تعريف كيفيت زناشويي و نظریه های آن

 اگرچه در طول دهه اخير مفهوم كيفيت زناشويي به طور روز افزوني در پژوهش­هاي زناشويي استفاده شده و مطالعات بسياري درباره آن انجام شده است، اما اتفاق نظر اندكي درباره مفهوم سازي و اندازه گيري آن وجود دارد. هنوز به درستي مشخص نيست که آيا كيفيت زناشويي احساس افراد متاهل درباره ازدواجشان است يا يكي از ويژگي­هاي ارتباط بين همسران است. آيا براي اندازه گيري آن بايد از يك بعد براي مثال: رضايتمندي كلي و يا چند بعد پيچيده براي مثال: ويژگي­هاي رفتاري استفاده كرد؟ از آنجاييكه به نظر مي رسد مردم تمايل ندارند ازدواج هايشان را به طور كلي منفي ارزيابي كنند، اندازه گيري تك بعدي رضايت كلي همسران ممكن است نامناسب باشد .

بررسي پيشينه پژوهش­هاي حيطه روابط زناشويي نشان مي دهد كه دو جهت  گيري عمده براي مفهوم سازي و كاربرد عملي كيفيت زناشويي وجود دارد. در برخي موارد با كيفيت زناشويي به طور واضح به عنوان مفهومي كه از دو جزء تشكيل شده برخورد شده است. يعني كيفيت زناشويي، هم سازگاري زناشويي و هم شادماني زناشويي  را در بر مي­گيرد. در اين صورت سطح بالاي كيفيت نشان دهنده­ي وجود ويژگي هاي عيني رابطه، بين همسران همچون همراهي، ارتباط خوب و عدم  تضاد است، كه  مشخصه رابطه سازگارآنهاند. همچنين ميزان رضايتمندي از رابطه و همسر را نيز در بر مي­گيرد. سازه کيفيت زناشويي اين سازگاري و رضايتمندي را در يك مفهوم وسيعتر و جامع تركيب مي­كند.

بدين ترتيب كيفيت زناشويي مفهومي چند بعدي است كه نه تنها شامل ويژگي هاي دورن فردي،  بلكه  شامل ويژگي هاي بين­فردي  همسران  نيز  هست. براين اساس بوکوالا، توافق نسبي زن و شوهر درباره موضوع­هاي مهم، شريك شدن دركارها و فعاليت­هاي  مشترك و ابراز محبت به يكديگر را كيفيت  زناشويي مي­داند.بيشتر اندازه گيري هاي رضايت، سازگاري و كيفيت  زناشويي در دو گروه جاي مي گيرند. اندازه گيري هاي كيفيت سازگاري، كه هر دو ويژگي-هاي عيني و ذهني روابط زناسويي را ارزيابي مي كنند، و اندازه گيري هاي كيفيت رضايتمندي، كه فقط ويژگي ها و نگرش­هاي ذهني روابط زناشويي را ارزيابي مي­كنند.

اینک هم سازگاري و هم رضايتمندي يعني هر دو ويژگي عيني و ذهني روابط زناشويي ارزيابي كرده است.

نظريه هاي تبيين كننده کيفيت روابط زناشويي

مهمترين نظريه هاي پيرامون كيفيت روابط زناشويي يعني نظريه ليوايز و اسپنير و نظريه ماركس :

• نظريه ليوايز و اسپنير

ليوايز و اسپنير، طي مطالعات و پژوهش هايي كه درباره كيفيت روابط  زناشويي انجام دادند، سعي كردند از يك سو عوامل موثر بر كيفيت زناشويي را بيابند و از سوي ديگر دريابند كيفيت زناشويي، بيش از همه بر  ثبات و پايداري روابط زناشويي تاثير مي­گذارد. آنها معتقد بودند كه كيفيت زناشويي تابعي از سه نوع متغير است: منابع فردي و اجتماعي قبل از ازدواج كه همسران با خود به خانواده مي­آورند، رضايتمندي آنها از سبک زندگيشان و پاداشي يا تقويتي که از تعاملات زناشويي خود دريافت مي­کنند. سپس اين نويسندگان موضوع اصلي  نظريه اشان را چنين   بيان  مي كنند :  هر چه كيفيت زناشويي بيشتر باشد، ثبات زناشويي بيشتر مي­شود. ثبات به اين معناست كه آيا يك ازدواج بي عيب است يا نه. همچنين آنها اظهار  كردند كه كيفيت زناشويي پايين، عدم اثبات را افزايش مي دهد.

به اين دليل كه احساس عدم خوشبختي يا عدم رضايتمندي ازازدواج نوعاً افكار و رفتارهاي مربوط به طلاق را افزايش مي دهد. سرانجام آنها استدلال كردند كه دو گروه از نيروهاي بيروني وجود دارند كه رابطه بين كيفيت زناشويي و ثبات زناشويي را تحت تاثير قرار مي دهند كه به طور مشخص عبارتند از، تاثير  قوي منفي از جذابيت هاي جايگيزين و يك تاثير  مي گذارد. سرانجام آنها استدلال  كردند كه دو گروه از نيروهاي بيروني وجود دارند كه رابطه بين كيفيت زناشويي و ثبات زناشويي را تحت تاثير قرار مي دهند كه عبارتند از تاثير  قوي منفي  از جذابيت­هاي جايگزين و يك تاثير مثبت  قوي از فشارهاي بيروني بر زوجين براي حفظ ازدواجشان. به تعبير ديگر در صورتي كه چيزهاي پر جاذبه­تر از روابط زناشويي بتوانند همسران را به خود جذب كنند، كيفيت زناشويي كاهش خواهد يافت و ثبات زناشويي از بين خواهد رفت .مي توان هنجارها و ارزش هاي اجتماعي ، احساس تعلق و وابستگي به همسر و خانواده همچنين انسجام و يكپارچگي نظام خانواده را از جمله فشارهاي بيروني دانست كه همسران را وامي­دارند تا زندگيشان را حفظ كنند.

• نظريه ماركس

ماركس ، بر اساس نظريه ليوايز واسپنير و رويكرد سيستمي بوون ، نظريه و نوع شناسي نويني درباره كيفيت زناشويي ارائه كرد. او با نگرشي سيستمي به فرد ، رابطه او با همسرش و رابطه فرد با ديگران، مي نگرد و استدلال مي­كند كه در نظريه سازي درباره روابط زناشويي، ما هميشه فرضيه هايي مطرح مي كنيم درباره فردي كه وارد رابطه زناشويي مي شود، سپس آن را حفظ يا نابود مي كند و به شيوه­هاي گوناگون تحت تاثير آن قرار مي­گيرد و بر آن تاثير مي گذارد. او چارچوب نظريه خود را چنين توضيح مي­دهد: يك فرد متاهل داراي سه زاويه است كه عبارتند از: زاويه دروني، زاويه همسري، سومين زاويه . اولين زاويه خود دروني فرد است- بار دورني فرد با تلاشها، انگيزه­ها و انرژي­هاي گوناگون فرد كه بوسيله پيشينه طولاني از تمامي تجربيات زندگي اش شكل مي گيرد . دو زاويه ديگر، دو راهي هستند كه فرد  را از زاويه اوليه اش به بيرون هدايت مي­كنند.

زاويه دومي زاويه رابطه با همسر است. آن بخشي از خود كه به طور مداوم به همسر توجه مي­كند. با او هماهنگ مي شود و از مراقبت مي­كند: زاويه دوم پل استقلال – همبستگي است، به همين دليل است كه مردم همسر را به عنوان ؛ نصف ديگر من مي­دانند . سومين زاويه هر نقطه تمركز خارج از خود به جز همسر را نشان مي دهد. افراد مختلف داراي زاويه سوم گوناگون هستند كه مهمترين آنها، بچه­ها ، خويشاوندان، دوستان، مشاغل، علاقه­منديهاي  تفريحي و سرگرمي و غيره هستند. سومين زاويه مي تواند علائق مستقل يا مشترک همسران باشد، علايقي که هر يک از همسران جداگانه دنبال مي کنند. مثلاً شغل و يا علايقي که به طور مشترک دنبال مي شود، مثلاً فرزندان ، بسته به اينکه همسران چگونه زاويه  سوم شان  را درون مثلث هايشان جاي مي­دهند، زاويه سوم همسران مي­تواند مستقل از يکديگر يا مشترک باشد. سه زاويه فرد ، محيط پيچيده و پويايي از انرژي، اطلاعات و منابع را براي او فراهم مي­کنند. مارکس براي فهم بهتر پويايي هاي روابط زوجين اظهار مي دارد که من به دليل منابعي که در هر يک  از زاويه  هايش مي يابد  به سوي آنها کشيده مي شود. و  از يک زاويه دور مي­گردد. اگر منابع جذابتري در زاويه هاي ديگر بيابد.

همان چيزي  که ليوايز و اسپنير ،جذابيت هاي جايگزين نام نهاده­اند. بنابراين هر تغييري در کيفيت انرژي هر يک از زاويه هاي من شکل مثلث را تغيير مي دهد: افزايش کشش در يک نقطه موجب کاهش کشش­هاي نقطه هاي ديگر مي شود و کاهش کشش در يک نقطه موجب کاهش کشش­هاي نقطه هاي ديگر مي­شود ، و کاهش کشش در يک نقطه مطمئن ترين شيوه برانگيختن من براي محدود کردن خودش به زاويه هايي است که کشش قوي تري دارند. من به طرفي کشيده مي شود که بيشترين پاداش هاي جذب کننده را دريافت مي کند و يک فرد خوش شانس چنين پاداش­هايي را در هر سه زاويه مي يابد. همچنين مارکس توجه زيادي به رويکرد سيستمي بوون به ويژه پويايي هاي خانواده و اينکه مثلث­هاي افراد متاهل چگونه به شکل هاي مختلف سازماندهي مي­شوند، داشته است.

از نظر بوون ازدواج نظام ناپايداري است که هميشه شامل تنش­هاي غير قابل اجتنابي است که درون آن ايجاد مي شود. به طور متناوب، يک يا هر دو همسر تمايل دارند بحران هاي انباشته شده در زاويه سوم مثلث خود را تخليه کنند. اما مارکس پويايي هاي زناشويي را به شيوه­هاي متفاوت از بوون تجزيه وتحليل مي­کند. برخلاف بوون که يک  مثلث تغيير پذير را در نظر مي­گيرد که دو زاويه آن را زن و شوهر تشکيل مي دهند و زوايه ديگر اعضاء خانواده يا آنچه در خارج قرار دارد است، مارکس دو مثلث جداگانه اي که با يکديگر آميخته­اند را تصور مي کند که هر همسر سه زاويه اي که در بالا توضيح داده شد را دارد. بوون سومين زاويه را فرد در دسترس مي داند، در حاليکه مارکس سومين زاويه را متشکل از هر علاقه مهم مي­بيند که اغلب يک شخص مثلاً بچه است، اما ممکن است يک فعاليت همچون شغل، سرگرمي و فعاليت هاي تفريحي نيز باشد. با اين وجود بوون تاکيد بسياري بر ماهيت سيستمي عناصر همسري دارد.

او به وضوح نشان مي دهد که چگونه سومين زاويه به طور غير  قابل اجتنابي بخشي  از سيستم زناشويي است و اينکه چگونه کيفيت روابط زناشويي به طور مستقيم تحت تاثير شيوه اي که توسط آن همسران زاويه هاي سوم خود را بکار مي­برند، قرار مي گيرند. از نظر  مارکس ،کيفيت زناشويي نتيجه شيوه­هاي سازمان يافتن و تعامل افراد متاهل در اين مثلث است. گفته مي شود فردي که من اش حرکت هاي عادي و متعادلي اطراف و بين هر سه زاويه انجام دهد،داراي کيفيت زناشويي بالايی ست.سپس اوبااستفاده ازتصاوير گرافيکي جالبي انواع کيفيت زناشويي رااين چنين توصيف ميکند.

منبع

عیسی نژاد،امید(1387)، اثربخشي غني سازي روابط بر بهبود كيفيت روابط زناشويي زوجين،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی تربیتی، دانشكده علوم تربيتي و روانشناسی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید