حیطه ها و خواستگاه های رشد طرحواره ی یانگ

در مدل یانگ، هجده طرحواره بر طبق پنج  نیاز هیجانی ارضا نشده تقسیم می شوند که در حیطه های طرحواره نامیده می شوند که عبارتند از:

بریدگی و طرد:

 بیماران دارای طرحواره های این حیطه نمی توانند دلبستگی های ایمن و رضایت بخشی با دیگران داشته باشند. چنین افرادی معتقدند که نیاز آن ها به ثبات، امنیت، محبت ، عشق و تعلق خاطر برآورده نخواهد شد. طرحواره های این حیطه عبارتند از: ترک شدن,  بی ثباتی؛ بی اعتقادی, بدرفتاری؛ محرومیت هیجانی؛ نقص,  شرم ؛و انزوای اجتماعی, بیگانگی. خانواده اصلی آن ها معمولا بی ثبات : ترک شدن, بی ثباتی، بدرفتار: بی اعتقادی, بدرفتاری، سرد و بی عاطفه: محرومیت هیجانی ؛ نقص, شرم  ؛ یا منزوی: انزوای اجتماعی, بیگانگی؛ هستند. این بیماران اغلب بیشترین آسیب را می بینند. بیماری از آنان در دوران کودکی و نوجوانی تکان دهنده ای داشته اند و در بزرگسالی تمایل دارند به گونه ای نسنجیده و شتاب زده از یک رابطه ی خود آسیب رسان به رابطه ی دیگر پناه ببرند یا از برقراری روابط بین فردی، نزدیک اجتناب کنند. رابطه ی درمانی، اغلب محور اصلی درمان این گروه از بیماران قرار می گیرد.

طرحواره ی طرد شدن,  بی ثباتی:

بیمارانی که دارای این طرحواره ی ترک شدن/ بی ثباتی هستند اعتقاد دارند روابط شان با افراد مهم زندگی ثباتی ندارند واین افراد در کنار آن نمی مانند زیرا از لحاظ هیجانی بی ثبات و غیر قابل پیش بینی، اعتقاد ناپذیر و نامنظم اند. فردی که این طرحواره را دارد معتقد است و در هر لحظه امکان دارد افراد مهم زندگیشان بمیرند یا اینکه او را ترک کنند و به فرد دیگری علاقمند شوند و فقط چند صباحی به طور موقت در کنار آن ها حضور دارند.

طرحواره بی اعتمادی, بد رفتاری:

بیمارانی که طرحواره ی بی اعتقادی, بد رفتاری دارند چنین می پندارند که دیگران به انسان ضربه می زنند، بد رفتارند، انسان را سر افکنده می کنند، دروغ می گویند و دغل کار و سودجو هستند. چنین انتظاری باعث می شود فرد وقایع پیرامون را به گونه ای خاص ادراک کند. آسیب وارده به فرد عمدی بوده و یا اینکه در نتیجه ی بی مبالاتی و غفلت مفرط پدید آمده است ممکن است فرد احساس کند همیشه یک نفر موجودی او را می دزد یا حتی او را می خورد.

طرحواره ی محرومیت هیجانی :

 بیمارانی که طرحواره ی محرومیت هیجانی دارند انتظار دارند که تمایلات و نیازهای فرد به حمایت عاطفی و برقراری رابطه ی هیجانی با دیگران بطور کافی ارضا نشود. سه نوع محرومیت هیجانی عبارتنداز:

•  محرومیت از محبت: فقدان توجه، عطوفت یا همراهی .
•  محرومیت از همدلی: درک نشدن، به حرف دل فرد گوش ندادن، عدم خود افشایی یا در میان نگذاشتن احساسات با دیگران .
•  محرومیت از حمایت: نداشتن منبع قدرت، جهت دهی یا راهنمایی نشدن از سوی دیگران.

طرحواره نقص , شرم :

بیمارانی که طرحواره های نقص, شرم دارند احساس می کنند در مهمترین جنبه های شخصیتان انسانی ناقص، نامطلوب، حقیر و بی ارزش می باشند و یا در نظر افراد عام زندگی خود فردی منفور و نامطلوب به حساب می آیند و اگر خود را در معرض نگاه دیگران قرار دهند بی شک طرد می شوند. همچنین این طرحواره، حساسیت بیش از حد نسبت به انتقاد، سرزنش، کم رویی، مقایسه های نا به جا، احساس نا امنی در حضور دیگران و حس شرمندگی در ارتباط با عیب و نقص های درونی را در بر می گیرد. این نقاط ضعیف ممکن است شخصی :تکانه های خشم، تمایلات جنسی غیر قابل پذیرش خودخواهی؛   یا عمومی : ظاهر جسمی نامطلوب و غیر جذاب و مشکلات و نابرابر زندگی اجتماعی,  باشند.

طرحواره های انزوای اجتماعی, بیگانگی:

بیماران دارای این طرحواره احساس می کنند با دیگران متفاوت و وصله ی ناجور اجتماع هستند در واقع این طرحواره، حس متفاوت بودن فرد یا عدم متناسب با اجتماع را در بر می گیرد معمولا بیماران مبتلا به این طرحواره به هیچ گروه یا جامعه ای احساس تعلق خاطر نمی کنند.

حیطه دوم :

خود گردانی و عملکرد مختل : خودگردانی یعنی توانایی فرد برای جداشدن از خانواده  و عملکرد مستقل، این توانایی در مقایسه با افراد هم سن و سال نسنجیده می شود. بیمارانی که طرحواره هایشان در این حیطه قرار دارد از خودشان و محیط اطرافشان، انتظاراتی دارند که در توانایی آن ها برای تفکیک خود از نماد والدین و دستیابی به عملکرد مستقلانه مانع ایجاد می کنند والدین این بیماران برای آن ها هر کاری انجام می داده و به شدت از آن ها حمایت می کرده اند و گاهی به عکس، به ندرت از آن ها مراقبت یا نگهداری می نموده اند. افراط و تفریط در حمایت از کودک منجر به بروز مشکلاتی در حیطه خود گردانی می شود در نتیجه این بیماران نمی توانند هویت مستقلی در مورد خودشان به دست بیاورند آن نمی توانند برای خودشان اهداف مشخص در نظر بگیرند و در مهارت های مورد نیاز تبحر پیدا کنند. لذا از نظر کارایی و کفایت در دوران بزرگسالی ، مثل یک کودک کم و سن وسال عمل می کنند از جمله طرحواره های این حیطه عبارتند از: وابستگی,  بی کفایت؛  آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری؛ خود تحول نیافته, بهم ریخته و گرفتار.

طرحواره ی وابستگی , بی کفایتی :

 اعتماد به اینکه فرد نمی تواند مسئولیت ها روزمره را مثل: مراقبت از دیگران ، حل مشکلات روزانه، قضاوت خوب ، از عهده ی تکالیف جدید بر آمدن و تصمیم گیری صحیح  بدون کمک قابل ملاحظه دیگران در حد قابل قبولی انجام دهد. این حالت ، اغلب بصورت درماندگی افراطی و حالت انفعالی ظاهر می شود.

طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری :

 ترس افراطی از اینکه فاجعه ای نزدیک است و هر لحظه احتمال وقوع آن وجود دارد و اینکه خود فرد نمی تواند از آن جلوگیری کند. این افراد از چنین فجایعی می ترسند :

•  پزشکی مانند:  بروز حملات قلبی، ابتلا به بیماری ایدز
•  هیجانی مانند: دیوانه شدن، از دست دادن کنترل
•  محیطی مانند: وقوع تصادف ها، جنایت ها و بلایای طبیعی.

خود تحول نیافته, گرفتار :

 ارتباط عاطفی شدید و نزدیک بیش از حد با یک یا چند نفر از افراد مهم زندگی اغلب والدین، به قیمت از دست دادن فردیت یا رشد اجتماعی طبیعی مشاهده می شود این بیماران سخت معتقدند که حداقل یکی از افراد این رابطه نمی توانند بدون دیگری به زندگی ادامه دهد یا شاد باشد. این طرحواره اغلب بصورت احساس پوچی و سردرگمی، جهت نداشتن و بی هدفی، غرق در شخصیت طرف مقابل شدن، فقدان هویت و یا در موارد شدید بصورت شک و تردید در موجودیت و ساختار وجودی فرد بروز می کند.

طرحواره شکست:

باور به اینکه فرد شکست خورده است و یا در آینده شکست خواهد خورد و اینکه شکست برای او اجتناب ناپذیر است. فرد در مقایسه با همسالانش در حیطه های پیشرفت مثل: تحصیل، شغل، ورزش و …… غالبا احساس بی کفایتی می کند. اغلب شامل این باور است که شخصی، دیوانه، بی استعداد، نالایق و نادان است و نسبت به دیگران موفقیت کمتری دارد.

حیطه سوم :

حدود مرزهای مختل  : بیمارانی که این طرحواره هایشان در این حیطه قرار دارد، محدودیت های درونی شان در خصوص احترام متقابل و خویشتن پذیری به اندازه کافی رشد نکرده است. آن ها ممکن است در خصوص احترام به حقوق دیگران و همکاری، متعهد بودن یا دستیابی به اهداف بلند مرتبه مشکل داشته باشد. علاوه بر این چنین بیمارانی اغلب خودخواه، لوس، بی مسئولیت، خود شیفته به نظر می رسند آن ها معمولا در خانواده هایی بزرگ شده اند که خیلی سهل انگار و بیش از حد مهربان بوده اند. این بیماران در دوران کودکی ملاحظه دیگران را نمی کرده و خویشتن دار نبوده اند. در نتیجه در بزرگسالی توانایی مهار تکانه های خود را ندارند و نمی توانند ارضاء نیازهای آنی خود را به خاطر دست یابی به منافع آتی به تاخیر بیاندازند. طرحواره های این حیطه عبارتند از: استحقاق بزرگ منشی خویشتن داری, خود انضباطی ناکافی می باشد.

طرحواره های استحقاق, بزرگ منشی :

فردی که چنین طرحواره ای دارد معتقد است که  نسبت به دیگران یک سر و گردن بالاتر است حقوق ویژه ای برای خودش قائل است و تعهدی نسبت به رعایت اصول روابط متقابل که راهنمای تعاملات اجتماعی هنجار هستند ندارند. اغلب بر این نکته پافشاری می کند که دیگران باید ایجاد فاصله ی هر آنچه را که او می خواهد برایشان فراهم کنند. بدون توجه به اینکه آیا درخواست او منطقی است ، چه چیزی از نظر دیگران معقول است و یا اینکه چه هزینه ای در بر دارد چنین افرادی برای اینکه بتوانند تمایلات خود را ارضا کند بدون همدلی با دیگران و یا بدون توجه به نیازها و احساسات آن ها به رقابت افراطی یا کنترل رفتارهای دیگران روی می آورد.

طرحواره ی خویشتن داری, خود انضباط ناکافی :

این بیماران مشکل مستمر در خویشتن داری مناسب و تحمل نکردن ناکامی های در راه دستیابی به اهداف شخصی یا ناتوانی در جلوگیری از بیان هیجان ها و تکانه ها دارند. در شکل های خفیف تر آن بیمار به شدت از ناراحتی اجتناب می کند خودی که چنین طرحواره ای دارد، درد را نمی توان تحمل کند، از مسئولیت پذیری گریزان است، به هر قیمتی که شده از تعارض جلوگیری می کند و زیاد به خودش سخت نمی گیرد. این عوامل باعث می شود از رضایت شخصی تعهد و انسجام شخصیتی چنین فردی جلوگیری شود.

حیطه چهارم:

 هدایت شدن توسط دیگران ؛ اطاعت : بیمارانی که طرحواره هایشان در این حیطه قرار دارد به جای رسیدگی به نیاز های خود بر مبنای ارضاء نیازهای دیگران هستند. آغاز این کارها را برای رسیدن به تائید ، تداوم رابطه هیجانی یا اجتناب از انتقام انجام می دهند. آن ها در دوران کودکی، آزاد نبوده اند تا تمایلات طبیعی خودشان پیروی کنند و در بزرگسالی به جای اینکه از درون جهت دهی شوند از محیط بیرونی تاثیر می پذیرند و از خواسته های دیگران تبعیت می کنند. ریشه تحولی طرحواره های این حیطه، مبتنی بر پذیرش مشروط بوده است و در اکثر این خانواده ها، والدین به جای توجه به اهمیت قائل شدن به نیازهای شخصی به فرد کودک، بیشتر نیازهای هیجانی یا منزلت اجتماعی خود را مهم می داند طرحواره های این حیطه عبارتند از: فداکردن، خود قربانی کردن، تائید جویی, جلب توجه.

طرحواره ی فداکردن ؛ ایثار :

بیماران دارای این طرحواره، احساس اجبار نسبت به واگذاری افراطی کنترل خود به دیگران برای اجتناب از خشم، محرومیت یا انتقام را دارا می باشند. دو نوع از مهمترین فداکردن ها عبارتنداز:

• فداکردن نیازها : واپس زنی تمایلات، تصمیمات و ترجیحات شخصی.
• فداکردن هیجان ها : واپس زنی هیجان های شخصی بویژه خشم معمولا این طور به نظر می رسد که تمایلات عقاید و احساسات فرد، فاقد ارزشند یا برای دیگری اهمیت ندارند. این طرحواره ها به طور کلی منجر به خشمی می شود که در قالب یکسری نشانه های ناسازگار از جمله رفتارهای منفعل , پرخاشگرانه، طغیان های عاطفی کنترل شده، علایم روان تنی، کناره گیری از عواطف، برون ریزی و سوء مصرف مواد آشکار می شود.

طرحواره خود قربانی کردن:

 بیمارانی که طرحواره ی خود قربانی کردن دارند نیازهای دیگران را با میل خود و حتی به قیمت از دست دادن رضایت مندی شخصی ارضاء می کنند. آن ها این کار را برای کاهش رنج و گرفتاری دیگران، جلوگیری از احساس گناه ناشی از خودخواهی، دستیابی به احساس ارزشمندی و تداوم رابطه هیجانی با افراد نیازمند انجام می دهند. این امر اغلب از حساسیت بیش از حد نسبت به درد و رنج دیگران ناشی می شود. چنین طرحواره ای منجر به این احساس می شود که نیازهای فردی که خود را قربانی می کند و به قدر کافی ارضاء نمی شوند و همچنین باعث رنجش و دلخوری افرادی می شود که او را از آن ها نگه داری می کند.

طرحواره ی تائید جویی, جلب توجه  :

در بیماران دارای این طرحواره، تائید افراطی در کسب تائید، توجه و پذیرش از سوی دیگران که مانع شکل گیری معنایی مطمئن و واقعی از خود می شود وجود دارد. احساس ارزشمندی فرد بیشتر به واکنش های دیگران وابسته است تا به تمایلات طبیعی خودش. گاهی این طرحواره ها با تاکید افراطی بر مقام و منزلت، قیافه و ظاهر، پذیرش اجتماعی پول یا پیشرفت شخص می شودو منجر به اتخاذ تصمیماتی غیر قابل اطمینان و ناخوشایند در مورد وقایع مهم زندگی شده یا اینکه منجر به حساسیت بیش از حد نسبت به فرد می گردد.

حیطه ی پنجم :

گوش به زنگی بیش از حد و بازداری : بیمارانی که طرحواره هایشان در این حیطه قرار دارد، احساسات و تکانه های خود انگیخته را واپس زنی می کنند. آن ها تلاش می کنند تا بتوانند طبق قواعد انعطاف پذیر و درونی شده خود عمل کنند حتی به قیمت از دست دادن خوشحالی و ابراز عقیده، آرامش خاطر، روابط صمیمی یا سلامتی دوران کودکی این بیماران پر از خشونت، واپس زدگی، سخت گیری، و تاکید بر عملکرد مالی بی نقص گرایی، وظیفه شناسی، پیروی از قوانین، پنهان سازی هیجان ها و اجتناب از اشتباه بوده است. در عین حال که به لذت، خوشحالی و آرامش اهمیت چندانی داده نمی شود در عوض این بیماران یاد گرفته اند در خصوص حوادث منفی زندگی ، گوش به زنگ باشند آن ها معمولا در احساس بدبینی، نگرانی، ترس به سر می برند. بطوری که معتقدند اگر نتوانند در تمام لحظات زندگی خود هشیار و مراقب باشند ممکن است زندگیشان از هم بپاشد طرحواره های  این حیطه عبارتنداز: منفی گرایی:  بدبینی، معیارهای سرسختانه, عیب جویی افراطی بازداری هیجانی، تنبیه.

طرحواره های منفی گرایی, بدبینی :

در این طرحواره ، تمرکز عمیق و مداوم برجنبه های منفی زندگی همراه با دست کم گرفتن جنبه های مثبت و خوش بینانه زندگی یا غفلت از آن ها وجود دارد. این طرحواره شامل انتظارات افراطی در طیف وسیعی از موقعیت های کاری مالی و بین فردی است که خود این حالت منجر به اشتباهات شدیدی می شود به طوری که شخص در نهایت احساس می کند زندگی شخصی اش از هم پاشیده است و نتایج منفی و بالقوه ی چنین حالت هایی، اغراق آمیز است مشخصه این بیماران، نگرانی مزمن، گوش به زنگی، غرزدن یا بلا تکلیفی است.

طرحواری بازداری هیجانی :

اثرات این طرحواره بصورت بازداری افراطی اعمال، احساسات و ارتباطات خودانگیخته می باشد که معمولا به منظور اجتناب از طرد دیگران، احساس شرمندگی و از دست دادن کنترل بر تکانه های شخصی صورت می گیرد. معمولی ترین حیطه هایی که بازداری در مورد آن ها اعمال می شود عبارتنداز :

•  بازداری از بروز خشم و پرخاشگری
•  بازداری از بیان تکانه های مثبت ؛ از قبیل خوشحالی، محبت، برانگیختگی جنسی و بازی
•  بازداری از بیان آسیب پذیری با بیان راحت و صریح احساسات و نیاز های شخصی
•  تاکید افراطی بر عقلانیت  و نادیده گرفتن هیجان ها .

طرحواره های معیارهای ناعادلانه, عیب جویی افراطی :  

افراد دارای این طرحواره باوری دارند مبنی بر اینکه فرد برای رسیدن به معیارهای بلند پروازانه درباره ی رفتار و عملکرد خود، باید کوشش فراوان به خرج دهد و این کار معمولا برای جلوگیری از انتقاد صورت می گیرد. این طرحواره ها معمولا در خانواده هایی بوجود می آید که تحت فشارند، نسبت به خودشان و دیگران بیش از حد عیب جویی می کنند و توقع دارند کارها با کیفیت عالی و در کوتاه ترین زمان انجام شوند. این طرحواره ها اغلب منجر به نقص های جدی در احساس لذت، آرامش، سلامتی و ارزشمندی، پیشرفت یا روابط رضایت مندی می شود و به چند شکل بروز پیدا می کند.

•  بی نقص گرایی : توجه غیر معمول به جزئیات یا ارزیابی کمتر از حد عملکرد خود در مقایسه با عملکرد دیگران .
•  قوانین غیر قابل انعطاف و بایدها : در بسیاری از حیطه های زندگی از جمله معیارهای بالا و غیر واقع بینانه ی اخلاقی، فرهنگی مذهبی .
•  دغدغه ی زمان و کارآمدی به منظور انجام کار بیشتر و بازده کار.

طرحواره تنبیه  :

بیمارانی که این طرحواره را دارند باوری مبنی بر این امر دارند که افراد باید به خاطر اشتباهاتشان تنبیه شوند. اغلب شامل احساس خشم ، نابردباری و بی صبری نسبت به کسانی ؛ از جمله خود فرد  است که طبق معیارها و انتظارات او عمل نکرده اند. معمولا این افراد به دلیل در نظر نگرفتن شرایط ویژه، نادیده گرفتن مشکلات دیگران و عدم همدلی با احساسات آن ها، نمی توانند از اشتباهات خودشان و دیگران چشم پوشی کنند. می توان گفت افسردگی پس از زایمان ابعاد متفاوتی دارد و علاوه بر این ابعاد عوامل مختلفی می تواند بر آن تاثیر بگذارد از جمله این عوامل می توان سبک های دلبستگی و طرحواره های ناسازگار اشاره کرد.

در عین حال این موضوع نیز امر پذیرفته شده است طرحواره ها با حوادث منفی و فشارهای روانی زندگی تعامل دارند و به طور خلاصه می توان گفت که طرحواره های ناسازگار به دلیل مشکلاتی که در شیوه های برقراری ارتباط و صمیمیت بین فردی و شناخت های افراد نسبت به یکدیگرایجاد می کنند می توانند به عنوان یک عامل مهم در افسردگی پس از زایمان محسوب شوند. از طرفی ارتباط سالم و مثبت ضمن حفظ استقلال فردی سلامت، شادابی بهترین ها را برای طرفین به همراه دارد. روان شناسان نشان دادند انسان هایی که ارتباط سالم و درستی با دیگران دارند و نسبت به آن هایی که دارای این توانایی نیستند، مشکلات عاطفی کمتری دارند.

منبع

رخشنده مند، سلیمه سادات(1394)، پيش بيني افسردگي پس از زايمان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی عمومی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشکاه بوبوک دیدن نمایید