« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »راههای دستیابی به امید
اگر با نگاه روان شناسانه با امید نگاه کنیم می توان گفت چند اعتقاد مهم و اساسی ما را به امید می رساند و باعث می شود زندگی معنا داری پیدا کنیم .
- اصل اولیه : وجود داشتن امید (داشتن تفکر مثبت )
تفکر مثبت تولید انرژی ،توانایی و دلگرمی می کند اگر می خواهیم امیدوار زندگی کنیم نیمه پر لیوان را باید همیشه ببینیم .بزرگ نمایی سختی ها ونظر کردن در کاستی ها باعث می شود که از خوشی ها ،زیبایی ها و داشته ها غفلت کنیم .امام صادق (ع) می فرماید :هیچ بنده مومنی نیست که در دل او دو نور نباشد :یکی نور امید و دیگری نور ترس . اگر این را وزن کنند با آن برابر است .
- اصل باور داشتن امید به عنوان هدیه الهی
مهم ترین منبع و عامل حمایت کننده که می تواند ما را دربرابرخطرها و امواج منفی حمایت نماید ،باوربه خداوند متعال و جهان آخرت است . ایمان به خدا منبع اولیه امید را تشکیل می دهد . هرچقدر ما منابع قدرتی و انرژی روحی و روانی داشته باشیم ،تحمل پذیری ،استقامت و امیدواری ما بیشتر خواهد بود . امید در چهار چوب مذهبی ، به معنای آگاه بودن از یک حقیقت معنوی است ، در واقع ، امید داشتن یک فضیلت است و فضیلت هر صقت اخلاقی به قدر یاری کردن آن صفت در رسیدن انسان ها به سعادت است . بنایراین ، ترس وامید از برترین صفت های است که به آن می توان به اوج سعادت و کمال رسید ، امام صادق (ع) می فرمایند : امید واسطه و شفیع ادمی است و ترس مراقب و نگه دار دل است ، هر کس خدا را بشناسد هم از او ترس و هم به او امید دارد و این دو ، دو بال ایمان است که انسان را به سعادت می رساند.
- اصل اعتقاد به ارائه دستورات خدا توسط پیامبران
تنها پیامبران الهی هستند که می توانند راه حقیقت و زندگی سالم را به ما نشان دهند ، در قرآن کریم آمده است : “لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه ” پیامبر خدا برای شما چه در صبر و مقاومت با دشمن و چه دیگر اوصاف و افعال نیکو سرمشق و الگوی مناسبی است . برای ایجاد و تقویت امید و امیدواری در افراد می توان به زندگی و راه و روش های بزرگان دین ، ائمه (ع) و شخصیت های کاملی که منبع امید انرژی و حیات بوده اند توجه نمود. بزرگانی هم چون پیامبر اسلام (ص ) که با سختی ها و مشکلاتی که در راه ترویج و نشر اسلام داشتن از مسیر حق و امیدواری خارج نشدند .
- اصل وارد کردن عشق ،علاقه و هدف به زندگی
امام علی (ع)می فرماید :از کسانی مباش که بی عمل امید به آخرت دارند. بانگاهی به هدف زندگی افراددر جهان سه نوع زندگی را می توان مثال زد :
- زندگی مفید :زندگی برای ساختن جهان بهتر ،برپایه لبخند ،خوشحالی ،آرامش و صلح،امیدواری و جهان بینی روشن .
- زندگی مضر :زندگی برای خراب کردن جهان ،همراه با گریه و غم
- زندگی بیهوده :زندگی برای هیچ ،نه خراب کردن ،نه افزایش و بهبود جهان ،زندگی تنهابرای مردن.
از علت های اساسی که افراد را به بی تفاوتی ،بی هویتی و ناامیدی می کشاند ،نداشتن یک معنای درست از هدف و فلسفه زندگی است ،بنابراین برای جلوگیری از این آفت در عملکرد طبیعی خود باید به تقویت رابطه سالم و منطقی و توجه به یک فلسفه حیات بخش براساس شرح وعقل از زندگی تاکید نماییم . امام صادق (ع )می فرماید :هرکس به چیزی امیدوار باشد برای آن به عمل برمی خیزد و هرکس از چیزی بترسد از آن می گریزد .اگرانسان به زندگی امید نداشت شاید از عصر حجرهم فراتر نمی رفت .از عوامل تهدید کننده امیدواری در زندگی می توان به موارد ذیل اشاره نمود . نداشتن ایمان ،عدم درک صحیح از خود و استعدادهای خود ،نداشتن برنامه و هدف ،ترس و اضطراب ،غصه خوردن ،مقایسه کردن خود با دیگران ،پرتوقعی از خود و فقر عاطفی و اطلاعاتی .
راهکارهای افزایش امید (امید افزایی ) از نظر اسلام
در ابتدا به عوامل روانی و نفسانی ایجاد امید از نظر اسلام می پردازیم که باتوجه به تفاوت های فردی ،استعدادها و توانایی های مختلف افراد و نوع نگرش ،جهان بینی و ایدئولوژی آنها ،عوامل ایجاد امید متفاوت است . از منظر قرآن عوامل ذیل درایجاد امید حائز اهمیت هستند .
- ایمان
ایمان در لغت یعنی باور کردن ،عقیده داشتن و یقین کردن . ایمان همانند امید یک حالت نفسانی و روانی است ،که بعداز شناخت و تصدیق هم بصورت لفظی و هم به صورت عملی درفرد ظاهر می شود و ازاین رواست که امید پابه پای ایمان گام برمی دارد وایمان بدون امید قابل دوام نیست و پایگاه امید چیزی جزایمان نیست .
- اعتقاد به روزمعاد
برخلاف مکاتب مادی که مرگ را پایان زندگی و یک نوع کاستی می بینند در مکتب اسلام مرگ چیزی جز قطع وابستگی و علاقه نفس از بدن نیست . امید به زندگی پس از مرگ ،اهرمی کارآمد در گرایش به عمل است . امیدی که از معرفت وشناخت نسبت به مبداو معادحاصل می شود ،اساس همه تلاش های مفید و پرثمر انسانی ومنشاءاصلاح امور درجامعه ورسیدن شخص به سعادت ابدی است ،همانگونه که ناامیدی و قطع امید نسبت به خدا و روز قیامت منشاءفسادها و تبهکاری ها ومنتهی شدن کار انسان به شقاوت ابدی است .
- اعتقاد به فضل و رحمت خدا
در مکتب اسلام توجه به رحمت لایزال الهی وبخشش او یکی از عوامل ایجادامید حتی در فرد گنهکار است و نتیجه آن سلامت روانی فرد و جامعه است .خداوند در آيه218 سوره بقره مي فرمايد:إِنَّ الَّذينَ آمَنُواْ وَ الَّذينَ هَاجَرُواْ وَ جَاهَدُواْ فِي سَبيلِ اللّهِ أُوْلئِکَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللّهِ وَ اللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ،آنان که ايمان آورده اند و کساني که هجرت نموده و در راه خدا جهاد کرده اند، آنان به رحمت خدا اميدوارند، و خداوند آمرزنده مهربان ا ست .در مکتب قرآن امید به فضل و رحمت الهی بالاترین توکل است . در معارف اسلامی همانطور که به امیدواری به رحمت الهی تشویق شده از یاس و ناامیدی به شدت نهی شده است .
- امید و شناخت قدرت خدا
قدرت و توانایی یکی از صفات ثبوتی حق تعالی است . ذات اقدس حق برانجام هرکاری قابلیت داشته و قادروتواناست . شناخت قدرت بی پایان خداوباور آن انسان را به این نکته رهنمون می سازدکه تمام قدرت های ظاهری ،مشکلات و ناملایمات در برابرقدرت خدا هیچ است . با چنین بینشی در هرشرایطی انسان امیدوار به فضل خداست .خداوند در سوره فاطر ،آیه 13 فرموده است :نه چیزی در آسمان و نه چیزی در زمین از حوزه قدرت او بیرون نخواهد رفت ،او دانا و توانا است .
- خود شنلسی وخودباوری
از نگاه قرآن و روایات انسان با خود شناسی به خداشناسی می رسد و از آن به خود باوری و خدامحوری می رسد امید وایمان عامل حرکت است و خودباوری ،یقین وباور به توانایی ها و استعدادهای درونی است .
عوامل تسهيل كننده رسیدن به اميد
- توجه به نااميدي ( تخريب باورهاي نامعقول)
يكي از عواملي كه باعث تسهیل در رسیدن به اميد در زندگي افراد مي شود، توجه به نقطه مقابل آن يعني نااميدي است. نا اميدي ، كه گاهي به صورت نهفته و ناخودآگاه وجود دارد و ريشه در تزلزل و ترديد دارد. تزلزل و ترديد يا همان عدم اطمينان و عدم قدرت تصميم گيري ، چيزي است که باعث ايجاد نااميدي مي شود.توجه به نااميدي و شناسايي ريشه هاي آن و از بين بردن آن ، خود به خود ، اميد را در دل انسان زنده مي کند و شاخه هاي اميد در وجود فرد جوانه مي زند. اين همان مقابله با افکار نامعقول است . اميد در زندگي انسان، باعث انجام کارهاي شايسته و تلاش هاي مفيد و پرثمر مي شود. انسان اميدوار، هم در اين دنيا راحت و سالم زندگي مي کند و هم در آخرت از نعمتهاي فراوان الهي بهره مندمی گردد.
خداوند درباره نوميدي به سبب کم ظرفيتي انسان مي فرمايد: «وَ لَئِنْ أَذَقْنَا الإِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُ إِنَّهُ ليؤوسٌ کَفُورٌ وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ نَعْمَاء بَعْدَ ضَرَّاء مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّيِّئَاتُ عَنِّي إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ» ، و اگر از جانب خود رحمتي به انسان بچشانيم، سپس آن را از وي باز گيريم قطعا نوميد و ناسپاس خواهد شد؛ و اگر پس از محنتي که به او رسيده است نعمتي به او بچشانيم، حتما خواهد گفت: گرفتاري ها از من دور شد. بي گمان، او شادمان و فخرفروش است.فقط افراد با ايمان، که روحي بلند و شرح صدر دارند و در برابر شدايد و حوادث سخت زندگي صبر را پيشه خود ساخته و در همه حالات از کارهاي شايسته فروگذار نمي کنند از اين دو حالت افراط و تفريط بيرونند؛ آنان هنگام فراواني نعمت مغرور نمي شوند و خدا را فراموش نمي کنند و هنگام سختي ها و مصيبت ها از رحمت خدا نااميد نشده و به تدبير او در هستي کافر نمي شوند و به همين دليل، براي اينان آمرزش از گناهان و پاداش بزرگ الهي بهشت خواهدبود.
- مشخص بودن هدف
مشخص بودن هدف، يکي ديگر از عوامل تسهيل کننده ي اميد است. هدف ها و برنامه هايي که داريم ما را به جلو مي رانند. جای جای پهنه هستی عرصه جنب وجوش وتلاش انسان هااست و درهرتلاش آنهاهدفی و درهرهدف امیدی است .هریک ازانسان ها به امید نفعی درحرکت اند ،خواه این نفع بهره حیوانی داشته باشد وخواه درکمال معنوی ومتعالی.نظریه امید بر مبنای اهمیت و ضرورت هدفها بناشده است و تقریبا هرآنچه که انسان انجام می دهد بسمت دستیابی به هدف است و این هدف شامل هرچیزی است که فرد مایل است به آن برسد . افراد دارای امید زیاد معمولا بدنبال هدفهایی هستند که اندکی دشوارتراز هدفهای قبلیشان باشد .
- هدف را مناسب استعداد و ظرفيت انتخاب کردند.
هدفها باید ارزش کافی داشته باشند تا تفکر هوشیار فرد رابه خودمشغول کند . طبق نظریه امید بهترین هدفها هدفهایی هستندکه انگیزه فردراافزایش داده و متناسب وپایدار باشند.شخص با توجه به ظرفيت هايي که دارد بايد تصميم بگيرد. فرض کنيد کسي استعداد خوبي در زمينه ي صنعت دارد ، اما اميدوار است که شاعر خوبي بشود . او در حقيقت ، از مسير اصلي ، منحرف شده است ؛ چون به نتيجه ي دلخواه نمي رسد و در وجود او، نااميدي ، جاي اميدواري را خواهد گرفت . بنابراين ، با توجه به توانايي ها و ظرفيت هاست که موفقيت ، معنا پيدا مي کند. نه هدف را آن قدر بزرگ در نظربگيريم که « علامت نزدن باشد» و نه آن قدر کوچک که موفقيت ، معنا پيدا نکند.
- مسیر رسیدن به هدف مشخص باشد .(تفکر گذرکاه )
مسیررسیدن به هدف یعنی تفکر ادراک شده فردبرای شناسایی مسیراست که دراین مسیربعضی طرح هاباشکست مواجه میشوند که افراد امیدوار چندین گذردرنظرمی گیرند.از منظرقرآن این تفکرعبارتست از همه تلاشهای آدمی است برای دستیافتن به هدفهای دنیوی واخروی خویش البته بافرض رعایت ” تقوا و اخلاص “به طور کلی،مسیر رسیدن به هدف ، انجام دادن کارهایی که موجب خشنودی خدا وپیامبرش می شود و پرهیزازارتکاب معاصی که خشم خداورسولش راموجب می شود را شامل می شود.در سوره توبه آیه 71خداوند می فرماید: مردان وزنان باایمان دوستان یکدیگرند که همدیگر را به کارهای پسندیده وا می دارند،و از کارهای ناپسند باز می دارند و نماز برپا می دارند و زکات می دهند و از خداوند وپیامبرش فرمان می برند آنان اند که خدا بزودی مشمول رحمتشان قرارخواهد داد.
- بعد انگیزشی هدف مشخص باشد .(تفکر عامل )
اگربرای دستیابی به هدفی مشخص انرژی روانی وجودداشته باشد وضعیت مناسبی پدید می آید .روان شناسان معتقدند آدمی بدان سبب به رفتاری اقدام می کند که انتظاردارد آن رفتاربه رویداد مطلوب یعنی همان هدف منجرشود و از رویداد نا مطلوب جلوگیری کند .
راه های مختلف رسیدن به امید
برای رسيدن به اميد راه‌هايي وجود دارد كه هم فرد و هم جامعه بايد آن را طي كنند.
- راه‌هاي فردي
- توكل بر خداوندو تقوای الهی
هنگامي كه انسان خداوند را در همه كارها عاملي اصلي بداند و معتقد باشد كه اگر او بخواهد هر كاري شدني است، روح اميدواري در وي تقويت مي‌شود. اعتماد به خدا ويژگي سودمندي است كه فرد را در مقابل يأس و نااميدي مقاوم مي‌سازد. فرد متوكل پيش‌فرض‌هايي را پذيرفته كه مهم‌ترين آنها باور به قدرت، حكمت، و شفقت خداوند بر بندگانش است.هرکس تقوای الهی پیشه کند خدا در تمام امورش برای وی گشایش قرار می دهد که این خود موجب افزایش امید واری است . تقوا موجب برکات وخیرات است. و امید به آینده را در درون انسان زنده نگه می دارد .
- اعتقاد به شفاعت
شفاعت در لغت به معناي ميانجي گري، وساطت و پا در مياني کردن است. از عوامل ایجاد امید ،اعتقاد به شفاعت افرادی خاص در دنیا بخصوص در جهان دیگر است مثل پیامبر اکرم و دیگر معصومین “وپروردگار تو بزودی بقدری به تو عطا کند تا تو راضی شوی “و” شفاعت کسی را نمی کنند مگر آن که خدا از او خشنود است .” چنین اعتقادی موجب می شود انسان همواره امید به رحمت واسعه خدا داشته باشد .اميد به شفاعت اولياي خدا به انسان ها نويد مي دهد که اگر همين جا توقف کنند و خود را اصلاح کنند، از راه شفاعت، گذشته شان جبران مي شود . از سوي ديگر، يکي از مهم ترين شرايط شفاعت، اذن و اجازه خداوند است، که اگر اجازه او نباشد هيچ کس قادر بر شفاعت نيست.
- گرايش به خوبي‌ها و پرهيز از بدي‌ها
انسان‌هايي كه به كارهاي نيك تمايل دارند و به ياد خدا هستند و حضور خداوند در زندگي را پذيرفته‌اند، به اخلاق و معنويت پاي‌بندند و بهره بيشتري از اميد دارند. از سوي ديگر، گناه و اصرار بر آن كه باعث تيرگي دل و دوري از خداوند مي‌شود، نااميد تدريجي را به دنبال خواهد داشت. گرايش به خوبي و دوري از بدي، انسان را از پوچي و بي‌هدفي مي‌رهاند و به خشك شدن ريشه نااميدي و افزايش اميد و آرامش و نشاط مي‌انجامد. أَیَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَن تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِّن نَّخِیلٍ وَأَعْنَابٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ لَهُ فِیهَا مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ وَأَصَابَهُ الْکِبَرُ وَلَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفَاءُ فَأَصَابَهَا إِعْصَارٌ فِیهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَتْ کَذٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر درختان آن، نهرها بگذرد، و برای او در آن (باغ)، از هر گونه میوه‌ای وجود داشته باشد، در حالی که به سن پیری رسیده و فرزندانی (کوچک و) ضعیف دارد؛ (در این هنگام،) گردبادی (کوبنده)، که در آن آتش (سوزانی) است، به آن برخورد کند و شعله‌ور گردد و بسوزد؟! (همین‌طور است حال کسانی که انفاقهای خود را، با ریا و منت و آزار، باطل میکنند.) این چنین خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌سازد؛ شاید بیندیشید (و با اندیشه، راه حق را بیابید)!
- انجام عمل صالح
اگر اميد در دل انسان وجود داشته باشد، منشأ اثر خواهد شد. نشانه بارز اميد به خداوند و روز قيامت، انجام عمل شايسته است. قرآن مي فرمايد .هرکس به اندازه عملی که انجام می دهد پاداش یا مجازات می شود.مَن کَانَ يَرْجُوا لِقَاء رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحا وَلاَ يُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدا ، هر کس اميد به لقاي پروردگارش (روز قيامت) دارد، بايد عمل صالح بجاي آورد و کسي را در عبادت پروردگارش شريک نسازد. تنها راه رسيدن به رضايت خداوند و پاداش هاي وي، کارهاي شايسته و پرستش خالصانه اوست. تا وقتي اخلاص و انگيزه الهي در عمل انسان نباشد رنگ عمل صالح به خود نمي گيرد. کسي که عمل شايسته ندارد، نبايد به رحمت و آمرزش خدا اميد داشته باشد.
شخصي به امام صادق عليه السلام عرض کرد: عده اي از ياران شما مرتکب گناه شده، مي گويند: ما اميدبه لطف و بخشش خدا داريم. امام فرمود: «دروغ مي گويند؛ آنان پيرو ما نيستند، گروهي اند که آرزوهاي بي پايه بر آنان غلبه يافته است. هر کس به چيزي اميد دارد براي آن کار و فعاليت مي کند، و هر کس از چيزي بترسد از آن فرار مي کند.هم چنين حضرت علي (ع) مي فرمايد: «از کساني مباش که بدون عمل شايسته، به آخرت اميد دارند، و توبه را با آرزوهاي دراز به تأخير مي اندازند.
هر چه ایمان به خدا (که یکی از عوامل امید است) قوی تر باشد. بالطبع عمل صالح نیز بیشتر می شود و این فرد به مسایل زندگی با یک دید عمقی می نگرد در این حالت است که فرد دیگر متکی به اسباب نمی شود بلکه امید او فقط به خداست و این چنین به تقوا و پرهیزکاری رسیده و در همه حالت به قضا و قدر الهی خشنود می شود و دیگر در رویا رویی با سختی ها و مشکلات بی تابی نمی کند و نا امید نمی گردد، در این صورت است که فرد جان خود را در راه خدا فدا می کند و در اموالش انفاق. اما این امیدواری مبتنی بر عمل است، و افرادی که بدون اینکه عملی انجام دهند، منتظر نتیجه هستند و یا با اندک عملی که انجام می دهند، آن را کافی می دانند و منتظر نتیجه مطلوب هستندکاری بیهوده و انتظاری عبث دارند .
یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَهَا وَبَیْنَهُ أَمَدًا بَعِیدًا وَیُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَاللَّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ .روزی که هر کس، آنچه را از کار نیک انجام داده، حاضر می‌بیند؛ و آرزو می‌کند میان او، و آنچه از اعمال بد انجام داده، فاصله زمانیِ زیادی باشد. خداوند شما را از (نافرمانی) خودش، برحذر می‌دارد؛ و (در عین حال،) خدا نسبت به همه بندگان، مهربان است.»
- رشد و شكوفايي استعدادها
آنها كه توانايي‌هاي خويش را افزایش مي‌دهند، اميد را رشد مي‌دهند، چرا كه با رشد ابعاد مختلف خويش، توانايي آنها توسعه مي‌يابد و از احساس امنيت بيشتري برخوردار مي‌شوند. أُولئِکَ الَّذِینَ یَدْعُونَ یَبْتَغُونَ إِلَى رَبِّهِمُ الْوَسِیلَةَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ وَیَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَیَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّکَ کَانَ مَحْذُورًا. کسانی را که آنان می‌خوانند، خودشان وسیله‌ای (برای تقرب) به پروردگارشان می‌جویند، وسیله‌ای هر چه نزدیکتر؛ و به رحمت او امیدوارند؛ و از عذاب او می‌ترسند؛ چرا که عذاب پروردگارت، همواره در خور پرهیز و وحشت است!
- عزت نفس
هرکس عزت نفس بالایی داشته باشد از ایمان بیشتری برخوردار است زیرا عزت نفس موجب نگرش مثبت فردبه خود و جامعه و در نگاهی بالاتر به خداوند خواهد بود در نتیجه شخص همه چیز را در قبضه خدا می داند و از رذایل اخلاقی دوری می کند و همواره امید به قرب الهی دارد . خداوند در قرآن می فرماید :بگو خدایا ای مالک ملک تو هر کسی را بخواهی ،ملک وسلطنت بخشی و از هر کس که بخواهی می گیری و به هرکس که بخواهی عزت و اقتدار می بخشی و هرکس را که بخواهی خوار می گردانی و هر خیری بدست توست و تنها تو بر هر چیز توانایی .
- امیدبه آینده مطلوب
چون ترس از آینده همواره هر گونه آرامش و آسایش را از انسان سلب می نماید. وقتی انسان همواره از آینده مبهم و نامعلومی در رنج باشد، آسایش و آرامش کنونی بر او سخت و دشوار می گردد و از وی سلب می شود در حالی که ایمان به آینده او را امیدوار و توانایی بهره گیری از لذت های حال را در او افزایش می دهد.
- امید رسیدن به خلیفه اللهی
در قر آن زیربنای امیدواری در ارتباط با خداری متعال است زیرا هیچ مفهوم عمده ای جدا از خدا در قرآن وجود ندارد . “من بر انم که در زمین جانشین قرار دهم ” خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند ،وعده کرد که آن ها را در این زمین جانشین کند . و از آن جا که امید در راستای تکامل انسان است و تکامل انسان در قرآن به سوی خلیفه اللهی است انسان تجّلی گاه اسماء الهی به شماار می رود و امید نیز در راستای تجلّی صفات الهی در انسان نهادینه شده و در وجود بیشتر تکامل می یابد . یکی از راههای رفتاری ایجاد امید دعا است:
یکی از عوامل رشد امید در انسان این است که او خود را مورد حمایت افراد عالی مقام در جایگاههای مادّی و معنوی بداند، تا در شرایط نامساعد زندگی، به آنها تکیه نماید، دعا انسان را به عالیترین مقام هستی متصل میگرداند که آرامش روح را به انسان هدیه میدهد و لذا در قرآن نیز انسانها را به این اصل مهم متوجه نموده که خداوند بهترین و نزدیکترین تکیه گاه است که میتوان بوسیلۀ دعا به او تکیه نمود.
وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ… و هنگامى كه بندگان من از تو در باره من سؤال كنند (بگو) من نزديكم! دعاى دعا كننده را به هنگامى كه مرا مىخواند پاسخ مىگويم. از طرفی نیز انبیاء الهی و فرشتگان برای مؤمنان دعا نموده و از خداوند طلب مغفرت میکنند که موجب افزایش امید می گردد.الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْش..يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِيلَك..فرشتگانى كه حاملان عرشند.. براى مؤمنان استغفار مىكنند و مى گويند: پروردگارا! رحمت و علم تو همه چيز را فراگرفته است پس كسانى را كه توبه كرده و راه تو را پيروى مىكنند بيامرز
- راه‌هاي اجتماعي
- وجود اميد در طبقه يا جامعه
رشد اميد در انسان به ميزان فراواني معلول وجود اميد در جامعه يا طبقه‌اي است كه فرد در آن زندگي مي‌كند. لذا هر چقدر كه اميد انسان در كودكي زايل شده باشد، اگر در طول زندگي دوراني سرشار از اميد و ايمان بر او بگذرد، اميدش دوباره زنده مي‌شود. و آن گاه كه جامعه و گروه، روح اميدواري خود را از دست داده باشند، فرد نيز به افسردگي و نااميدي گرايش پيدا مي‌كند.
- محيط زندگي انساني
جامعه‌اي كه ارزش‌هاي انساني بر آن حكومت كند و عاري از هرگونه جنگ و خون‌ر يزي، چپاول، دروغ‌گويي و بي‌عدالتي باشد، بستر مناسبي براي رشد اميدواري است. محيطي كه در بهره‌گيري از امكانات آن، تبعيض نباشد و امكان پيشرفت در سطوح مختلف براي قشرهاي متفاوت جامعه فراهم شده باشد، تأثير بسزايي در افزايش اميد دارد.
- وجود آزادي حقيقي
در فضايي كه افراد مي‌توانند تصميم بگيرند و اختيار دارند كه روش و منش خود را به دور از تبليغات دروغين بلكه از روي عقل و خرد برگزينند و مي‌توانند براي زندگي‌شان طرح بريزند و تصميمات خويش را سرنوشت‌ساز بدانند، آنان سرشار از اميد خواهند شد.
- برخوردار از نظام ارزشي مناسب
فرهنگي كه امور در آن مشخص است، سؤالهاي اساسي در آن پاسخ دارند، برنامه‌هايش ارائه‌شدني و آشكار باشد، افراد بدانند كه در كدام جهت حركت مي‌كنند و بايدها و نبايدها و سير صعودي رشد تبيين شوند، پوچ‌گرايي و به تبع آن يأس و نااميدي جايي نخواهند داشت بلكه حاصل آن رشد و شكوفايي و اميدواري خواهد بود.
ویژگی انسان های امیدوار و سلیم النفس
نگرش واندیشه ی مثبت می تواند زندگی انسان را علیرغم مشکلات و فراز و نشیب های بسیار به محیطی آرام و مصفا تبدیل کند. احساس خوشبختی و سعادت هر کس در گرو چگونگی نگرش او به زندگی است و زندگی او به همان صورت شکل می گیرد که او باور دارد.موفق ترین انسانها کسانی هستند که توانسته اند در ذهن خود اندیشه های مثبت داشته باشند آنان که می پندارند قادر نیستند بر مشکلات زندگی غلبه کنند در واقع مثبت نگری را کنار گذاشته و در جنبه های منفی وقایع تمرکز کرده اند. با توجه به مطالب گفته شده ویژگی انسان های امیدوارو سلیم النفس به قرار ذیل است :
شناخت نظام آفرينش: به حكم عبارت معروف: «الناس اعداء ماجهلوا» مردم دشمن چيزي هستند كه به آن نادانند» مي توان گفت: به هر ميزان كه شناخت آدمي، كاملتر و عميق تر شود، نگرش او به مسائل، واقع بينانه تر و شفاف تر مي گردد. معمولاافرادي كه با خدا رابطه دارند به مثبت اندیشی بسيار تمايل دارند. زيرا از نظام آفرينش، شناخت درستي دارند و برطبق بينش خود، جهان رادارای هدفی معین می دانند واز جهان هستی به درک درستی دست پیدا کرد ه و شناخت دقیقی ازحوادث وپدیده های جهان مادی دارند،چنین افرادی مشکلات ومصایب دنیا راامتحان الهی می دانندوزندگی خود را پوچ وبی هدف نمی دانند وحتی حوادث تلخ زندگی را دارای معنا ،مفهوم وهدف می دانند، از این رو تحمل اینگونه حوادث برای انان شیرین وراحت می شود. به هر ميزان که ايمان و معرفت انسان ، کامل تر و عميق تر شود، موجب ايجاد بينشي واقع بينانه و شفاف تر مي گردد. شناخت و معرفت خدا نيز موجب خوش بيني و حسن ظن به او خواهد شد.
حضرت امام صادق عليه السّلام مىفرمايد :حسن الظّنّ اصله من حسن ايمان المرء و سلامة صدرهحسن ظنّ و مثبت انديشي ، از حسن ايمان ناشى مىشود ، هر چند آدمى ايمانش بهتر است و سينهاش از تيرگى و سياهى سالمتر است، حسن ظنّ او بيشتر است. افراط اميدوار، نشاط و سرزندگي در زندگی دارند . از آن جا كه به كار و هدفشان ايمان دارند، افرادي پرنشاط هستند و ديگران در كنار آنها، احساس ديگري را تجربه مي‌كنند. آنان چشم به راه موقعيت مناسب‌تر و عالي‌تر هستند و از موقعيت كنوني خود براي ساختن موقعيتي والاتر استفاده مي‌كنند؛
از دیگر ویژگی های مطلوب انسان های آرامش گر امیدواری، امیدبخشی و امیدآفرینی است. امید به حیات انسان معنا می بخشد، امید به فردای بهتر، پویایی و تلاش انسان را مضاعف می نماید .امید به رحمت الهی، بنیان ایمان انسان را تقویت نموده و مسیر مستقیم و حرکت هدفمند انسان را هموار می نماید. انسان با امید زاده می شود، با امید زندگی می کند و با امید راحل سرای باقی می شود.تمرکز بر نقاط مثبت:انسان های مثبت اندیش بیش از آنکه به نقاط ضعف و ویژگی های منفی خود توجه داشته باشند بیشتر بر نقاط قوت خود متمرکز می شوند. د رضمن چنین افرادی به جای آنکه بر روی جنبه های منفی زندگی متمرکز شوند، توجه خودرا بیشتر بر روی جنبه های مثبت اتفاقات و حوادث زندگی خود معطوف می کنند.
انتظار رویدادهای مثبت: این افراد در جهانی آکنده از ایمنی و امنیت زندگی می کنند و همواره انتظار وقوع رویدادهای مثبت را دارند.روابط اجتماعی بالا:این افراد دارای روحیه شاد و روابط اجتماعی بالایی هستند وانسان از معاشرت با آنان لذت می برد.تکیه بر توانایی های خود: چنین افرادی در مقابله با مشکلات زندگی بر تواناییهای خود تاکید دارندوبه جای اینکه خود را تسلیم عوامل جبری بدانند ،اراده خود رادر ترسیم سرنوشت خود سهیم می دانند وبه راحتی تسلیم عوامل بیرونی نمی شوند.(همان )يكي از نتايج سودمند اميدواري، آمادگي براي رو به رو شدن با دشواري‌هاي پيش روست. كسي كه مأيوس است، به هنگام پديد آمدن برخي مشكلات، دچار نابساماني‌هاي فراواني خواهد شد، اما شخص اميدوار انگيزه فراوان براي تحمل و چيره شدن بر دشواري‌ها دارد.
انسان های رشدیافته و دل آرام و آرامش گر و تعالی جو، همواره دوست می دارند به دور از دلبستگی نامعقول و عادت زدگی منفعلانه به شرایط موجود زندگی با مطلوب اندیشی در جهت رشد و شکوفایی وجود و اعتلای وضعیت حاضر گام بردارند.عدم ترس از شکست: چنین افرادی شکست را پایان راه نمی دانند واز شکست هیچ ترسی ندارند بلکه شکست را پلی به سوی پیروزی می دانند وبرای رسیدن به اهداف بلند مرتبه تمام تلاش خود را به کارمی گیرند.برنامه ریزی برای آینده:آنان بیش از آنکه متوجه گذشته خود باشند و گذشته خود را افسوس بخورند ،انتظار آینده را دارند وبرای رسیدن به اهداف خود در آینده برنامه ریزی دارند.
فردي كه با اميد زندگي مي‌كند، در استفاده از تمام فرصت‌ها براي دسترسي به موضوع اميدش مي‌كوشد؛ كوششي كه نتيجه‌اش موفقيت و نشاط، و نهايتاً سلامت رواني خواهد بود. نقش اميد در سلامت رواني تعيين كننده و محوري است. دوان شولتس سلامت رواني را پيش‌نگر مي‌داند، نه پس نگر. او دورنما را چيزي مي‌داند كه شخص اميدوار است بشود، نه آنچه پيش‌تر روي داده است و دگرگون‌پذير نيست. او مي‌افزايد كه من، نگاهي را كه به آينده مي‌نگرد و برهدف‌ها، آمال و روياهاي دراز مدت تمركز مي‌يابد، خوش‌آيند مي‌يابم. البته پيش‌بيني و برنامه‌ريزي و تلاش براي آينده، از ماندن در رويدادهاي گذشته، سالم تر به نظر مي‌رسد. آلپورت گوردون معتقد است اشخاص برخوردار از سلامت روان فعالانه در پي هدفها و اميدها و رؤياهاي خويش‌اند، و رهنمون زندگي‌شان، معناجويي و ايثار و حسن تعهد است.
انسان‌هايي كه سرشار از اميدند، در ميدان‌هاي مختلف زندگي، همواره در راستاي اهداف و برنامه‌هايي حركت مي كنند كه از قبل مشخص كرده‌اند. بدين ترتيب، تمامي مراحل زندگي را هدفمند مي‌بينند.كساني كه اميدشان بسيار است، جرأت بيشتري براي تحقق اهدافشان دارند. آنها زمينه‌هاي دست‌يابي به خواسته‌هايشان را فراهم مي‌كند كه باعث افزايش نيرو و انگيزه مي‌شود و جرأت آنها را چند برابر مي‌نمايد.
منبع
می بتی ،اکرم (1393)، تبیین جنبه های آموزشی و تربیتی امید و نقش آن در سلامت روان، پایان نامه کارشناسی ارشد، تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه آزاد اسلامی
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید