خانواده و تعاملات آن

خانواده اولین و مهمترین منبع جامعه پذیری کودک است. در سالهای اولیه تنها روابط در دسترس کودک، والدین او هستند. تعامل و رابطه هیجانی بین کودک و والدین انتظارات و پاسخهای آتی کودک در روابط اجتماعی را شکل می دهد. باورها، ارزشها و بازخوردهای یک فرهنگ از طریق فیلترهای خاص خانواده به کودک منتقل می شود.برخی محققان بر این باورند که رفتار والدین تعیین کننده رفتار کودکان است. کودک در سنین اولیه با قرار گرفتن در شبکه روابط پیچیده خانواده، به شناخت خود ودنیای اطراف خود نایل می شود.تمامی متغیرهای مربوط به کودک مثل خودپنداره، عزت نفس، خویشتنداری و قابلیتهای ارتباطی ماحصل نظامهای آموزشی و تربیتی خانواده است .

خانواده بعنوان مهم ترين واحد جامعه بيشترين تاثير را بر شكل گيري شخصيت فرزندان دارد.كودك به هنگام تولد هيچ درك و فهمي از موجوديت خود ندارد اما به تدريج  گونه اي از آگاهي و دانش ابتدايي را در مورد خود به واسطه تعامل با محيط و به خصوص خانواده شكل مي دهد. رفتارها و تعاملات والدين باعث مي شود كه فرزندان انگاره و تصور خاصي را در مورد موجوديت خود شكل دهند.هر خانواده به شيوه مخصوص خود بر فرزند خود تاثير مي گذارد، از جمله عوامل مهمي كه بر شكل گيري شخصيت نوجوانان موثر است عبارتند ازعوامل فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و…

خانواده چيزي بيش از مجموعه  افرادي است كه در يك فضاي مادي و رواني خاص به سر مي برند. خانواده يك نظام اجتماعي و طبيعي است كه ويژگي هاي خاص خود را دارد. نظام اجتماعي مجموعه اي از قواعد و اصول را ابداع و براي اعضاي خود نقش هاي متنوعي تعيين مي كند.  رابطه اعضاي خانواده رابطه اي عميق و چند لايه است كه عمدتا بر اساس تاريخچه مشترك، ادراك ها و فرض هاي مشترك و دروني شده راجع به جهان، و اهداف مشترك بنا نهاده شده است.  در چنين نظامي افراد توسط علايق و دلبستگي هاي عاطفي نيرومند، ديرپا و متقابل به يكديگر متصل شده اند. ارزش اصلي خانواده حاصل شبكه روابطي است كه توسط اعضاي آن به وجود آمده است.

از طرفي ارتباط مؤثر، سنگ بناي خانواده سالم و موفق است. به عبارتي وقتي خانواده از الگوهاي ارتباطي مؤثر استفاده مي كند، انتقال و درك واضحي از محتوا و قصد هر پيامي دارد و مسئوليت اجتماعي كردن فرزندان و دستيابي به نيازهاي روحي و رواني اعضاي خانواده و شركت در اجتماع را مي تواند به خوبي انجام دهد.  نوع نظام خانواده و الگوهاي ارتباطي آن اثر مهمي بر اعضاي خانواده دارد زيرا شخصيت، يادگيري، توسعه و ابقا اعتماد به نفس و قدرت انتخاب و تصميم گيري منطقي افراد خانواده همه به نوع ارتباطات و نحوه انتقال اطلاعات بين اعضاي خانواده وابسته است .

بهداشت روان کودکان به ميزان کفايت اجتماعی و عاطفي که توسط خانواده در طی رشد تامين مي گردد،  بستگي دارد. در خانواده اي كه عشق و علاقه به اندازه كافي مبادله مي شود، سلامت عاطفي اعضاي تا حد زيادي تامين مي گردد. خانواده اولين و مهمترين محيطي است كه فرد را از كيفيت روابط انساني آگاه مي كند. طبق نظر اكثر روانشناسان، تجربيات سالهاي اول زندگي كه غالبا در محيط خانواده اتفاق مي افتد، زيربناي شخصيت فرد را سازمان مي دهد. بدون ترديد،كودك در محيط خانواده با معيارهاي ارتباطي، اخلاقي، تربيتي و ارزش هاي اجتماعي آشنا مي شود. اين تجربيات، رفتارها، نگرش ها، آرمانهاي تحصيلي، اعتقادات و باورهاي مذهبي، سياسي و اقتصادي و نوع حرفه فرد را تا حدودي زيادي مشخص مي كند .

از نظر پاترسون ، مشکلات رفتاری کودک در ارتباطی تنگاتنگ با بافت تعامل خانواده دارد. دو رویکرد اساسی برای تشخیص وجود دارد:

• رویکرد مقوله ای
• رویکرد ابعادی.
• رویکرد مقوله ای که DSM از آن جمله است بیان می دارد که اختلالات تا حدی از هم مستقل است، بطوریکه می توان برای هر یک سبب شناسی و تصویر بالینی مجزایی را ترسیم کرد. با این وجود، تحقیقات اخیر، تردیدهایی را به وجود آورده است.
• رویکرد ابعادی دیدگاهی متفاوت دارد. در این رویکرد تعدادی بعد فرض می شوند،همچون افسردگی، پرخاشگری، اضطراب و تکانشگری که می توان آنها را از لحاظ تجربی اثبات کرد و در عین حال با یکدیگر همپوشی دارند. نکته مورد بحث در این رویکرد قانون نگر بودن آن است. روش شناسی این رویکرد اساسا بر پایه هنجارهای آماری و گروهی بوده و وضعیت یک کودک را تنها می توان در مقایسه با وضعیت سایر کودکان در گروههای بهنجار و مرضی، تعبیر و تفسیر کرد.

دوبس و پيرون، معتقدند كه خانواده ها با وجود تشابه كلي، از ويژگي ها و ساختار متنوعي برخوردارند كه احتمال مي رود اين تفاوت ها در وضع رواني و رفتاري اعضاي آنها منعكس گردد. از نظر آنان خانواده محيط طبيعي كودك است و در رشد فرد تاثير به سزايي دارد. اما اين محيط به طور وسيعي از يك خانواده به خانواده ديگر تفاوت مي كند. به اين ترتيب كه خانواده ها از يك سو برحسب جوامعي كه در آنها به وجود آمده اند و از سوي ديگر براساس ساختار داخلي با يكديگر متفاوت هستند.

پدر و مادر؛والدين بعنوان نقطه ثقل خانواده بيشترين تاثير را در جهت دهي و ايجاد شرايط متنوع و مناسب برای فرزندان دارند. ويژگي هاي شخصيتي، ارتباطي،اخلاقي،اجتماعي و تربيتي ايشان مي تواند تاثير مستقيم بروضعيت رواني فرزندان داشته باشد.زيرا مطالعات نشان داده اند مادراني كه تسلط بر نفس و حس اعتماد را خيلي زود به فرزندانشان القا مي كنند، فرزندان آنها از نظر شكوفايی و رشد شخصيت در سطح بالاتري قرار دارند.اكثر مطالعاتي كه در موررد خانواده و تاثير آن بر روي تحول گزارش شده است، تاكيد بر اين نكته دارد كه اصول كيفيت ارتباطات درون خانواده، پيش بيني كننده رفتار در دوره نوجواني است. در واقع دو نوع مطالعات در اين زمينه وجود دارد.

در يك سري از مطالعات، متغيرهاي خانوادگي به عنوان اثرات اصلي مورد توجه قرار گرفته اند و در بخش ديگر، عوامل خانوادگي به عنوان متغيرهاي پيش بيني كننده مورد توجه بوده اند. البته اثر متغيرهاي واسطه اي و تعديل كننده از هر نوع آن در اين مطالعات براي فهم متغيرهاي خانوادگي روي رفتار نوجوان مورد برسي قرار گرفته اند. در مطالعات سري اول، خانواده را به عنوان متغير مستقل و خصوصيات نوجواني را به عنوان متغير وابسته يا پس آيند مورد توجه قرار داده اند. در اين گونه موارد فرض بر اين است كه رفتار والدين، شخصيت و نگرش آنان روي رفتار نوجوانان تاثير مي گذارد.در فاصله سال هاي 1960-1950متغيرهاي پس آيند، به طور عمده روي شخصيت و پيشرفت نوجوان در جنبه مثبت، توجه محققان را به خود جلب كرده بود .

اين رويكرد با جنبه اجتماعي شدن رفتار كودك و نوجوان منطبق است كه براساس آن  والدين داراي نگرش ها، ارزش ها، توجه و محبت نسبتا ثابتي هستند كه مي تواند باعث كنترل و شكل دهي رفتار و توانايي هاي كودكان و نوجوانان شود. اين نگرش هم با پارادايم روان تحليلي و هم رويكرد رفتارگرايانه منطبق است. اگرچه اغلب مطالعات انجام شده در اين زمينه به صورت رويكرد همبستگي و يا روش عرضي بوده است، ولي محققان به صورت دلخواه نتايج خود را به صورت رابطه هاي علت و معلولي تفسير كرده اند و در واقع يك رويكرد يك جهتي را در اجتماعي شدن مد نظر داشته اند .

منبع

اخوان راد،شیوا(1389)، عملکرد خانواده با ویژگی های روانشناختی و كمرويي نوجوانان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی-خانواده درمانی، دانشگاه علم و فرهنگ

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید