بورس کالا

بورس های کالا و ابزار های نوین مالی مورد استفاده در آنها را می توان آخرین زنجیره از فرایند گسترش و توسعه بازارها دانست که در پاسخ به نیاز اقتصاد به افزایش شفافیت و اطلاع رسانی ، مدیریت ریسک های ناشی از نوسان قیمت ها ، سازماندهی بازارها در جهت ارتقا کارایی و کاهش هزینه های مبادله ، ظهور یافته اند. در کشورمان اولین گام برای ایجاد بورس کالایی با فراهم شدن مقدمات لازم در قانون برنامه پنج ساله سوم بر داشته شد و بورس های فلزات و کشاورزی در سال های 1382 1383 راه اندازی شدند. در فرایند تحول و تکامل بازار سرمایه در کشور و با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادرار در سال 1384 با ادغام بورس فلزات و کشاورزی ، بورس کالای ایران تشکیل گردید. هم اکنون در بورس کالای ایران انواع کالاها در بخش فیزیکی شامل محصولات صنعتی و معدنی، شمش طلا، فراورده های نفت و پتروشیمی و محصولات کشاورزی و در بخش مشتقات نیز شامل قرارداد های آتی سکه ی طلا مورد تائید سازمان بورس اوراق بهادار داد و ستد می شود.

انواع قرارداد های قابل معامله در بورس کالا

قرارداد نقدی: قراردادی است که بر اساس آن ، پرداخت بهای کالای مورد معامله و تحویل آن در هنگام معامله و بر اساس دستور العمل تسویه و پایاپای انجام می شود.

قرارداد نسیه: قراردادی است که بر اساس آن ، کالا در هنگام معامله تحویل و بهای آن در تاریخ سر رسید و بر اساس دستور العمل تسویه و پایاپای پرداخت می گردد.

قرارداد سلف: قراردادی است که بر اساس آن ، کالا با قیمت معین در زمان مشخص در آینده تحویل گردیده و بهای آن در هنگام معامله و اساس دستور العمل تسویه و پایاپای پرداخت می گردد.

قرارداد آتی: قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعه می شود در سررسید معین ، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می شود آن کالارا با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد ، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی ، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات ، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان ، اباحه تصرف و در اختیار دیگری قراردهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند.

قرارداد اختیار خرید: مطابق این قرارداد ، خریداراختیار، با پرداخت مبلغی حق پیدا می کند مقدار معینی کالا یا اوراق بهادار مبتنی بر کالا به قیمت معین در تاریخ معین از فروشنده اختیار خریداری کند و فروشنده اختیار ، متعهد می شود در صورت درخواست خریداراختیار ، آن مقدار کالا یا اوراق بهادار مبتنی بر کالا را به قیمت مذکور به وی بفروشد.

قرارداد اختیار فروش: مطابق این قرارداد ، خریداراختیار ، با پرداخت مبلغی حق پیدا می کند مقدار معینی کالا یا اوراق بهادار مبتنی بر کالا به قیمت معین در تاریخ معین به فروشنده اختیار بفروشد و فروشنده اختیار ، متعهد می شود در صورت درخواست خریدار اختیار ، آن مقدار کالا یا اوراق بهادار مبتنی بر کالا را به قیمت مذکور از وی خریداری کند.

مهلت تسویه

مهلت تسویه سه روز کاری بعد از انجام معامله به اضافه ی هفت روز تقویمی با پرداخت جرایم ؛ برای کالاهای داخلی می باشد. زمان بندی انجام امور تسویه طی مهلت تسویه بر اساس مصوبه هیات مدیره بورس کالا تعیین می گردد.

زمان تحویل

مدت زمانی است که درآن ، کالای موضوع قرارداد طبق زمان های تعیین شده در اطلاعیه عرضه و مهلت های مقرر در این دستور العمل تحویل داده می شود.

وجوه تضمین

منابع مالی است که از محل پرداخت های اعضاء اتاق پایاپای یا ضمانت نامه های بانکی ایشان توسط ؛ شرکت تامین شده و نحوه اداره آن طبق ضوابطی است که به پیشنهاد ؛ شرکت به تصویب هیات مدیره سازمان خواهد

رسیدگواهی سپرده کالایی

اوراق گواهی سپرده کالایی ، اوراق بهاداری است که نشان دهنده مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالا بوده و پشتوانه این اوراق ، قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تایید بورس صادر می‌گردد. منظور از قبض انبار ، سندی است که در فرمت مشخص تعیین شده ، توسط انباردار صادر شده و به مالکان کالا تحویل می گردد.

عمده مزایای اوراق گواهی سپرده کالایی عبارتند از:

الف: مزایای این اوراق در تامین مالی ، شامل:

تامین مالی با استفاده ازکالاهای موجود در انبار از طریق وثیقه قرار دادن گواهی سپرده
کاهش هزینه های تأمین مالی ناشی از کاهش اثرات بلایای طبیعی
امکان دریافت وام های ارزی به منظور پوشش ریسک های ارزی
امکان استفاده از پشتوانه گواهی سپرده کالایی برای تأمین مالی و جلوگیری از فروش اجباری دراثر تنگناهای مالی تولید کنندگان
امکان بهره گیری همزمان از گواهی سپرده کالا و ابزارهای مدیریت ریسک جهت پوشش ریسک کاهش ارزش کالا ؛ در مواردی که از گواهی سپرده به عنوان وثیقه بانک استفاده می شود.

ب: مزایای معاملاتی اوراق ، شامل:

ایجاد زنجیره تأمین کوتاه و کارا تر از طریق ایجاد مزیت اطلاعاتی برای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان
ایجاد بازاری متمرکز برای محصولات دارای پراگندگی جغرافیایی و مشتریان خرد
افزایش مبادلات با توجه به عدم نیاز به جابجایی فیزیکی کالاها
کشف مناسب تر قیمت کالاها با توجه به درجه بندی مناسب آن ها و دسترسی فعالان بازار به قیمت ها بصورت برخط
افزایش نقد شوندگی کالا برای تولیدکنندگان
افزایش هم زمان بازده تولیدکننده در حین کاهش قیمت تمام شده برای قیمت مصرف کننده
افزایش اطمینان تولیدکنندگان و خریداران به دلیل نظارت مناسب بر انبارها
حل و فصل سریع و کارای اختلافات مربوط به جبران خسارت
کاهش ریسک شرکت های بیمه و موسسات تأمین مالی
همچنین به دلیل ماهیت دیجیتالی، یک گواهی سپرده الکترونیکی قابلیت تقسیم پذیری و انتقال به اندازه های مورد تقاضا را دارد.

ج: مزایای این اوراق در زمینه نگهداری کالا، شامل:

تشویق انبارداری علمی و مناسب کالاها
استاندارد سازی درجه بندی مناسب کالاها
اطمینان از کیفیت و کمیت کالاهای ذخیره شده در انبارها و این که این کالاها به دارنده این قبض ها تحویل می گیرد.
حفظ و مدیریت گواهی های الکترونیکی آسان تر می باشد.
نقل و انتقال اسناد کاغذی به همراه مخاطرات آن حذف می شود.
انتقال اطلاعات سریع تر انجام می شود.
فعالیت ممیزی و نگهداری با وجود نسخه های پشتیبان در روش الکترونیکی آسان تر است.
خطر جعل گواهی سپرده کاهش می یابد.

عمده زیرساخت های لازم در این خصوص، فراهم بودن محیط قانونی مناسب برای معاملات اوراق گواهی سپرده کالایی است.

قوانین و مقررات مربوطه باید واجد شرایط ذیل باشد:

گواهی سپرده کالایی باید عملکردی معادل کالاهای ذخیره شده داشته باشد.
حقوق ، تعهدات و وظایف هر یک از طرفین مربوط به یک گواهی سپرده برای مثال : یک کشاورز ، یک بانک، و یا انباردار باید به وضوح مشخص شده باشد.
هزینه های انتقال گواهی سپرده باید پایین باشد.
در زمان انحلال ، این اطمینان وجود داشته باشد که دارنده قبض انبار و گواهی سپرده کالایی در دریافت کالای انبار شده خود در اولویت قرار دارد.
بخش بانکی به لحاظ جایگاه حقوقی بایستی این اوراق را به عنوان وثیقه قبول کند.

الزامات مورد نیاز جهت قابلیت سپرده شدن قبوض انبار:

وجود یک بخش مستقل به منظور تأیید کمیت و کیفیت کالاهای انبار شده بر اساس سیستم استاندارد ملی
قابلیت استفاده از بیمه اموال و تلفات
اطمینان از تضمین عملکرد سیستم انبار

گام های اجرایی معاملات اوراق گواهی سپرده کالایی در بورس:

تصویب گواهی سپرده کالایی بعنوان ابزار قابل معامله در بورس کالا
همکاری با نهادهای ذی ربط جهت ایجاد و توسعه انبارداری پیشرفته
پذیرش انبارها در بورس های کالایی
تدوین فرایندها و مقررات مورد نیاز برای صدور قبض انبار استاندارد و انجام معاملات گواهی سپرده کالایی
تهیه سیستم های یکپارچه و الکترونیکی صدور قبض انبار ، سپرده گذاری قبوض و راه اندازی سیستم معاملات
فرهنگ سازی برای انجام معاملات
امضای تفاهم نامه با موسسات اعتباری مانند بانک ها
امضای تفاهم نامه با شرکت های بیمه در جهت بیمه انبارها و کالاها
تعیین تعهدات ، وظایف و تضامین لازم برای انبارها
تعیین جرایم ، حل و فصل دعاوی و جریمه های مربوطه
تعیین فرمت گواهی سپرده

منبع

حکاری،مهدی(1393)، تاثیر تدوین و پیاده سازی فرایند بکارگیری قبض انبار الکترونیکی،پایان نامه کارشناسی ارشد،مدیریت دولتی،دانشگاه تهران

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید