به مناسبات بین فردی، مبادلات و تعاملاتی که برای بقای خود ضروری می دانند وضع می کنند.رویکرد سوم که اثرات عمیق و نسبتاً فراگیری بر جای گذاشته مباحثی است که با «امیل دورکیم» آغاز شده و پس از او با «تالکوت پارسونز» پیگیری شده است.

این افراد با نگاهی انتقادی و در پاسخ به پیشنهاد و رویکرد هایی که مفهوم سرمایه را به مبادلات اقتصادی تقلیل می دادند، به طرح مفهوم ارزش ها پرداختند و تعبیر خود را به نوعی بر دورن فکنی ارزشی استوار کردند؛ یعنی تعهداتی که بر مبنای ارزش ها و هنجارهای اجتماعی است. این روابط، تعاملات و همکاری ها که به طور عام به آن «سرمایه اجتماعی»می گوییم ریشه در هنجارها و ارزش های جامعه دارند. این نگاه نگرشی ارزشی به مسئله شکل گیری سرمایه اجتماعی دارد؛ یعنی رویکرد که مسائل ساختی، فرهنگی و تاریخی را در شکل گیری سرمایه اجتماعی دخیل می داند.از جریانات تاثیرگذار دیگر باید از «ماکس وبر» نام برد. مباحثی که «وبر» مطرح می کند، مفاهیمی است که به مفهوم «اعتماد» معطوف است این سئوال که اعتماد در متن رسمی یا غیر رسمی اجتماع چگونه ساخته می شود، و در یک متن  اجتماعی چه ملازماتی برای افراد به همراه دارد در مفهوم سازی سرمایه اجتماعی موثر بوده است.

بدین ترتیب می بینیم که در ریشه یابی مفهوم سرمایه اجتماعی زمینه های متنوعی تاثیرگذار بوده است و چنین برداشت هایی اصولاً مانعی در جهت ارائه تعریفی دقیق از مفهوم سرمایه اجتماعی به شمار می آیند. در تعاریف سرمایه اجتماعی و ابعاد و مسائل پیرامون آن توافق و همگونی چندانی وجود ندارد، اما به طور کلی زمینه های نظری گسترده ای را می توان به عنوان ریشه های نظری سرمایه اجتماعی در نظر گرفت.«فرانسیس فوکویاما» عالم سیاسی  اجتماعی آمریکایی تبار در کتاب معروف «پایان نظم (سرمایه اجتماعی و حفظ آن)» مبنای نخستین اصطلاح سرمایه اجتماعی را بدین صورت شرح می دهد : «اصطلاح سرمایه اجتماعی تا آنجا که من از آن آگاه شدم، نخستین بار در اثر کلاسیک جین جاکوب مرگ و زندگی شهر های بزرگ آمریکا  به کار رفته است که در آن توضیح داده بود که شبکه های اجتماعی شرده در محدوده های قدیمی و مختلط شهری، صورتی از سرمایه اجتماعی را تشکیل می دهند و در ارتباط با حفظ نظافت، عدم وجود جرم و جنایات خیابانی و دیگر تصمیمات در مورد بهبود کیفیت زندگی، در مقایسه با عوامل نهادهای رسمی مانند نیروی حفاظتی پلیس، مسئولیت بیشتری از خودشان نشان می دهند، «گلن لوری»اقتصاددان نیز همچون «ایوان لایت» جامعه شناس اصطلاح سرمایه اجتماعی را در دهه 1970 برای توصیف مشکل اقتصاد درون شهری به کار برد: آمریکایی های آفریقایی الاصل در محدوده اجتماعات خود فاقد اعتماد و همبستگی بودند، در حالی که برای آمریکایی های آسیایی الاصل و دیگر گروه های قومی این اعتماد و همبستگی وجود داشت. همین فقدان اعتماد و همبستگی در میان سیاهان مبین نبود داد وستد جزئی در میان سیاهان بود. در معنای وسیع تری مورد استفاده قرار گرفت و «رابرت پاتنام» دانشمند علوم سیاسی نفر دومی بود که بحثی قوی و پر شور را در مورد نقش در دهه 1980، این اصطلاح توسط «جیمز کلمن » جامعه شناس در معنای وسیع تری مورد استفاده قرار گرفت و «رابرت پاتنام» دانشمند علوم سیاسی نفر دومی بود که بحثی قوی و پر شور را در مورد نقش اجتماعی و جامعه مدنی در ایتالیا و هم ایالات متحده برانگیخت .

سرمایه اجتماعی مفهومی است پیشینه طولانی زیادی ندارد کاربرد این مفهوم به تدریج از دهه 1990 به این سو در تزها و مقالات دانشگاهی  به ویژه در رشته های جامعه شناسی، اقتصاد، سیاست و آموزش  با کارهای افرادی چون جیمز کلمن، پیر بوردیو، رابرت پانتام و فرانسیس فوکویاما افزایش یافته است. همچنین استفاده از مفهوم سرمایه اجتماعی با توجه به روند جهانی شدن و تضعیف نقش دولت های ملی، به عنوان راه حلی اجرا شدنی در سطح اجتماعات محلی برای مشکلات توسعه، مورد توجه سیاستگذران و مسئولان سیاست اجتماعی قرار گرفته است .در نخستین کاربردهای سرمایه اجتماعی از سوی اقتصاددانان، این مفهوم به عنوان دارایی مالی یا زیرساخت های مادی تعریف شد. در یکی از فرهنگ های اقتصادی در تعریف سرمایه اجتماعی چنین آمده است : «کل سرمایه های موجود در یک اقتصاد که نه فقط شامل ساختمان ها و ماشین های تولیدی است بلکه تجهیزاتی مانند بیمارستان، آموزشگاه و صنایع دفاعی را نیز در بر می گیرد»

منبع

موسوی، سید امین(1393)، تاثیر سرمایه اجتماعی بر کیفیت خدمات آموزشی،پایان نامه کارشناسی ارشد، مديريت بازرگانی،دانشگاه ازاداسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید