ابعاد مهارتهای زندگی

مهارت های ارتباط بین فردی / روابط انسانی

این نوع مهارت های زندگی ، مهارت های لازم برای ارتباط موثر هستند که منجر به برقراری روابط صمیمانه و تسهیل در ایجاد روابط بین گروه های کوچک و بزرگ ، عضویت و شرکت در جامعه و صمیمت بین فردی می شود .

این نوع مهارت های زندگی شامل ارتباط کلامی و غیر کلامی برای برقراری ارتباط ، شرکت در فعالیت های اجتماعی ، درگیر شدن در روابط صمیمانه و نزدیک بین فردی و بیان افکار می باشد . این مهارت ها اغلب در اوائل زندگی از والدین و دیگر اعضای خانواده آموخته می شود . تنها این امر مهم نیست که کودک و نوجوان چگونگی برقراری ارتباط موثر با دیگران را یاد بگیرد بلکه نکته مهم آن است که روابط ایجاد شده و برقراری روابط موثر منجر به افزایش عزت نفس و خود پنداره مثبت در کودک و نوجوان می شود .

یک نکته مهم در مورد مهارت های بین فردی که چندین تحقیق نیز به آن اشاره داشتند ، ارتباط شایستگی اجتماعی با بعد عاطفی و هیجانی می باشد به طور مثال شورت و سیمونسون ، دریافتند که بزهکاران دارای پرخاشگری بالا کمتر قادر به درک دید گاههای دیگران هستند تا آنهایی که دارای پرخاشگری پایین تری بودند . همچنین بعد شناختی نیز در این نوع مهارت های زندگی در نظر گرفته شده است .

مثلا آدامز ، در مورد رشد احساس همدلی و شایستگی های ادارکی و شناختی در نوجوانان مطالعه ای انجام داد . نتایج نشان داد که رشد همدلی با شایستگی ادارکی و شناختی در ارتباط است . همچنین کلبرگ و گیلیگان، پیشنهاد می کنند ، که در نظر گرفتن دیدگاه دیگران (احساس همدلی ) در مراحلی از رشد انسان رخ می دهد که این بعد از مهارت های زندگی تکامل یابد . در مرحله اول ، یک شخص می تواند دیدگاه دیگران را درک کند . ولیکن معمولا آنچه که از مرجع قدرت باشد . در مرحله دوم فرد از دیدگاههای متفاوت آگاه است اما دیدگاههای دیگران را تنها در رابطه با خودش درک می کند . در مرحله سوم شخص می تواند دیدگاهها و نقطه نظرات گروه مانند درک انتظارات گروه همسالان را در نظر بگیرد . در مرحله چهارم که در طول نوجوانی است ، فرد قادر است جهت دست یافتن به یک دیدگاه اجتماعی با دیدگاههای گروهی تطابق یابد.

مهارت های حل مساله / تصمیم گیری

این نوع از مهارت های زندگی شامل مهارتهای لازم برای شناسایی مشکل، جستجوی اطلاعات، ارائه راه حل هایی در مورد مشکل ، ارزیابی و تحلیل از آنها ، اجرای راه حل نهایی ، تعیین هدف ، مدیریت زمان ، تفکر انتقادی و حل تعارض می باشد.

حل مساله سطح عمده ای از مهارت شناختی است و تفکری است که از مجموعه نگرش ها ، رفتارها و مهارت هایی که می تواند آموخته شود ، تشکیل می شود این بعد از مهارت های زندگی شامل دو فرایند حل مساله می باشد .فرایند خودکار یا اتوماتیک و فرایند ارزیابی کننده. فرایند خودکار مربوط به روش می شود که افراد مسائل خودشان را از طریق راهبردهای تجربه شده در گذشته حل می کنند . فرایند ارزیابی کننده ، رسمی تر و شکل یافته تر است و شامل شناسایی مشکل ، ارائه راه حل ها ، ارزیابی راه حل ها ، انتخاب ها و تعیین پیامدهای آنها و در نهایت انتخاب یک روش مناسب به وسیله فرمول بندی یک طرح یا برنامه جهت حل مشکل می باشد.

انتخاب های تحصیلی و شغلی دو نمونه از تصمیماتی هستند که به توانایی در این بعد از مهارت های زندگی مربوط می شوند . گازدا مطرح نمود که این بعد از مهارت های زندگی مراحلی دارد که این مراحل عبارتند از جهت گیری کلی ، تعریف مسئله یا مشکل، ارائه راه حل، ارزیابی راه حل ها ، و تصمیم گیری. به نظر وی اگر چه اصطلاح حل مسئله و تصمیم گیری همراه با هم یک بعد از مهارت های زندگی را تشکیل می دهد اما بین آنها تمایز وجود دارد . اصطلاح حل مسئله در مورد اموری که دارای یک راه حل مناسب و مشخص هستند به کار می رود . اما اصطلاح تصمیم گیری بیشتر در مورد موقعیت هایی به کار می رود که با موضوعات و مسائلی که راه حل مشخص و مناسب ندارند ، سرو کار دارند.

مهارت های مربوط به سلامت جسمانی / حفظ سلامتی

این نوع از مهارت های زندگی شامل مهارت هایی هستند که مربوط به رشد حرکتی و تعادل ، حفظ تغذیه مناسب ، کنترل وزن ، سلامت جسمانی ، ورزش جنبه های فیزیولوژیکی جنسی ، کنترل استرس و انتخاب فعالیت های تفریحی می شود.

سلامت جسمانی بسیار نزدیک و وابسته به سلامت روانی است . عوامل چند گانه ای هم روی جنبه های جسمانی و هم در جنبه ی روانی تاثیر می گذارد از جمله جذابیت جسمانی ، تناسب کلی بدن ، وزن بدن خود پنداره یا تصور از خود ، عزت نفس ،منزلت اجتماعی و تعامل با دیگران. تاکروپیج ، طی مطالعه ای آشکار کردند که افرادی که عزت نفس بالاتری دارند،اغلب نیازهای اجتماعی آنان تحقق یافته است و کمتر احساس استرس می کنند . همه این جنبه هایی که تجربه می کنند یک راه موثری برای حفظ تندرستی هستند .

اصول متنوعی برای رشد سبک زندگی توسط گازدا ،فرض شده است . از جمله این اصل که یک سبک سالم زندگی به جای اینکه به عنوان سبک هدف مورد نظر قرار گیرد باید به عنوان یک فرایند در نظر گرفته شود . به علاوه آنها پنج هدف را برای این بعد از مهارت های زندگی (سلامت جسمانی / حفظ سلامتی ) مشخص کرده اند .

احساس خوب داشتن و شور وشوق و علاقه برای زندگی
سلامت جسمانی داشتن
مصون ماندن از بیماریهای واگیردار و مسری
مصون ماندن از خشونت و تصادفات
به حداقل رساندن وقوع و شدت بیماریهای جسمانی و مزمن

مهارت های رشد هویت / هدف در زندگی

این نوع از مهارت های زندگی شامل مهارت های لازم جهت افزایش رشد هویت فردی و شناخت عاطفی هیجانی از جمله خودکنترلی ، حفظ دیدگاه مثبت نسبت به خود ، سازگاری با محیط ، تعیین ارزشها ، رشد نقش جنسیتی و اتخاذ تصمیمات اخلاقی می باشد .نوجوانان در این سن با هویت اجتماعی ، جنسیتی ، تحصیلی و شغلی خویش مواجه می شوند . میوز ، دریافت که رشد و حمایت اجتماعی توسط دوستان در موقعیت تحصیلی ، رشد هویت شغلی را بر می انگیزد . وی همچنین دریافت که والدین بیشتر در مورد موضوعات مرتبط با تحصیل و شغل و حرفه تاثیر گذارند ، در حالی که همسالان بیشتر در موضوعات مربوط به اوقات فراغت تاثیر گذارند . دانش آموزانی که در مدرسه عملکرد خوبی دارند ، احساس قویتری از هویت شغلی خویش دارند که منجر به احساس امنیت و اطمینان بیشتری می شود .

از آنجایی که انتخاب ها و تصمیمات شغلی و تحصیلی از مهم ترین نیازهای رشدی نوجوانان است به همین جهت مهارت های زندگی در تمامی ابعاد باید به حد مطلوب خود برسد . تمام تحقیقات در این زمینه نشان دهنده تاثیر متقابل این ابعاد بر یکدیگر است . به طوری که رشد یکی از جنبه های مهارت های زندگی بر تمامی جنبه های دیگر موثر است .آموزش مهارت های زندگی که توسط « بوتوین و تورتو » بر روی جمعیت عادی اعتباریابی شده است ، مبتنی بر رویکرد تاثیرات اجتماعی ( نفوذ و فشار اجتماعی ) و تئوری یادگیری اجتماعی است و مدلی در زمینه پیشگیری می باشد . « بوتوین » و همکارانش چندین مطالعه در رابطه با نتایج برنامه آموزش مهارت های زندگی انجام داده اندو به نتایج مثبتی در این زمینه دست یافته اند .

به اعتقاد شینکه ، نوجوانی زمان کسب مهارت های بزرگسالی و رفتارهای خطر – جویانه است و به جای اینکه نوجوانان این مهارت ها را به صورت تصادفی و آزمایش و خطا بیاموزند بهتر است ، آنها را به صورت رسمی و منظم به آنان آموخت . در این روش سعی بر این است تا نوجوانان مهارت های کفایت شخصی و اجتماعی را بیاموزد تا بتوانند با مشکلات روبرو شوند ، آنها را پیش بینی و کنترل کنند و سلامتی روانی ، جسمانی و اجتماعی خود را افزایش دهند.

طبق نظر بوتوین و کانتور اجزاء مهارت های زندگی شامل مهارت های خود مدیریتی و مهارت های اجتماعی می باشد . مهارت های خود مدیریتی فردی شامل توانایی تصمیم گیری و حل مساله ، آگاهی از تاثیرات اجتماعی و مقاومت در برابر آن ، مقابله با اضطراب ، خشم و ناکامی، تعیین هدف ، خود رهبری و خود تقویت دهی می باشد . مهارت های اجتماعی نیز بخشی از مهارت های زندگی است که شامل برقراری ارتباط اجتماعی ، مهارت های جرات مندی کلامی و غیر کلامی ، احترام گذاشتن و افزایش شایستگی اجتماعی با دانش آموزان می باشد .

مهارت های زندگی باید در تمامی ابعاد به حد مطلوب خود برسد . تمام تحقیقات در این زمینه نشان می دهند تاثیر متقابل این ا بعاد بر یکدیگر است به طوری که رشد یکی از جنبه های مهارت های زندگی بر تمامی جنبه های دیگر موثر است.نلسون – جونز در کتاب درمان ، مشاوره و مسئولیت پذیری فردی ، مهارت های زندگی را در چهار بعد سلامت روانی طبقه بندی کرده است که عبارتند از :

1-مسئولیت پذیری ، 2- واقع گرایی ، 3- وابستگی و ارتباط مناسب ، 4- فعالیت ارزشمند مفید و رضایت بخش .

در طبقه بندی دیگری ، توسط نلسون – جونز ، مهارت های تفکر ، مهارت های عملی و مهارت های مربوط به احساسات متمایز شده اند .

مهارت های تفکر شامل موارد ذیل می باشند :
برخورداری از یک ادراک منطقی و واقع بینانه
مسئولیت پذیری تصمیمات فردی
مقایسه با مکالمه منفی با خویش
انتخاب قوانین فردی واقعی و منطقی
ادراک صحیح و درست از مسائل
اسنادهای صحیح و مناسب
پیش بینی احتمالات و نتایج به طور منطقی
تعیین اهداف فردی
تمرین مهارت های تصمیم گیری
مهارت کنترل مشکلات
مهارت های عملی شامل موارد ذیل می باشند :

1- مهارت های ارتباطی : شامل برقراری ارتباط ا ولیه ( آغاز گر ارتباط بودن ) ، مکالمه ، گوش دادن فعال ، توجه نشان دادن ، بیان احساسات خود ، کنترل خشم و تعارض .

2- مهارت های فرزند پروری : شامل تربیت اخلاقی و اجتماعی فرزندان

3 – مهارت های مطالعه و تحصیل : شامل مدیریت زمان به طور موثر ، شیوه صحیح نوشتن مقالات ، کنترل اضطراب امتحان ، شرکت در بحث های گروهی و صحبت کردن در جمع .

4- مهارت های کاری : شامل جستجوی کار ، مدیریت و نظارت ، کار به صورت گروهی ، مذاکره کردن ، کنترل موقعیت ها ، بدست آوردن اکثر موقعیت های کاری و ارائه و دریافت پسخوراند .

5- مهارت های تفریحی : شامل جستجوی تفریحات ارضاء کننده و رضایت بخش ، تمایل به کسب مهارت در زمینه فعالیت های ویژه ، داشتن توانایی برای آرامش منفعلانه و دست یافتن به سر گرمی های شادی بخش و مناسب .

6- مهارت های بهداشتی : شامل رعایت اعتدال در تغذیه ، اجتناب از سیگار کشیدن ، نوشیدن الکل و سایر مواد اعتیاد آور ، حفظ تناسب جسمانی ، کنترل استرس و رعایت تعادل مناسب بین کار ، روابط خانوادگی و اجتماعی و فعالیت های تفریحی .

7- مهارت های مشترک اجتماعی : شامل همسایه خوب بودن ، شرکت در فعالیت های اجتماعی و فعالیت جهت تغییرات اجتماعی دلخواه و مناسب .

مهارت های مربوط به احساسات :شامل : آگاهی از اهمیت احساسات ، توجه به خواسته ها و آرزوها ، احساس همدلی درونی ، اگاهی از احساسات بدنی ، توانایی تجربه ، احساس لذت ، عشق و محبت ، آگاهی کامل داشتن از محدودیت ها (مانند مرگ ) ، آرامش سازی و کنترل اضطراب و استرس ، احساس پذیرش خود و خود اثر بخشی.

جدول : خلاصه برنامه ی آموزش مهارت های زندگی به منظور افزایش سلامت روان و عزت نفس کودکان

موضوع	هدف و محتوای آموزشی	نتایج
خودآگاهی	– کمک به دانش آموز برای شناخت توانایی و کاستی های خود به صورت انتزاعی و خلاق – تمرین پر کردن برگه ی اهمیت آشنایی با خصوصیات فرد – بحث گروهی در خصوص ضعف خودآگاهی در ایجاد آسیب های روانی – اجتماعی – بررسی رابطه ی بین احساسات وآسیب های روانی – اجتماعی افراد	توانایی تجسم بصری علایق و استعدادها و شناخت فرد
هم دلی	– کمک به دانش آموز برای پی بردن به اهمیت ابراز وجود به خصوص در موقعیت های دشوار – بحث در مورد دلایل شایع عدم هم دلی بین افراد و لیست کردن آنها – هر یک از گروه ها یکی از موقعیت های هم دلی را انتخاب نموده و به ایفای نقش پرداختند.	ایجاد توانایی برای پذیرش و احترام به دیگران ، درک بهتر روابط اجتماعی ، جلب حمایت دیگران
تصمیم گیری	– کمک به فراگیران برای اندیشیدن در مورد آینده و نتایج برخی تصمیمات از طریق سوال کردن – تصمیم گیری در مورد مسائل زندگی خود – یادگیری یک الگو برای تصمیم گیری – پیش بینی عواقب برخی تصمیمات و نحوه ی تاثیر آن بر زندگی	توانایی تصمیم گیری در موردمسائل زندگی انتخاب رشته تحصیلی و شغل آینده
حل مساله	– کمک به فراگیران در مورد حل مشکلات و مسائل زندگی خود – استفاده از روش مواجهه منطقی با موضوع ، توانایی حل مسائل زندگی خود – شناخت مشکل و ابعاد آن ، بررسی پیامدهای ناشی از مواجهه با مشکل و مقابله با آن	توانمندی در بررسی و تجزیه و تحلیل مسائل و مشکلات و انتخاب بهترین راه حل مساله و رسیدن به هدف
برقراری ارتباط موثر	– آموزش در مورد چگونگی بیان افکار و احساسات خود به دیگران با استفاده از اشعار و سروده ها و خواندن دکلمه و انشاء – انتقال مفاهیم تفاوت بین ارتباط یک سویه و دو سویه – عوامل موثر در ارتباط دو سویه و احساسات مرتبط با آن – جلب توجه به اجزای کلامی و غیر کلامی ارتباط و شناخت موانع ارتباط	توانایی در افراد برای برقراری ارتباط کلامی یا رفتاری مناسب با فرهنگ جامعه و موقعیت خود و ارزش ها و باورهای خود
روابط بین فردی	– این توانایی به ایجاد روابط بین فردی مثبت و موثر با دیگران کمک می کند . – روش آموزشی این مهارت ، استفاده از بازی ها به خصوص بازی های کلامی ، تقویت ، ایجاد و ابقای روابط دوستانه با دیگران ، تقویت حس روابط گرم و صمیمانه با خانواده و قطع روابط ناسالم با دیگران	ایجاد توانایی در غلبه بر کمرویی و خجالت و گوشه گیری تقویت مهارت مکالمه بین فردی ایجاد روابط رفتاری و کلامی سالم و راحت با دیگران
تفکر خلاق	– این توانایی به افراد کمک می کند تا راه حل های مسائل و پیامدهای هر کدام را بررسی کند . – استفاده از یک آگهی تبلیغاتی برای تحلیل و استخراج نتایج – روش بارش فکری ، فرد قادر می شود مسائل را از ورای تجارب مستقیم خود دریابد و باسازگاری و انعطاف پذیری بیشتری به زندگی روزمره بپردازد .	توانمندی افراد آموزش دیده برای خلاقیت و ایجاد طرح های نو و جدید و فکر کردن به چیزهایی فراتر از آن چه موجود است ، مطرح کردن آن چه یک باره به ذهن خطور می کند .
تفکر نقادانه	– توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب شخصی ، استفاده از تصاویر و تابلو در کلاس ، این مهارت فرد را قادر می سازد در برخورد با ارزش ها ، فشار گروه همسالان و رسانه های جمعی مقاومت نماید و قدرت اندیشه و تفکر خود را پرورش دهد .	توانمندی برای قرار دادن علامت سوال در مقابل انجام هر کار یا رفتاری ، نپذیرفتن هر مساله ای قبل از نقد و بررسی و انتخاب صحیح ترین راه .
مقابله با استرس	– شناسایی منابع تنش و استرس و نحوه ی تاثیر آن بر انسان – استفاده از روش فعال آموزشی ایفای نقش – تهیه فهرستی از شایع ترین مشکلات جسمانی و روانی ناشی از استرس میان دوستان و آشنایان ، یادگیری درجات مختلف استرس و شناسایی تنش های مفید و بی ضرر	ایجاد توانایی برای شناسایی منابع استرس ، راه های صحیح مقابله با کاهش آن ، یادگیری تفکیک بین استرس های مفید و مضر .
مقابله با هیجان ها	– شناخت انواع احساسات و هیجان ها ، روش آموزشی این مفاهیم ایفای نقش و نمایش بوده ، در این مهارت تفاوت بین احساسات و هیجانات منفی و مثبت آموزش داده شد و موقعیت هایی که موجب بروز هیجان های منفی می گردد مشخص گردید .	توانمندی سازی فراگیران در شناخت انواع هیجانات ، تشخیص هیجانات منفی و مثبت و این که در چه زمان و مکانی نوع هیجان متناسب با آن موقعیت را از خود بروز دهند .